Dr n. med. Maciej Jędrzejowski - endokrynolog

13/06/2025

Czy można zablokować działanie adrenaliny?

Adrenalina oraz noradrenalina działają poprzez przyłączenie się do receptorów adrenergicznych w komórkach docelowych. Wyróżniamy w sumie 9 podtypów receptorów adrenergicznych (α1A, α1B, α1D, α2A, α2B, α2C, β1, β2, β3) zlokalizowanych niemal we wszystkich narządach.

Głównymi receptorami dla noradrenaliny są receptory α1. Ich pobudzenie odpowiada za efekty działania układu współczulnego (m.in. skurcz naczyń krwionośnych zapobiegający spadkowi ciśnienia po pionizacji). Głównymi receptorami dla adrenaliny są z kolei receptory β2, powodujące rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach i rozkurcz mięśniówki oskrzeli). W pewnych sytuacjach efekty działania noradrenaliny i adrenaliny mogą więc być przeciwstawne: stresowa aktywacja układu współczulnego podwyższa ciśnienie (poprzez receptory α1), umiarkowany wyrzut adrenaliny przez receptory β2 obniża ciśnienie, zaś ekstremalnie wysoki wyrzut adrenaliny podwyższa ciśnienie przez receptory α1.

Sprzeczne efekty obserwuje się również w zakresie oddziaływań na przewód pokarmowy. Aktywacja układu współczulnego stymuluje perystaltykę jelit przez receptory α1 , powodując biegunkę. Natomiast wyrzuty adrenaliny przez oddziaływanie na receptory β2 hamują perystaltykę jelit.

W prezentacji zamieściłem najważniejsze informacje dotyczące leków oddziałujących na receptory adrenergiczne. Lista nie jest kompletna – wciąż trwają poszukiwania nowych substancji oddziałujących na kolejne typy receptorów. Leki blokujące receptory β1 są jednymi z filarów współczesnej kardiologii i uratowały życie milionom ludzi. Ich stosowanie pozwala zablokować najgroźniejsze efekty adrenaliny zwiększające zagrożenie zawałem serca i udarem mózgu.

Czy można pomóc ogólnie zdrowym osobom narażonym na stres emocjonalny? Kwestii jej poświęcę kolejne posty. Na razie wspomnę, że u większości osób korzystne efekty może przynieść doraźne zastosowanie przed spodziewanym stresem propranololu – leku blokującego receptory β1 i β2. Lek może być zastosowaniu jedynie po porozumieniu z lekarzem, pod czujną kontrolą ciśnienia krwi, u osób nie chorujących na astmę.

20/02/2025

Noradrenalina i układ współczulny

Mocne bicie serca, krótki oddech, uderzenie krwi do głowy, pobudzenie i drżenia mięśniowe – wszyscy znamy objawy pojawiające się w chwili zdenerwowania. Za ich powstanie odpowiedzialna jest najczęściej aktywacja układu współczulnego – głównego systemu mobilizacji organizmu. W jej przebiegu dochodzi do uwolnienia noradrenaliny z zakończeń włókien nerwowych w odpowiednich narządach.

Noradrenalina działa podobnie do adrenaliny wydzielanej przez rdzeń nadnerczy (post z 26.01.2025). Co więcej jest prekursorem adrenaliny w nadnerczach i może być razem z nią wydzielana w niewielkich ilościach bezpośrednio do krwi, pełniąc funkcję hormonu.

Różnice pomiędzy działaniem noradrenaliny i adrenaliny dotyczą nasilenia i zakresu stymulacji. Wyrzut adrenaliny z nadnerczy jest „opcją atomową” - aktywuje maksymalnie wszystkie narządy docelowe aby umożliwić ucieczkę w zagrożeniu. Pobudzenie układu współczulnego może mieć mniejsze nasilenie i oddziaływać jedynie na wybrane narządy.

U niektórych osób aktywacja układu współczulnego może być niepotrzebna lub nadmierna na skutek powtarzającego się stresu emocjonalnego (np. mobbing w pracy czy konflikty w dysfunkcyjnej rodzinie). Dotyczy to również osób z zaburzeniami lękowymi, gdy reakcja stresowa utrzymuje się bez obiektywnego czynnika wyzwalającego.

Pobudzenie układu współczulnego często obserwuje się w chorobach endokrynologicznych. Modelowym zaburzeniem jest nadczynność tarczycy, w której zwiększenie ilości hormonów tarczycy nasila produkcję receptorów dla noradrenaliny w tkankach docelowych. Obserwujemy wówczas całą gamę objawów, takich jak przyspieszenie czynności serca, wzmożona potliwość, drżenia mięśniowe, pobudzenie, bezsenność, gonitwa myśli, chudnięcie. Podobne objawy występują u osób z hipoglikemiami reaktywnymi, mają one jednak wyraźny związek z uprzednim spożyciem posiłku. W zaawansowanej insulinooporności i hiperinsulinemii obserwuje aktywację układu współczulnego w postaci przewlekłej tachykardii. Objaw ten obecnie traktowany jest jako jedna ze składowych rozszerzonej definicji zespołu metabolicznego.

13/02/2025

Certyfikat jakości Znanylekarz.pl
Na podstawie opinii pacjentów w 2024 r portal znanylekarz.pl przyznał mi certyfikat jakości. Średnia z 77 opinii wyniosła 4.9/5. Serdecznie dziękuję za okazane zaufanie.

26/01/2025

Adrenalina

W potocznym ujęciu adrenalina jest kojarzona pozytywnie ze odczuwaniem ekscytacji i mobilizacji w czasie niecodziennych wydarzeń, takich jak współzawodnictwo czy sporty ekstremalne. W rzeczywistości jednak adrenalina jest hormonem przetrwania – substancją wydzielaną do krwi do krwi w celu szybkiej mobilizacji organizmu do walki lub ucieczki (ang. fight-or-flight response). Nasila procesy dostarczania tlenu i substancji odżywczych do mięśni i mózgu, zwiększa krzepliwość krwi (aby zahamować krwawienie po zranieniu), powoduje rozszerzenie źrenic (aby lepiej widzieć w ciemnościach). Z ciekawostek – odpowiada także za podniesienie się włosków na ciele (czyli tzw. gęsią skórkę). U zwierząt powoduje to nastroszenie sierści i wizualne powiększenie sylwetki w celu wystraszenia przeciwnika.

Adrenalina odgrywa kluczową rolę w organizmach zwierząt toczących ciągłą walkę o przetrwanie. U ludzi współczesnych, odziedziczony po przodkach mechanizm przydaje się w rzadkich przypadkach rzeczywistego zagrożenia życia (fizycznego ataku, hipoglikemii lub krwotoku). Na co dzień wydzielanie adrenaliny przynosi nam więcej szkód niż korzyści. Zazwyczaj ma miejsce w sytuacjach zagrożenia rzekomego – gdy krzyczy na nas szef, gdy ktoś nie spełnił naszego polecenia, lub gdy przypomnimy sobie przykrą sytuacje z przeszłości. Odczuwany wówczas nieadekwatną i niepotrzebną mobilizację, co wpływa niekorzystnie na nasze zachowanie. Częste wydzielanie adrenaliny może prowadzić do stałej aktywacji stresowej, wyczerpania, bezsenności i przewlekłego zmęczenia. Może również spowodować rozwój nadciśnienia tętniczego, przerost mięśnia sercowego oraz zespół stresu pourazowego (PTSD).

U osób starszych adrenalina może przyczynić się do zawału serca (na skutek wzrostu ciśnienia krwi, rozerwania blaszki miażdżycowej i zatkania przez wykrzepnięta krew tętnicy wieńcowej). Sprzyja również powstawaniu zaburzeń rytmu serca. Jednymi z ważniejszych leków kardiologicznych są tzw. beta-blokery, czyli leki blokujące wpływ adrenaliny na serce.

Poza adrenaliną w stresowej aktywacji organizmu uczestniczy również układ współczulny i oraz kortyzol, o czym szerzej w kolejnych postach.

04/10/2024

Zapraszam do podsumowania serii rolek dotyczących tężyczki. Najczęstszym rodzajem tężyczki jest tężyczka hiperwentylacyjna, której mechanizm opisuję w prezentacji. Warto podkreślić, że podstawowym sposobem postępowania w tężyczce hiperwentylacyjnej jest tu kontrola oddechu oraz reakcji stresowych. Przewlekłe stosowanie wapnia i magnezu jest zarezerwowane dla rzadkich postaci tężyczki wynikających z niedoboru tych elektrolitów.

21/05/2024

Jak zapobiec osteoporozie i złamaniom kości?

Mądry P***k po szkodzie. Te słowa często można usłyszeć od starszych osób z przewlekłym bólem kręgosłupa. Bólem po złamaniu w przebiegu osteoporozy. Zgniecenie trzonu kręgu obniża jego wysokość, co powoduje ucisk na nerwy, reakcję bólową i pogorszenie komfortu życia. Jak być mądrym przed szkodą?

Przede wszystkim należy uzyskać jak najwyższą szczytową masę kostną. Kluczowe znaczenie ma tu unikanie niedoborów żywieniowych, niedoboru witaminy D3 oraz wapnia w okresie wzrostu i dojrzewania. Za najcenniejsze źródło wapnia dla młodych osób uznaje się mleko i produkty mleczne. Osoby stosujące dietę wegańską (zazwyczaj niedoborową) powinny suplementować wapń, witaminę D, B12 oraz kwasy omega-3.

Chorobami pogarszającymi warunki rozwoju kości w młodym wieku są anoreksja, choroby jelit (w tym niezdiagnozowana celiakia) oraz długotrwałe zaburzenia miesiączkowania przebiegające z niedoborem estrogenów. Stany te wymagają aktywnego przeciwdziałania i leczenia. W życiu dorosłym negatywnie na stan kości wpływa niedobór hormonów płciowych. W przypadku przewlekłego braku miesiączki u kobiet lub obniżenia libido u mężczyzn należy zgłosić się do endokrynologa w celu diagnostyki. Ustalenie przyczyny często pozwala na jej eliminację. Gdy leczenie przyczynowe nie jest możliwe, często stosuje się terapię hormonalną.

Menopauzalną terapię zastępczą uważano w przeszłości za główne narzędzie zapobiegania rozwojowi osteoporozy u kobiet. Obecnie wiadomo, że oprócz korzyści niesie ona ze sobą również zagrożenia (post z 21.12.2022r). W związku z dostępnością innych, skutecznych i bezpiecznych leków na osteoporozę, hormonalnej terapii po menopauzie przypisuje się aktualnie rolę wspomagającą.

Ryzyko osteoporozy nasila szereg przewlekłych chorób i leków wymienionych w prezentacji. W sytuacjach tych konieczna jest suplementacja wapnia i witaminy D oraz i niekiedy stosowanie leków zapobiegających odwapnianiu kości.

Jak ocenić zagrożenie osteoporozą? Opowiem o tym w kolejnym poście.

04/04/2024

Osteoporoza. Dlaczego starszym kobietom łatwo łamią się kości?

W powszechnym odczuciu nasze kości są mocną i wytrzymałą tkanką, odporną na urazy mechaniczne. U młodych osób do złamań dochodzi rzadko, przede wszystkim przy wypadkach komunikacyjnych lub upadach z dużych wysokości. U starszych osób złamania mogą jednak pojawić się przy niewielkich urazach – np. po poślizgnięciu się na oblodzonym chodniku. Wówczas przy upadku na bok może nastąpić złamanie szyjki kości udowej, przy upadku na pośladki - złamanie trzonów kręgów kręgosłupa, zaś przy podparciu się ręką – złamanie dalszej części przedramienia. Ortopedzi opowiadają, że raz do roku zdarza się prawdziwy armagedon złamaniowy. W dniu, w którym na zamarzniętą ziemię spadnie deszcz, liczba osób ze złamaniami kilkakrotnie przekracza wydolność systemu opieki zdrowotnej.

Przyczyną złamań po niewielkich urazach jest osteoporoza, czyli stopniowe zmniejszenie grubości tkanki kostnej. Dotyczy ono początkowo wewnętrznej części kości (nazywanej istotą gąbczastą), później również warstwy zewnętrznej (nazywanej istotną zbitą). Kość gąbczasta zawiera rusztowanie z beleczek kostnych, zwiększające odporność na przeciążenia.

Beleczki kostne oraz kość zbita podlegają ciągłej przebudowie w procesach tworzenia i rozpuszczenia (resorbcji) tkanki kostnej. Umożliwia to adaptację do zmieniających się warunków mechanicznych oraz zrastanie kości po złamaniach. Do 25 roku życia przeważają procesy tworzenia, po 25 roku – rozpuszczania kości. Najwyższą masę kostną osiągamy około 25 roku życia.

Proces zmniejszania się masy kostnej jest wynikiem związanego z wiekiem naturalnego osłabienia procesów fizjologicznych, zmniejszenia stężenia hormonu wzrostu oraz stopniowego zmniejszania stężeń hormonów płciowych. U kobiet po menopauzie zanik produkcji estradiolu znacząco przyśpiesza utratę masy kostnej (wykres w prezentacji), co powoduje szybkie przekroczenie progu ryzyka złamań. Złamania osteoporotyczne pojawiają się u kobiet po 50 roku życia. U mężczyzn przekroczenie progu ryzyka złamań ma miejsce późnym wieku lub wcześniej w przypadku czynników obciążających.

Czy można zapobiec złamaniom w przebiegu osteoporozy? Zapraszam do kolejnego postu.

19/03/2024

Jakie są normy cholesterolu?

Kwestia norm dla cholesterolu jest skomplikowana. Dla większości substancji w naszym organizmie normy laboratoryjne wyznacza się, badając wartość danego parametru w dużej grupie osób zdrowych i poddając wyniki analizie statystycznej. Za normę przyjmuje się zazwyczaj zakres obejmujący wartość średnią +/- 2 odchylenia standardowe. W przypadku cholesterolu podejście to się nie sprawdza, ze względu na opóźniony o 20–30 lat rozwój negatywnych następstw zdrowotnych. Osoby z podwyższonym cholesterolem są przez wiele lat zdrowe, jednak u większości rozwija się miażdżyca naczyń krwionośnych prowadząca w końcu do zawałów serca. Za normę cholesterolu należy uznać poziom, który w przyszłości nie spowoduje zmian miażdżycowych.

Obserwacje dotyczące odległych efektów podwyższenia cholesterolu prowadzone od kilkudziesięciu lat i parokrotnie już doprowadziły do obniżenia zalecanych norm. W latach 70. XX wieku za akceptowalne uważano stężenie cholesterolu całkowitego sięgające 260mg/dl (ok. 6,7 mmol/l), w latach 80. – 220 mg/dl (ok. 5,7 mmol/l), obecnie – 190mg/dl (ok. 4,9mmol/l). Normy obniża się w nadziei na znalezienie progowej wartości zabezpieczającej przed rozwojem miażdżycy.

Ostatnia modyfikacja zaleceń medycznych towarzystw naukowych miała miejsce w 2020r/2021r. Zgodnie z nowymi wytycznymi o normach cholesterolu możemy mówić jedynie w przypadku osób młodych i w pełni zdrowych, bez dodatkowych czynników obciążających. W przypadku osób z podwyższonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych lub już rozwiniętą miażdżycą zaleca się obniżenie wartości cholesterolu LDL do poziomu umożliwiającego cofnięcie zagrożeń. Zalecane wartości docelowe cholesterolu są bardzo wyśrubowane i możliwe do osiągnięcia przede wszystkim za pomocą leków.

12/03/2024

Jak interpretować lipidogram?

Prawie każdy z nas miał wykonane badanie lipodogramu. Jak je interpretować? Lipidogram jest badaniem pokazującym zawartość głównych lipidów we krwi oraz związane z nią zagrożenie zdrowotne (przede wszystkim ryzyko miażdżycy, zawałów serca i udarów mózgu). Główne lipidy to cholesterol i trójglicerydy (tłuszcze). Ocena ich całkowitych stężeń jest prosta, aczkolwiek niedokładna, ze względu na obecność różnych frakcji transportowych cholesterolu (post z 6.03.2024).

Standardowo wykonywany lipidogram zawiera oprócz informacji o całkowych stężeniach cholesterolu i trójglicerydów również informację oraz frakcjach cholesterolu. Z przyczyn praktycznych oceny frakcji cholesterolu nie dokonuje się czasochłonną metodą wirowania, lecz metodami analitycznymi. Metody te pozwalają na dokładną ocenę „dobrego” cholesterolu HDL. Ilość „złego” cholesterolu LDL oblicza się odejmując od całkowitego cholesterolu „dobry” cholesterol HDL oraz cholesterol zawarty we frakcji VLDL (stanowiący zazwyczaj 20% masy trójglicerydów).

W przeszłości uważano, że ryzyko miażdżycy związane jest tylko ze „złym” cholesterolem LDL, ze względu wystarczająco małą średnicę cząsteczek LDL, umożliwiającą ich przedostanie się pod śródbłonek naczyniowy. Obecnie wiadomo, że podobnie mogą działać również inne lipoproteiny o małej średnicy („resztki” (remnanty) VLDL i chylomikronów ), o ile obecne są w odpowiednio dużych ilościach. Co do ryzyka związanego z wysokością trójglicerydów wydaje się, że ma charakter pośredni. Na czczo niemal wszystkie trójglicerydy transportowane są w dużych cząsteczkach VLDL, nie przenikających pod śródbłonek. Jednak „przeładownie” VLDL trójglicerydami w insulinooporności uruchamia mechanizmy „przerzucania” do nich cholesterolu z LDL i HDL. Zmniejsza to średnice LDL i powoduje że „zły” cholesterol staje się „jeszcze gorszy”. Dużo gorsze są również cząsteczki LDL z dołączonym białkiem Apo (a), co jest uwarunkowane genetycznie.

Z opisanych wyżej powodów obecnie uważa się, że ryzyko chorób sercowo-naczyniowych lepiej niż cholesterol LDL odzwierciedla cholesterol nie-HDL, czyli cholesterol zawarty we wszystkich innych frakcjach niż HDL.

O tym jakie są obecnie normy cholesterolu napiszę w kolejnym poście.

05/03/2024

Dobry i zły cholesterol

No dobrze, trzeba sobie to jasno powiedzieć. Wszyscy słyszeli o złym i dobrym cholesterolu, ale niewiele osób wie o co tak naprawdę chodzi. Spróbuję wyjaśnić…

Podwyższenie cholesterolu we krwi jest znanym czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy. To właśnie cholesterol odkłada się w blaszkach miażdżycowych zwężających naczynia krwionośne. Problem w tym, że tak samo wysoki cholesterol może różnie działać - u 50-letnich mężczyzn i kobiet obserwuje się dużą różnicę w częstości zawałów serca.

Rozwiązaniem zagadki są różne rodzaje cholesterolu we krwi. „Zły” cholesterol (czyli LDL) jest transportowany z wątroby do tkanek, „dobry” cholesterol (HDL) z tkanek do wątroby. Od ich proporcji w dużym stopniu zależy ryzyko miażdżycy. Estrogeny obecne w organizmie kobiet przed menopauzą zwiększają stężenie „dobrego” cholesterolu.

Skąd nazwy LDL i HDL? Cholesterol transportowany jest w tzw. lipoporteinach. Składają się one z centralnie ułożonych, nierozpuszczalnych w wodzie estrów cholesterolu i trójglicerydów (tłuszczów) oraz otaczającej je warstwy rozpuszczalnych w wodzie fosfolipidów i białek. Lipoproteiny zostały sklasyfikowane na podstawie rozdziału w trakcie wirowania w wirówce laboratoryjnej. Ciężkie cząsteczki (z dużą zawartością białek i estrów cholesterolu), opadają na dno probówki i nazywane są lipoproteinami o wysokiej gęstości (ang. High Density Lipoprotein – HDL). Lżejsze cząsteczki to lipoproteiny o niskiej gęstości (Low Density Lipoprotein – LDL), a cząsteczki pływające na górze probówki to lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (Very Low Density Lipoprotein – VLDL). Są jeszcze chylomikrony występujące krótkotrwale we krwi po posiłku.

Poszczególne lipoproteiny biorą udział w różnych rodzajach transportu lipidów. Chylomikrony transportują tłuszcze i cholesterol z pokarmów. VLDL - cholesterol i trójglicerydy własnej produkcji w wątrobie. VLDL przekazują tkankom trójglicerydy, a ich „resztki” powracają do wątroby, gdzie są przekształcane w LDL. LDL są znowu wysyłane do tkanek aby dostarczyć cholesterol. Tkanki zużywają jedynie 30% LDL, reszta wraca do wątroby i służy do produkcji żółci. HDL przenoszą nadmiar cholesterolu z tkanek do wątroby.

27/02/2024

Jak obniżyc cholesterol?

Dziś informacja jak domowymi sposobami obniżyć „zły” cholesterol LDL, odpowiedzialny za rozwój miażdżycy. Choć intuicja podpowiada, że należy go wyeliminować z diety, to działanie to nie jest w pełni skuteczne. Okazuje się bowiem, że cholesterol LDL nie jest tożsamy z cholesterolem pokarmowym, lecz pochodzi z własnej produkcji w wątrobie. Cząsteczki LDL stanowią dodatkowe źródło cholesterolu dla narządów o zwiększonym zapotrzebowaniu. Przeważająca część wydzielonych do krwi cząsteczek LDL (około 70%) powraca do wątroby, gdzie jest zwrotnie wychwytywana i zużywana do produkcji żółci. Podwyższenie poziomu LDL we krwi zależy od zaburzenia zwrotnego wychwytu LDL przez wątrobę.

Wychwyt LDL przez komórki wątroby jest regulowany wewnątrzkomórkowym stężeniem cholesterolu. Wypywają na to 4 procesy: lokalna produkcja cholesterolu, magazynowanie cholesterolu w formie estrów, dowóz cholesterolu z pokarmem oraz utrata z żółcią.

Wychwyt LDL ulega zaburzeniu przede wszystkim na skutek diety bogatej w tłuszcze nasycone, co zmniejsza sprawność estryfikacji cholesterolu. Dodatkowo istotny wpływ ma zwiększone spożycie cholesterolu, zmniejszenie z wiekiem wytwarzania kwasów żółciowych przez wątrobę oraz nasilenie produkcji cholesterolu zależne od wysokiego stanu energetycznego komórki wątroby. Dodatkowym czynnikiem decydującym o wychwycie lipoprotein LDL jest funkcja receptora LDL, zależna mi.in. od plastyczności błon komórkowych.

Wśród niefarmakologicznych działań powodujących obniżenie LDL należy wymienić: dietę z eliminacją tłuszczów nasyconych (tłuszczów zwierzęcych, oleju palmowego i kokosowego), eliminację tłuszczów trans, ograniczanie spożycia cholesterolu (produkty zwierzęce), spożywanie błonnika pokarmowego, spożywanie margaryn ze stanolami roślinnymi, wprowadzanie okresów postu, unikanie podjadania między posiłkami, stosowanie diety z niskim indeksem glikemicznym, stosowanie suplementów diety korzystnych w insulinooporności (aktywujących AMPK), spożywanie czerwonego sfermentowanego ryżu, wysiłek fizyczny (stymulujący produkcję irisin).

28/10/2023

O witaminie D w Pytaniu na Śniadanie :)

Jesienią, kiedy słońca jest coraz mniej, witaminę D dostarczamy do organizmu za pomocą suplementów i leków. Te pierwsze wybieramy częściej. Pytanie dlaczego, bo poza samą witaminą zawierają szereg innych subtancji, które czasami są niekorzystne dla naszego zdrowia.