17/07/2022
Tekst, który "popełniłem" kilka lat temu, zapraszam do lektury!
Krótka historia hazardu
Hazard jest zjawiskiem dotyczącym wielu kultur. Badania znalezisk archeologicznych na terenie Mezopotamii, Chin czy obecnego Egiptu i Pakistanu wskazują, że grano i czyniono zakłady już około 4000 lat p.n.e.[1], a ślady w postaci inskrypcji można znaleźć np. na piramidzie Cheopsa[2]. Z kolei według wierzeń staroindyjskich, świat powstał w wyniku czterech rzutów kostką[3].
Nie natrafiono na ślady uprawiania hazardu przez pierwotnych mieszkańców Australii i wysp Pacyfiku, co zdaniem badaczy wynika z braku przywiązania tamtejszych społeczności do dóbr materialnych[4].
Pierwowzór zakładów wzajemnych wywodzi się ze starożytnej Grecji, gdzie już w 480 r. p.n.e. organizowano coroczne walki kogutów, których wyniki można było obstawiać[5], a w 624 r. p.n.e. podczas igrzysk w Olimpii jedną z konkurencji były wyścigi konne, podczas których widzowie zakładali się o to, kto zostanie zwycięzcą[6].
Wzmianki o grach hazardowych można znaleźć w greckich mitach i kronikach Herodota. W starożytnym Rzymie podejmowano próby delegalizacji hazardu – Leszek Wilk wskazuje, że „zjawisko hazardowej gry w kości musiało w antyku osiągnąć rzeczywiście niepokojące rozmiary skoro spotykało się z zakazami m.in. ze strony senatu rzymskiego”[7]. W Imperium Rzymskim gra w kości wśród żołnierzy prowadziła do obniżenia morale i zdolności bojowej armii. Hazard nie był jednak domeną ludzi ubogich czy wywodzących się z niższych klas społeczeństwa – również ówcześni władcy chętnie oddawali się tego typu namiętnościom. Cesarz Kaligula, który grywał często i chętnie, pieniądze na grę pozyskiwał z konfiskaty majątków zamożnych obywateli Cesarstwa Rzymskiego[8]. Cesarz Klaudiusz wybierając się w podróż woził ze sobą stolik do gry w kości, a Marek Aureliusz miał osobistego krupiera. Do historii przeszły słowa Juliusza Cezara, wypowiedziane w 49 r. p.n.e. – „kości zostały rzucone”[9], oznaczające nieuchronność podjętej decyzji. To właśnie w Cesarstwie Rzymskim powstał pierwowzór ruletki. Cesarz Justynian I Wielki, tworząc kodeks, zwany prawem rzymskim, zakazał uprawiania gier hazardowych ze względu na ich szkodliwość społeczną[10].
W kulturze judaistycznej, hazard był zabroniony, co wynikało z norm religijnych. Wzrost znaczenia chrześcijaństwa stopniowo przyczynił się do ograniczenia zjawiska. Mimo to, można odnaleźć przekazy, z których wynika, że hazard był powszechny nawet na dworze papieskim[11].
Na ziemiach polskich uprawianie hazardu sięga czasów piastowskich, na dworze Mieszka I grano w kości[12].
W czasach wypraw krzyżowych pojawiają się przesłanki, wskazujące na problemy związane z uprawnianiem hazardu przez uczestników tychże wypraw. Podczas II wyprawy krzyżowej (1147-1149) prawo zezwalało na uprawianie hazardu tylko rycerzom, ograniczono też kwotę, jaką można było przegrać. Podczas VI i VII wyprawy krzyżowej demoralizacja żołnierzy wynikająca z uprawiania hazardu była tak duża, że zmusiła króla Francji Ludwika IX Świętego do wydania edyktu, zakazującego gry w kości i produkcji kości do gier.
W historii można wskazać wiele innych przykładów wpływu hazardu na życie społeczne. Bohdan Woronowicz wskazuje, że np. wyniki wyborów w Wenecji w 1229 r. rozstrzygnięto za pomocą rzutu kości. Z kolei w Anglii, król Henryk VIII przegrał dzwon z londyńskiej katedry. Ten sam król, kierując się troską o obronność kraju, zakazał mężczyznom gier, aby mieli więcej czasu na doskonalenie umiejętności wojskowych.
W XVI-wiecznej Anglii popularne stały się zakłady o wynik walki zwierząt, proceder ten ze względu na swoje okrucieństwo został zakazany w roku 1835. W XVIII wieku właściciel irlandzkiego miasta Belfast, George Chichester został uwięziony za hazardowe długi a jego włości zostały sprzedane, aby spłacić wierzycieli.
Gry karciane w Europie pojawiły się w średniowieczu a do ich późniejszej popularności przyczyniło się wynalezienie maszyny drukarskiej przez Gutenberga. Wśród koncepcji, wskazujących na to, skąd przybyły, najczęściej wymieniane są Chiny lub kraje arabskie. Ich rozpowszechnienie przyczyniło się do wystąpienia tak negatywnych konsekwencji społecznych, że w 1329 r. synod w Würzburgu wydał zakaz uprawiania hazardu, zakaz ten nie był jednak przestrzegany. W roku 1423 św. Bernard Tolomei z Sieny obłożył karty i inne gry klątwą[13].
Gdy w XV wieku z Niemiec do Polski dotarły gry karciane, szybko zyskały popularność, m. in. wśród szlachty. W „Opisie obyczajów” Jędrzeja Kitowicza znaleźć można wzmianki o szulerach, korzystających ze spreparowanych kości do gry[14].
Z początkiem XIV wieku następuje zinstytucjonalizowanie uprawiania hazardu. Z rozrywki domowej i dworskiej, hazard wkracza w sferę publiczną. Pojawiły się ogólnodostępne domy gry. Pierwsze koncesje na prowadzenie kasyn wydawano w XIV i XV wieku we Flandrii i w Holandii[15]. Słowo kasyno wywodzi się z języka włoskiego, gdzie casino znaczy willę, dom na wsi[16]. W pierwotnym znaczeniu był to pawilon, altana, wykorzystywane dla przyjemności, jako miejsca do tańca, słuchania muzyki i uprawiania gier hazardowych[17].
W okresie renesansu, gry hazardowe były powszechną rozrywką, popularną zarówno wśród burżuazji, jak i klas niższych. W Wenecji, w celu kontrolowania hazardu w okresie karnawału, w 1638 r. otwarto kasyno Il Ridotto. Kasyno to zamknięto w roku 1770, gdyż władze miejskie uznały, że gra powoduje zubożenie miejscowej szlachty[18]. Za stolicę hazardu w Europie uznawanie jest Monte Carlo, gdzie pierwsze kasyno uruchomiono w roku 1856.
Na problemy, związane z uprawianiem hazardu na terytorium Polski zwracał uwagę m.in. Józef Ignacy Kraszewski w powieści „Król Piast”[19].
Na terytorium Stanów Zjednoczonych pierwsze wzmianki o hazardzie datowane są na rok 1665, kiedy to na Long Island wybudowano pierwszy w Ameryce tor wyścigowy. Pierwsze kasyno powstało w 1718 r. w Nowym Orleanie. W XVIII wieku, Benjamin Rush, uważany za twórcę amerykańskiej medycyny, zauważył niebezpieczeństwa związane z uprawianiem hazardu, twierdząc, że jest to „szaleństwo, z tendencją do destrukcji, które często prowadzi osoby nim dotknięte do ubóstwa, więzienia i haniebnej śmierci”[20]. Żywiołowy rozwój hazardu nastąpił w połowie XIX wieku i był związany z tzw. „gorączką złota”. Stanowił ważny element kultury Dzikiego Zachodu. Władze poszczególnych stanów zaczęły dostrzegać kryminogenny charakter hazardu i stopniowo delegalizowały go. Schyłek XIX wieku to okres, gdy powstały pierwsze maszyny do gier, stanowiące pierwowzór współczesnych automatów hazardowych[21]. Ze względu na chciwość ich właścicieli, szybko zyskały miano „jednorękich bandytów”. Hazard stopniowo stał się domeną grup przestępczych. Stosunkowo jednak szybko, bo już na początku XX wieku, nastąpił wzrost społecznej akceptacji hazardu. W 1901 r. legalizacji hazardu dokonano w Kanadzie[22]. W 1931 r. w Stanach Zjednoczonych zalegalizowano działalność hazardową, powstały pierwsze kasyna w mieście Las Vegas[23].
W II Rzeczpospolitej działalność hazardowa była zmonopolizowana przez państwo. Za organizację gier odpowiadał powołany w 1936 r. w Polski Monopol Loteryjny. Monopolowi państwa nie podlegał totalizator oraz loterie fantowe i pieniężne organizowane na cele dobroczynne i użyteczności publicznej, jednak do ich organizacji konieczne było pozwolenie udzielane przez Ministerstwo Skarbu lub Urząd Akcyzowy. W drugiej połowie lat trzydziestych odbywały się trzy ogólnopolskie loterie rocznie podlegające pod monopol loteryjny. Opłata monopolowa wynosiła 20% ceny kuponu, z czego 18% trafiało do Skarbu Państwa[24]. W roku budżetowym 1935/36 dochód z tego tytułu wyniósł 22 miliony złotych[25].
W Polsce po II Wojnie Światowej jedyną formą legalnej działalności hazardowej były gry i loterie organizowane przez Państwowy Monopol Loteryjny. Sytuacja ta zmieniła się na początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy powstały w Polsce pierwsze legalne kasyna.
W 1999 roku powstało w Australii pierwsze internetowe kasyno[26], co przyczyniło się do rozwoju popularności e-hazardu[27].
W Stanach Zjednoczonych w 2004 r. obrót kasyn wyniósł ok 47,3 mld dolarów a w 2009 r. było to już około 65 mld dolarów[28]. Dla niektórych państw wpływy z opodatkowania działalności hazardowej stanowią istotną część budżetu – w Monako hazard jest jednym z głównych źródeł dochodu. Mieszkańcy tego księstwa nie płacą podatków, lecz jednocześnie nie wolno im grać w kasynach[29].
Rozwój branży hazardowej podyktowany jest w dużej mierze przyczynami ekonomicznymi. Jest to działalność wysokodochodowa, przemysł hazardowy przynosi ogromne zyski, nie tylko prywatnym przedsiębiorstwom ale też całym krajom, na co wskazuje m.in. Charly Cungi: „zalegalizowany rynek gier hazardowych stanowi ważne źródło dochodów państwa”[30].
[1] por. B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia, zagrożenia i drogi wyjścia, Media Rodzina, Poznań 2012, str. 31.
[2] B. T. Woronowicz, Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA MEDIA, Warszawa 2009, str. 463.
[3] por. B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 33.
[4] Tamże
[5] L. Wilk, Hazard. Studium kryminologiczne i prawne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012, str. 4.
[6] por. B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 32.
[7] L. Wilk, Hazard. Studium…, wyd. cyt.,str. 3.
[8] B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 34.
[9] I. Grześczak, Ścieżki śródziemnomorskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 2002, str. 162.
[10] B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 34.
[11] B. T. Woronowicz, Hazard i jego historia. „PULS. Miesięcznik Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie”, nr 5/2011.
[12] Tamże
[13] por. B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 33-40.
[14] B. T. Woronowicz, Uzależnienia. Geneza…, wyd. cyt., str. 46.
[15] Tamże
[16] H. Cieśla, E. Jamrozik, R. Kłos, Wielki słownik włosko-polski. Tom 1, Wiedza Powszechna, Warszawa 2001, str. 446.
[17] http://www fundacja24h pl/index.php?option=com_content&view=article&id=13:historia-hazardu&catid=9:o-hazardzie&Itemid=116, dostęp 1 czerwca 2016 r., godz. 21:12.
[18] B. T. Woronowicz, Hazard i jego…, wyd. cyt.
[19] por. B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 36-48.
[20] B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 48.
[21] Tamże
[22] por. B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 50.
[23] B. T. Woronowicz, Uzależnienia. Geneza…, wyd. cyt., str. 464.
[24] http://ciekawostkihistoryczne pl/2012/10/14/wyzysk-pelna-geba-monopole-skarbowe-w-miedzywojennej-polsce/, dostęp 12 maja 2016 r., godz. 22:01.
[25] Tamże
[26] B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 53.
[27] http://www fundacja24h pl/index.php?option=com_content&view=article&id=13:historia-hazardu&catid=9:o-hazardzie&Itemid=116, dostęp 1 czerwca 2016 r., godz. 18:30.
[28] B. T. Woronowicz (red.), Hazard. Historia…, wyd. cyt., str. 51.
[29] B. T. Woronowicz, Uzależnienia. Geneza…, wyd. cyt., str. 464.
[30] Ch. Cungi, Stawić czoło uzależnieniom, Pax, Warszawa 2007, str. 271.
ilustracja pochodzi ze strony www uzaleznieniabehawioralne pl