12/07/2024
Leki roślinne w terapii guzków krwawniczych odbytu (ICD-10 "I84")
Guzki krwawnicze odbytu (haemorrhoides, varices haemorrhoidales), nazywane potocznie żylakami odbytu, to rozszerzone naczynia żylne. Dolegliwości ze strony hemoroidów występują głównie u osób po 50-tym roku życia, częściej z krajów rozwiniętych gospodarczo; przyjmuje się że co trzeci mieszkaniec Polski ma kłopoty z hemoroidami. Do czynników wywołujących schorzenie zalicza się:
– dziedziczną słabość ścian naczyń żylnych,
– siedzący tryb życia i dietę ubogoresztkową, chroniczne zaparcia,
– nadciśnienie brzuszne, podwyższone ciśnienie w obrębie żyły wrotnej,
– przewlekłą niewydolność krążenia,
– częste stosowanie środków przeczyszczających, objawy mogą nasilić się w czasie ciąży.
Dolegliwości związane z guzkami krwawniczymi odbytu u części chorych, ustępują w wyniku leczenia zachowawczego, jednak przed rozpoczęciem leczenia, należy wykluczyć raka odbytnicy.
W leczeniu zachowawczym wykorzystuje się często leki roślinne, mające na celu:
– poprawę krążenia obwodowego i stanu naczyń krwionośnych, a także,
– zmniejszenie stanów zapalnych,
– regulację wypróżnień, wpływającą na zmniejszenie parcia przy defekacji.
Równocześnie należy zalecać dietę bogatoresztkową z dostateczną ilością płynów, unikania składników diety powodujących zaparcia np. ograniczenie picia kawy oraz odpowiednią higienę okolic odbytu.
Spośród surowców roślinnych w leczeniu hemoroidów wykorzystywane są głównie nasiona, a także kora i kwiaty kasztanowca, liście i kora oczaru, balsam peruwiański. Komisja E zaleca także stosowanie ziela nostrzyka, kłącza ruszczyka kolczastego i pączków topoli.
Hippocastani semen, cortex, flos – nasienie, kora, kwiat kasztanowca otrzymywane z Aesculus hippocastanum L..
Nasiona kasztanowca zawierają: 3-10% acylowanych saponin triterpenowych, , a także 0,2-0,3% flawonoidów, sterole, olejek eteryczny. Procyjanidyny są obecne w owocni. Escyna obecna w nasionach kasztanowca hamuje hialuronidazę, odpowiedzialną za rozkład kwasu hialuronowego, głównego składnika śródbłonka naczyń, zmniejszając stany zapalne; ponadto zmniejsza lepkość krwi, co usprawnia przepływ w naczyniach krwionośnych. Escyna zwiększa napięcie żylne, a zmniejsza pojemność żylną, prawdopodobnie wskutek tworzenia się w żyłach PGF2a, biorących udział w regulacji reaktywności żył. Procyjanidyny charakteryzują się aktywnością antyoksydacyjną i antyenzymatyczną, zwiększają napięcie naczyń, normalizują nieprawidłową przepuszczalność i kruchość kapilar. Escyna otrzymywana z nasion kasztanowca wchodzi w skład preparatów zalecanych w przewlekłej niewydolności żylnej, żylakach podudzi i żylakach odbytu.
Wyciągi z nasion kasztanowca mogą niekiedy powodować zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, nie zaleca się stosowania ich w trzecim trymestrze ciąży, a także podawania dzieciom. Nie ma ograniczeń co do okresu stosowania, nie znane są inne przeciwwskazania ani interakcje z innymi lekami.
Kora kasztanowca zawiera: kumaryny, głównie eskulinę i fraksynę i ich aglikony: eskuletynę i fraksetynę, a także garbniki (w korze nie występują saponiny). Garbniki kory kasztanowca działają ściągająco, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie i przeciwbakteryjnie, synergistycznie z eskuliną.
Kwiaty kasztanowca zawierają: flawonoidy typu flawonolu: kwercetynę, kemferol i ich glikozydy. Flawonoidy zwiększają odporność i zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych.
Wyciągi z nasion, standaryzowane na escynę, wyciągi z kory kasztanowca, standaryzowane na eskulinę, a także escyna i eskulina oraz kwiaty i kora kasztanowca (składniki mieszanek ziołowych) dzięki działaniu przeciwzapalnemu, przeciwobrzękowemu i przeciwprzesiękowemu, wykorzystywane są w leczeniu żylaków podudzi i odbytu oraz w niewydolności żylnej.
Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania wyciągów z nasion i kory kasztanowca, udowodniono w licznych badaniach przedklinicznych i klinicznych. Podczas, gdy escyna stosowana jest głównie w preparatach wykorzystywanych w żylakach podudzi, to eskulinę częściej wykorzystuje się w terapii guzków krwawniczych odbytu.
W leczeniu dolegliwości związanych z hemoroidami zaleca się stosować maści, żel, czopki oddziaływujące bezpośrednio na zmienioną chorobowo tkankę jak i preparaty doustne w formie tabletek i kapsułek o działaniu ogólnym przeciwobrzękowym, przeciwzapalnym, w celu poprawy krążenia żylnego, wpływających na naczynia krwionośne wzmacniająco i uelastyczniająco. Aby uzyskać zamierzony efekt terapeutyczny należy przestrzegać właściwego, zgodnie z zaleceniami, dawkowania.
Dawka dzienna to wyciąg z nasion kasztanowca zawierający 50-150 mg saponin triterpenowych w przeliczeniu na escynę w dawkach podzielonych, zażywanych w czasie posiłku.
Preparaty do stosowania miejscowego:
Aesculan (Herbapol S.A., Poznań, PL) maść i czopki: Esculinum, Tanninum, Saponinum, Lignocainum hydrochloricum, Chammomillae oleum;
Emorect (EMO, PL) żel: ekstrakty z nasion kasztanowca, kwiatostanów arniki, liści miłorzębu, mentol;
Hemorol (Herbapol S.A., Wrocław, PL) czopki: Extracta spissa: Chamomillae, Genistae scop, Hippocastani, Millefolii, Tormentillae, Belladonnae; Anesthesinum;
Neo-Aesculan (Herbapol S.A., Poznań PL) żel doodbytniczy: Esculinum, Acidum tannicum, Chamomillae ol., Menthae ol., Saponinum, Balsamum peruvianum;
Proctosone (Technilab, CND) maść, czopki: siarczan neomycyny 10 mg, octan hydrokortyzonu 5 mg, chlorowodorek cynchokainy 5 mg, eskulina 10 mg na 1 czopek lub 1 g maści;
Rektol maść: 2% wyciągu z ratanii, 2% stabilizowanej alkoholatury z kasztanowca, 3% płynnego wyciągu, 2% dijododitymolu, 0,4% chlorowodorku amylokainy, 1% rezorcynolu, 10% tlenku cynku, 0,055% winianu epinefryny;
Sapoven (Hasco-Lek, PL) maść: suchy wyciąg z kasztanowca 5,0 g (w tym 20% escyny) 100 g;
Veno-żel (EMO, PL) Diclofenacum natricum 1,2 g, Escinum 0,5 g, Tribenosidum 19/100 g, Lidocaini hydrochloridum;
Preparaty do stosowania doustnego w celu poprawy stanu naczyń:
Aescin (Polfa S.A., Kutno, PL) tabl. powlekane: Escinum 20 mg;
Aescuven forte (Julius Redel Cesra, D)., drażetki: Hippocastani semen extr.sicc 150 mg.;
Esceven (Herbapol S.A., Poznań, PL) tabl. powlekane: Escinum 2,5 mg;
Essaven N (Natterman, D) kapsułki: wyciąg z nasion kasztanowca o zawartościescyny 0,023, Trimetylohesperydynochalkon 0,065;
Fitoven (Herbapol S.A., Pruszków, PL) pasta do sporządzania zawiesiny doustnej zawierająca wyciąg z kasztanowca;
Hippocastani intractum (Phytopharm S.A., Klęka PL). wyciąg z kasztanowca; Reparil (Madaus, D) drażetki: Escinum 20 mg;
Venoforton (Dar Natury, PL) płyn: Hippocastani intractum, Ginkgo bilobae tincturae, Arnicae tincturae, Crataegi tincturae, Erigeroni intractum, Visci intractum;
Venacorn (Filofarm, Bydgoszcz, PL) roztwór i drażetki: Dihydroergocristini mesilas,Esculinum, Rutosidum; Venen – Gold płyn: w 100 ml:30 mg eskuliny, 80 mg soli sodowej estrusiarkowego rutozydu, 55 g wyciągu alkoholowego na winie z 200 mg kwiatów arniki, 10 mg owoców ostropestu, 20 mg ziela jemioły, 500 mg nasion kasztanowca, 500 mg ziela krwawnika, 1,5 g owoców głogu; Venastat (Boehringer Ingelheim, D) kapsułki o przedłużonym uwalnianiu: 240-290 mg suchego wyciągu z nasionkasztanowca, standaryzowanego na glikozydy triterpenowe w przeliczeniu na escynę (50 mg);
Venescin (Herbapol, Wrocław PL) drażetki: Esculinum 0,5 mg, Rutosidum 15,0 mg, Hippocastani semen extr. 25 mg; Hamamelidis folium– liść oczaru otrzymywany z Hamamelis virginiana L.
W celach leczniczych wykorzystuje się również korę, a także gałązki oczaru.
Liście i kora oczaru zawierają: powyżej 7% garbników, kwasy fenolowe: galusowy i kawowy, pochodnekatechiny, do 8% flawonoidów, pochodnych flawonolu, procyjanidyny i olejek eteryczny (0,01-0,5%);
Wyciągi z liści i kory oczaru ze względu na obecność garbników wykazują działanie ściągające, co wpływa wzmacniająco i uszczelniająco na ściany naczyń krwionośnych. Właściwości ściągające i przeciwzapalne badane były w testach na zwierzętach, a następnie potwierdzone badaniami klinicznymi.
Wyciągi z liści i kory oczaru, stosuje się głównie zewnętrznie, rzadziej do wewnątrz, zarówno w żylakach kończyn dolnych, jak i w stanach zapalnych hemoroidów, w stłuczeniach, kontuzjach i ukąszeniach owadów, a także w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych.
Wewnętrznie zalecane są napary z 2-3 g surowca 3 razy dziennie; użycie do wewnątrz może niekiedy spowodować podrażnienie żołądka. Na zewnątrz zaleca się odwary 5-10%, a do kompresów i przemywań odwary z 5-10 g surowca na 250 ml wody; czopki z zawartością 200 mg suchego ekstraktu do stosowania 1-2 razy dziennie, a także maści i kremy zawierające wyciąg z oczaru.
Preparaty zawierające wyciąg z oczaru:
Hemoroidal (Herbapol S.A., Poznań, PL) maść: wyciąg gęsty z kory oczaru, chlorowodorek lidokainy o zawartości garbników n.m.n. 1,89/100 g;
Toniven (Ortis, B) maść i żel wyciągi z kory: oczaru, kasztanowca, ruszczyka kolczastego: Tonik: wyciąg na winie mistella z: winogron, kasztanowca, ruszczykakolczastego, oczaru wirginijskiego, rutyna, wit. C, aromat naturalny, 12 ml płynu pokrywa w 100% normę dziennego zapotrzebowania na witaminy C i E, oraz zawiera 60 mg rutyny;
Balsamum peruvianum – Balsam peruwiański otrzymywany z pni Myroxylon balsamum
Balsam peruwiański zawiera: 50-70% estrów, kwasu benzoesowego i cynamonowego, głównie benzylowych. Wyciąg z balsamu peruwiańskiego wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze, a także przyspiesza gojenie.
Wyciągi 5-20% stosuje się zewnętrznie w trudno gojących się ranach, oparzeniach, odleżynach, owrzodzeniach, a także hemoroidach. Przetworów galenowych nie zaleca się stosować dłużej niż tydzień.
Preparaty zawierające balsam peruwiański:
Anusol (Gödecke AG, D) maść i czopki doodbytnicze: Balsamum peruwianum, Zinci oxydum, Bismuthum oxydum;
Hemorectal (Glaxo Wellcome SA, Poznań, PL) czopki doodbytnicze: Balsamum peruvianum, Acidum boricum, Bismuthi (III) oxydum, Bismuthi gallas, Resorcinum, Zinci oxydum;
Rectosec (SecFarm., PL) maść doodbytnicza: Benzocainum, Zinci oxydum, Balsamum peruvianum, Tran leczniczy;
Rectosol (R & C, PL) Cream: Zinci oxydum 107 mg, Bismuthi (II) oxydum 21,4 mg; Balsamum peruvianum 18 mg;
Meliloti herba – ziele nostrzyka stanowi kwitnące pędy Melilotus officinalis (L.) Pallas i/lub Melilotus
altissimus THUILLIER.
Ziele nostrzyka zawiera: związki kumarynowe, melilotyna, melilotozyd, flawonoidy.
Wyciągi z surowca poprzez zwiększanie odpływu żylnego, zmniejszają obrzęki związane ze stanami zapalnymi i zastojami, przyspieszają też gojenie.
Przetwory z ziela nostrzyka wg Komisji E zaleca się stosować do wewnątrz w przewlekłej niewydolności żylnej, zastoju limfatycznym oraz hemoroidach. Dawka dobowa wyciągu z ziela nostrzyka wchodząca w skład preparatów do stosowania zewnętrznego i doodbytniczego powinna zawierać 3-30 mg kumaryny.
Rusci aculeati rhizoma – kłącze ruszczyka kolczastego (ostrokrzewu) – Ruscus aculeatus L.
Kłącze ruszczyka kolczastego zawiera: saponozydy steroidowe: ruskogeinę i ruskozyd.
Wyciągi, a także ruskogenina otrzymywane z surowca uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, podobnie do escyny. Mogą być wykorzystane do sporządzenia preparatów stosowanych w przewlekłej niewydolności żylnej, kruchości kapilar i dolegliwościach związanych ze stanami zapalnymi hemoroidów.
Dawka dobowa wyciągu stosowanego wewnętrznie powinna zawierać 7-11 mg zespołu ruskogenin.
Populi gemmae – pączki topoli – z gatunków rodzaju Populus.
Pączki topoli zawierają: składniki lotne z parą wodną, flawonoidy i glikozydy fenolowe.
Działanie: przeciwbakteryjne i stymulujące gojenie.
Wskazania: przetwory z surowca mogą być stosowane zewnętrznie w hemoroidach.
Propolis – produkt pszczeli, służy do przygotowania wyciągu, zawierający liczne aglikony flawonoidowe i kwasy fenolowe o działaniu antybakteryjnym i regenerującym, wchodzący w skład czopków zalecanych w leczeniu hemoroidów, np.: Propolis-czopki przeciw hemoroidom (Bartpol, PL): czopki 2 g zawierające 60 mg wyciągu z propolisu: Czopki propolisowe (Apipol-Farma, PL): 75 mg.
Preparatów propolisowych nie zaleca się do stosowania przy uczuleniach na produkty pszczele.
Właściwą higienę mogą ułatwić gotowe preparaty Errekappa Euroterapici S.p.A, I.: Analen – krem do pielęgnacji okolic odbytu; zawierający między innymi: escynę, wyciąg z Hamamelis virginiana i Centella asiatica;
Analen – płyn do higieny intymnej zawierający podobne składniki roślinne jak krem.
W dolegliwościach związanych z hemoroidami zalecane są też mieszanki ziołowe. Zawierają one surowce roślinne, oddziaływujące wszechstronnie na organizm, regulując i usprawniając jego funkcje. I tak uszczelniająco na naczynia krwionośne oddziałują związki czynne Hippocastani flos, Hippocastani cortex, Quercus cortex, Violae herba; przeciwzapalnie: Chamomillae anthodium, Calendulae flos, Millefolii herba, Plantaginis lanceolata folium, Populi gemmae; usprawniają trawienie: Foeniculi fructus, Carvi fructus, Frangulae cortex; ułatwiają wypróżnienia: Frangulae cortex, Foenugraeci semen, Lini semen, Sambuci fructus.
Mieszanki ziołowe w leczeniu hemoroidów:
Hemoroflos (Herbaflos, PL): Hippocastanum cortex, Violae herba, Foenugraeci flos, Carvi fructus,
Poppuligemmae, Frangulae cortex;
Inrektin fix (Herbapol S.A., Lublin, PL): Hippocastani flos, Millefolii herba, Sambuci fructus, Violae herba, Frangulaecortex;
Rektin fix (Herbapol S.A., Lublin, PL): Hippocastanii flos, Quercus cortex, Chamomillae anthodium, Plantaginislanceolatae folium, Salviae folium;
Rektobol (Eldex Medical, PL) species antihaemorrhoidales: Hippocastani flos, Millefolii herba, Frangulae cortex,Chamomillae anthodium, Polygoni hydropiperis herba, Foeniculi fructus;
Rektosan (Herbapol S.A., Łódź PL): Hippocastani flos, Lini semen, Millefolii flos, Carvi fructus, Foenugraeci semen;
Rektovit (Phytopharm, Dobrzyca, PL): Hippocastani cortex, Meliloti herba, Foenugraeci semen, Calendulae flos, Frangulae cortex.
W leczeniu hemoroidów stosuje się również preparaty zawierające flawonoidy naturalne i syntetyczne, głównie rutozyd, diosminę i hesperydynę, a także pochodne rutozydu – b-hydroksyetylorutozydy. Flawonoidy: rutozyd, diosmina i hesperydyna m.in. wskutek hamowania hialuronidazy i autooksydacji kwasu askorbowego, zwiększają odporność, uelastyczniają i zmniejszają przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych.
Trokserutyna jest mieszaniną hydroksyetylorutozydów, które podobnie jak rutozyd, wpływają korzystnie na ściany naczyń krwionośnych, a także zwiększają napięcie ścian żylnych, działają antyagregacyjnie, zmniejszają lepkość krwi i zwiększają przepływ chłonki, co poprawia mikrokrążenie. Stosowanie preparatów zawierających trokserutynę, przeciwwskazane jest w I trymestrze ciąży.
Rutozyd, diosmina i hesperydyna (2) są składnikami preparatów:
Daflon 500, Detralex (Servier, F) tabletki powlekane: Diosmina 0,45, Hesperydyna 0,05;
Rutinoscorbin (Glaxo Wellcome S.A., PL) drażetki: Rutozyd 25 mg, Kwas askorbowy 100 mg;
Rutovit C (Polfa S.A., Kutno PL) tabletki powlekane: Rutosidum, Acidum ascorbicum;
Trokserutyna jest składnikiem preparatów:
Rutoven (Herbapol S.A., Poznań, PL) tabletki powlekane 150 mg;
Troxeratio 300 (Ratiopharm GmBH, D) kapsułki;
Troxescorbin (Pharmachim-Holding AD, BG) kapsułki: Troxerutinum 50 mg, Acidum ascorbicum 200 mg;
Troxevasin (Pharmachim-Holding AD, BG) kapsułki 30 mg;
Venolan (Polfa, Grodzisk Mazowiecki, PL) kapsułki 300 mg;
Venorutonň 300 (Novartis Consumer Health S.A., CH), kapsułki;
Venoruton 500 i 1000 (Novartis Consumer Health S.A., CH), proszek do sporządzania roztworów;
Venoruton forte (Novartis Consumer Health S.A., CH) tabletki 500 mg;
Venotrex (Pliva SA, Kraków, PL) kapsułki 200 i 300 mg;
Źródło: Postępy Fitoterapii: Katedra i Zakład Farmakognozji Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Ożarowski Ziołolecznictwo
