Marta Jankowska

26/09/2025

⛰️ grozo-zachyt !!!

Abraham Maslow, oprócz piramidy potrzeb, pisał o uczuciu grozo-zachwytu – „awe” – które pomaga nam przekroczyć siebie. „Awe” zazwyczaj czujemy w zetknięciu z naturą: kiedy patrzymy na ośnieżone szczyty, przewalające się z łoskotem morskie bałwany i powoli opadający płatek wiśni. Albo kiedy na swojej drodze spotkamy dzikie zwierzę, które spojrzy nam w oczy (w świecie nad powierzchnią groza i zachwyt zdjęły mnie, kiedy na leśnej ścieżce zobaczyłam rysicę pilnującą rozbrykanych rysiątek).
Psycholog emocji z Berkeley Dacher Keltner, który bada grozo-zachwyt od 2003 roku, do natury dodaje: muzykę, duchowe przeżycie, moralne piękno i zbiorowe uniesienie – chociażby na stadionie, kiedy nasi strzelą gola.
To transformujące doświadczenie pomaga nam poczuć się częścią większej całości. W książce Awe. The New Science of Everyday Wonder and How It Can Transform Your Life Keltner zgromadził opisy eksperymentów w naturze i w laboratorium. W jednym z badań przeprowadzonych w parku Yosemite naukowcy podchodzili do turystów, którzy po raz pierwszy patrzyli na słynną dolinę. Z punktu obserwacyjnego widać potężne granitowe skały, zielony dywan sosen i mgiełkę wody nad odległym wodospadem. Na prośbę badaczy turyści rysowali swoje sylwetki. Wszyscy szkicowali maleńkie figurki gdzieś u dołu kartki. Kiedy o to samo poproszono ludzi kręcących się po zabytkowym wybrzeżu w San Francisco, ich sylwetki zajmowały większość obrazka.
Gdy czujemy „awe”, zmniejsza się aktywacja ośrodków w mózgu odpowiedzialnych za postrzeganie siebie – „ja” milknie. Keltner pokazał, że uczucie wzruszenia, spokoju i obcowania z czymś większym od nas samych pozwala – nawet jeszcze kilka tygodni i miesięcy po tym doświadczeniu – otworzyć się na innych, wyzbyć lęku i karmić ciekawością świata.
Grozo-zachwyt pozwala nam być lepszą wersją siebie.

Katarzyna Boni, Którędy do wyjścia? wyd. Agora
fot własne

18/09/2025

Ostatni z wykładów zaprezentowanych na konferencji I Seminarium Środowiskowego Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Warszawa-Wola i m .st. Warszawa, to wyklad dra Cezarego Żechowskiego kierownika Centrum.

W swoim wystąpieniu, zatytułowanym "Siły łączące i ich losy – aspekty neurobiologiczne i psychoterapeutyczne" dr Żechowski odwołał się do seminarium, które prowadził w Oddziale Rehabilitacji Psychiatrycznej Dzieci i Młodzieży w latach 2024 i 2025. Analizowano tam wówczas teksty Stefanii i Johna Cacioppo, twórców neurobiologii społecznej, a także Ruth Feldman.
Cacioppo wprowadzili pojęcie sił łączących na określenie zjawisk, które spajają ludzi poprzez komunikację, umożliwiając wyczuwanie, rozumienie i współodczuwanie stanów psychicznych drugiej osoby. Autorzy ci porównali mózgi do smartfonów – struktur potężnych obliczeniowo, mobilnych, dysponujących szerokopasmowym łączem i niewidzialnymi sieciami, które pozwalają na efektywne połączenie. Dzięki tym siłom możliwa jest opieka nad niemowlętami, wzajemna pomoc, ochrona przed wrogiem, a także dopasowanie celów i intencji jednostek. Stanowią one fundament empatii, zdrowych relacji i współpracy.
Najbardziej podstawową formą tej dynamiki jest zarażenie emocjonalne, określane również jako emocjonalna mimikra. Jest ono automatyczne, a więc w pewnym sensie nieświadome. Występuje już u niemowląt, w sposób bezwysiłkowy, poprzez obserwację drugiej osoby. Podstawą tego procesu jest mirroring – odzwierciedlenie, które prowadzi do somatosensorycznego rezonansu. Nie tylko mózgi, lecz także ciała odzwierciedlają stany innych osób, ucieleśniając je w postaci doznań sensorycznych. Zjawisko to zachodzi również w późniejszych etapach życia. Badania Cacioppo pokazały, że mimikra może dotyczyć grup – szczególnie osoby centralne w grupie, przyciągające uwagę, wywołują emocjonalne zarażenie. W dużej mierze obejmuje ono naśladowanie ruchów, gwstów, mimiki, zachowań czy dominujących stanów emocjonalnych.
Z perspektywy psychoterapeutycznej można to zjawisko porównać do identyfikacji projekcyjnej, choć zakres tego ostatniego pojęcia jest szerszy. W zarażeniu emocjonalnym dochodzi do upodobnienia się do drugiej osoby, ale bez uwzględnienia jej cech indywidualnych. Podmiot nie przeżywa uczuć tej osoby w sposób konkretny, lecz raczej odzwierciedla ich ogólny ton emocjonalny. W tym właśnie tkwi różnica między zarażeniem a empatią.
Zarażenie emocjonalne ujawnia się także w zjawiskach o negatywnej konotacji – np. w szerzeniu się samotności, rozumianej jako postrzegana izolacja społeczna. Badania pokazują, że samotność rozprzestrzenia się na obrzeżach sieci społecznych i może pełnić funkcję adaptacyjną, prawdopodobnie uwarunkowaną ewolucyjnie, m.in. w kontekście epidemii. U osób samotnych wzrasta nieufność, wrogość i tendencje izolacyjne. Na poziomie neurobiologicznym dochodzi do osłabienia reakcji ośrodka nagrody na bodźce społeczne – stają się one obojętne lub wręcz nieprzyjemne. Podobne mechanizmy obserwujemy w przypadku samookaleczeń czy prób samobójczych. Elementy mimikry emocjonalnej odnajdujemy w narcyzmie, bywają też prawdopobne elementem maskowania.
Na wyższym poziomie organizacji sił łączących znajduje się empatia – emocjonalna i poznawcza. Empatia emocjonalna polega na wyczuwaniu stanów drugiej osoby, a poznawcza łączy to wyczuwanie z ich rozumieniem. Niektórzy badacze definiują empatię poznawczą wyłącznie w kategoriach poznawczych, inni natomiast podkreślają jej podwójny – poznawczo-emocjonalny – charakter, zbliżający ją do mentalizacji. Badania Simone Shamay-Tsoory z Hajfy pokazują, że empatia opiera się na synchronizacji umysłów i pracy sieci neuronów lustrzanych w płatach ciemieniowych. Co ciekawe, kiedy empatia działa, cierpienie osoby doświadczającej pomocy ulega złagodzeniu, natomiast u osoby empatyzującej nieznacznie się nasila. Cacioppo zwracają uwagę, że gdy empatia poznawcza ulega załamaniu, a pozostaje jedynie emocjonalna, w kontekście silnych uczuć traumatycznych, może to prowadzić do nadmiernego cierpienia osoby empatyzującej.
Kolejną formą sił łączących jest imitacja-identyfikacja – czyli już bardziej świadome kopiowanie wyglądu i zachowania innej osoby. Proces ten bliski jest temu, co Peter Fonagy nazywa epistemic trust – zaufaniem epistemicznym, które umożliwia uczenie się poprzez przyjmowanie przekazu od drugiego człowieka. Dzięki imitacji-identyfikacji następuje wg Cacioppo kumulacyjna transmisja kulturowa. Wiedza, wartości i wzorce są przekazywane poprzez naśladowanie i akceptację autorytetu drugiej osoby.
Najwyższym poziomem organizacji tych procesów jest mentalizacja – zdolność refleksyjnego dostępu do stanów psychicznych, zarówno własnych, jak i cudzych, oraz świadomego decydowania o tym, jak wobec nich się określić. Mentalizacja pozwala człowiekowi na rozumienie stanów umysłu – swojego i innych – i stanowi podstawę dojrzałych relacji interpersonalnych.
Z kolei na przeciwnym biegunie znajdują się negatywne siły łączące, takie jak nienawiść. Badań nad neurobiologią nienawiści jest niewiele, jednak Ruth Feldman wskazuje, że nienawiść – specyficznie ludzka, różna od zwierzęcego gniewu czy drapieżności – jest stosunkowo młodym tworem ewolucyjnym i prawdopodobnie wyewoluowała z miłości. Świadczy o tym choćby łatwość, z jaką miłość może przemieniać się w nienawiść. Struktury neuronalne obu emocji są do siebie w dużym stopniu podobne. Feldman podkreśla, że nienawiść rodzi się z rozpoznania różnic – u dziecka z odróżnienia siebie od matki, u dorosłych z dostrzegania różnic kulturowych, społecznych czy światopoglądowych. W tym sensie podobieństwa sprzyjają synchronizacji, a różnice – nasilają wrogość. Wg tej autorki im bliższa więź, tym większa podatność na jej przekształcenie w nienawiść. Neurobiologicznie proces ten wiąże się z aktywacją układu wazopresyny, w przeciwieństwie do oksytocyny, ponudza negatywne uczucia. W skrajnych sytuacjach nienawiść prowadzi do demonizowania osób, postrzegania ich jako zagrożenia i przestępstw.
W odpowiedzi na te zjawiska Feldman opracowała program Narzędzie Dialogu, który wdrożyła w pracy z izraelską i palestyńską młodzieżą. Początkowo nastawione wobec siebie wrogo grupy, po udziale w programie wykazywały wzrost empatii i współpracy oraz spadek nienawiści. Efekty te utrzymywały się w długofalowych badaniach.
W naszym oddziale szczegółowo analizowaliśmy ten program i zaczęliśmy implementować jego elementy w pracy z młodzieżą. Obserwowaliśmy, że różnice często stają się źródłem konfliktu, przemocy i odrzucenia. Jednak włączenie elementów programu – wspólnych spotkań przy herbacie, rozmów, słuchania muzyki czy dzielenia się osobistymi historiami – prowadziło do synchronizacji na poziomie emocjonalnym i poznawczym, sprzyjając współpracy zamiast wrogości.
Doświadczenia te przekonują nas, że programy wzmacniające pozytywne siły łączące I tolerancję różnic, mają ogromne znaczenie dla przyszłości naszej pracy terapeutycznej, a także dla adaptacji i integracji dzieci oraz młodzieży – zarówno neurotypowej, jak i nieneurotypowej – we wspólnych środowiskach.

do cyt. C. Żechowski - Siły łączące i ich losy. Aspekty neurobiologiczne I psychoterapeutyczne, i Seminarium Środowiskowego Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci I Młodzieży Warszawa-Wola i m .st Warszawa, Warszawa, 13.09.2025
(artykuł w przygotowaniu)
zdjęcie autorstwa Jakuba Tercza

13/09/2025

Czas na kolejną konferencję z wybitnymi specjalistami i serdecznymi znajomymi 💓
O tym, co się dzieje w relacjach i w społeczeństwie.

22/07/2025

👔👨‍🚒Szkoda, że męskie rozmowy są rzadko tak otwarte i szczere, że rzadko ujawniamy swoje słabości i porażki. Jesteśmy pewni, że gdyby było inaczej, byłoby mniej samotnych mężczyzn. Bo kobiety kochają nas kiedy jesteśmy prawdziwi, otwarci i nie udajemy macho. Umówiliśmy się, że za rok spotkamy się w tym samym domku i takie rozmowy staną się naszą tradycją. Może za rok samotność nie będzie miała naszych twarzy", kończy swoją opowieść Krzysztof.

Zdaniem terapeutki: internet, pieniądze, niespełnione oczekiwania
Dlaczego tak wielu mężczyzn żyje dziś w samotności? "Tu ma znaczenie także postęp technologiczny i rozwój mediów społecznościowych. Zmieniły one sposób, w jaki ludzie nawiązują i podtrzymują relacje. Chociaż narzędzia te mają potencjał do łączenia ludzi, często prowadzą do powierzchownych interakcji i mogą zwiększać poczucie izolacji, szczególnie wśród mężczyzn, którzy mogą być mniej skłonni do dzielenia się swoimi uczuciami w tych przestrzeniach", tłumaczy Marlena Ewa Kazoń i dodaje, że niektórzy mężczyźni mogą mieć trudności z adaptacją do tych nowych norm, co może prowadzić do frustracji i poczucia odrzucenia, zwłaszcza jeśli nie odnajdują się w szybkich, często powierzchownych interakcjach, które mogą dominować na tych platformach. Psycholożka przypomina, że jest też problem z edukacją: "Kobiety robią kariery, co może wpływać na dynamikę związków. Mężczyźni, którzy nie spełniają tradycyjnych oczekiwań dotyczących sukcesu lub stabilności, mogą czuć się mniej atrakcyjni na rynku matrymonialnym", dodaje Kazoń.

Do tego wielu mężczyzn wybiera życie w pojedynkę kiedy obawiają się konsekwencji prawno-finansowych związanych z ewentualnym rozwodem. "Moi pacjenci często mówią w terapii, że doświadczają braku zrozumienia od płci przeciwnej i dlatego czują się samotni, nawet będąc w związku. Słyszę, że czują się odizolowani, jakby byli tam tylko fizycznie, ale nie emocjonalnie. Drugim częstym powodem samotności u mężczyzn jest męska duma i strach przed bliskością i odrzuceniem. Ta obawa często sprawia, że mężczyźni trzymają się na dystans, a to prowadzi do samotności", dodaje terapeutka.

Może gdyby mężczyźni więcej (i szczerze) rozmawiali ze sobą (a może także z nami), byłoby im łatwiej otworzyć się na bliskość, wybrać właściwą osobę i dać sobie szansę na szczęście. Muszą jednak się na to odważyć

17/07/2025

🍀Terapia na NFZ? Szybko dostępna?

Tak, dla osób uzależnionych, ich bliskich i osób dorosłych, ktore wychowywały się z osobą uzależnioną.

🤯Mało kto o tym wie, ale taka terapia jest opłacana z akcyzy alkoholowej i dostępna w całej Polsce w ośrodkach uzależnień. Wystarczy wyszukać adres najbliższego ośrodka.
Poniżej program warsztatów i wsparcia dostępny w Warszawie.
Wiem, że nie każdy może sobie pozwolić na płatne spotkania. Nie rezygnujcie, szukajcie pomocy na NFZ!

09/07/2025

Kiedyś urodzi mi się syn. I zrobię wszystko odwrotnie.
Od trzeciego roku życia będę mu powtarzać:
– Kochanie! Nie musisz być inżynierem. Nie musisz zostawać prawnikiem.
Nie ma znaczenia, kim zostaniesz, gdy dorośniesz.
Chcesz zostać patomorfologiem? Proszę bardzo!
Komentatorem sportowym? Dlaczego nie!
Klaunem w galerii handlowej? Świetny wybór!

A potem, gdy będzie miał trzydzieści lat, przyjdzie do mnie – ten spocony, łysiejący klaun z rozmazanym makijażem na twarzy – i powie:
– Mamo! Mam trzydzieści lat! Jestem klaunem w centrum handlowym! Czy o takim życiu marzyłaś dla mnie? Co ci przyszło do głowy, kiedy mówiłaś, że studia nie są obowiązkowe? Czego chciałaś, gdy pozwalałaś mi zamiast matematyki kopać piłkę z kolegami?!

A ja powiem:
– Skarbie, ja tylko szłam za tobą. Nie chciałam cię naciskać. Nie lubiłeś matematyki, lubiłeś bawić się z młodszymi dziećmi.
A on odpowie:
– Nie wiedziałem, dokąd to mnie zaprowadzi! Byłem dzieckiem, nie mogłem podejmować decyzji. A ty… ty zniszczyłaś mi życie!
– i zetrze szminkę brudnym rękawem.

Wtedy wstanę, spojrzę mu prosto w oczy i powiem:
– Wiesz co? Na świecie są dwa typy ludzi: jedni żyją, a drudzy całe życie szukają winnych.
I jeśli tego nie rozumiesz – to jesteś idiotą.

Powie „ach” – i zemdleje.
Na terapii spędzi jakieś pięć lat.

Albo inaczej. Kiedyś urodzi mi się syn. I zrobię wszystko odwrotnie.
Od trzeciego roku życia będę mu powtarzać:
– Nie bądź głupi, Władku. Myśl o przyszłości. Ucz się matematyki, jeśli nie chcesz całe życie siedzieć na infolinii.

A potem, gdy będzie miał trzydzieści lat, przyjdzie do mnie – ten spocony, łysiejący programista z głębokimi zmarszczkami na czole – i powie:
– Mamo! Mam trzydzieści lat. Pracuję w Google. Haruję po dwadzieścia godzin na dobę. Nie mam rodziny. Co ci przyszło do głowy, kiedy mówiłaś, że dobra praca uczyni mnie szczęśliwym? Czego chciałaś, zmuszając mnie do nauki matematyki?

A ja powiem:
– Synku, chciałam, żebyś miał wykształcenie! Żebyś miał wszystkie możliwości.
A on odpowie:
– A po co mi te wszystkie możliwości, jeśli jestem nieszczęśliwy, mamo? Przechodzę obok klaunów w galerii i zazdroszczę im. Oni są szczęśliwi. Mogłem być jednym z nich, ale ty… ty zniszczyłaś mi życie!
– i przetrze palcami nos pod okularami.

Wtedy wstanę, spojrzę mu w oczy i powiem:
– Wiesz co? Na świecie są dwa typy ludzi: jedni żyją, a drudzy całe życie marudzą.
I jeśli tego nie rozumiesz – to jesteś idiotą.

Powie „och” – i zemdleje.
Na terapii spędzi jakieś pięć lat.

Albo jeszcze inaczej. Kiedyś urodzi mi się syn. I zrobię wszystko odwrotnie.
Od trzeciego roku życia będę mu powtarzać:
– Nie jestem tu po to, by ci mówić, co masz robić. Jestem tu po to, by cię kochać. Idź do taty, kochanie. Jego zapytaj. Ja nie chcę być znów tą złą.

A potem, gdy będzie miał trzydzieści lat, przyjdzie do mnie – ten spocony, łysiejący reżyser z wieczną melancholią w oczach – i powie:
– Mamo! Mam trzydzieści lat i od trzydziestu lat próbuję zasłużyć na twoją uwagę. Poświęciłem ci dziesięć filmów i pięć spektakli. Napisałem o tobie książkę. Ale mam wrażenie, że to dla ciebie bez znaczenia. Dlaczego nigdy nie mówiłaś, co myślisz? Dlaczego zawsze odsyłałaś mnie do taty?

A ja powiem:
– Synku, ja po prostu cię kochałam. Nie chciałam podejmować decyzji za ciebie. A po porady był tata.
A on odpowie:
– A po co mi rady taty, skoro pytałem ciebie, mamo? Całe życie walczę o twoją uwagę. Jestem tobą owładnięty, mamo. Oddam wszystko, żeby choć raz, choć jeden jedyny raz usłyszeć, co o mnie myślisz. Tym milczeniem, tą obojętnością… ty… ty zniszczyłaś mi życie!
– i teatralnie zarzuci rękę na czoło.

Wtedy wstanę, spojrzę mu w oczy i powiem:
– Wiesz co? Na świecie są dwa typy ludzi: jedni żyją, a drudzy całe życie czekają.
I jeśli tego nie rozumiesz – to jesteś idiotą.

Powie „ach” – i zemdleje.
Na terapii spędzi jakieś pięć lat.

04/07/2025

Szanowni Państwo,
z wielkim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o tragicznym pożarze, który dotknął w dniu wczorajszym mieszkańców Ząbek. Wszystkim osobom poszkodowanym oraz ich bliskim ofereujemy profesjonalne wsparcie psychologiczne.

Poradnia Zdrowia Psychicznego współpracująca przy Mazowieckim Szpitalu Wojewódzkim Drewnica Sp. z o.o. uruchomiła specjalną pomoc psychologiczną dla wszystkich osób, które ucierpiały w wyniku wczorajszych zdarzeń.

Pomoc udzielana jest bezpłatnie, przez wykwalifikowanych specjalistów. Zgłoszenia przyjmujemy od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-18:00:
✅ telefonicznie pod numerem 22 419 7001 (Poradnia Zdrowia Psychicznego) lub 577 909 314 (Punkt Zgłoszeniowo-Koordynacyjny),
✅ osobiście pod adresem: Mazowiecki Szpital Wojewódzki Drewnica Sp. z o.o.,
ul. Rychlińskiego 1, 05-091 Ząbki, budynek C I piętro.
✅ W soboty i niedziele prosimy o kontakt poprzez Izbę Przyjęć tutejszego Szpitala.

Szanowni Państwo,
z wielkim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o tragicznym pożarze, który dotknął w dniu wczorajszym mieszkańców Ząbek. Wszystkim osobom poszkodowanym oraz ich bliskim oferujemy profesjonalne wsparcie psychologiczne.

Poradnia Zdrowia Psychicznego współpracująca przy Mazowieckim Szpitalu Wojewódzkim Drewnica Sp. z o.o. uruchomiła specjalną pomoc psychologiczną dla wszystkich osób, które ucierpiały w wyniku wczorajszych zdarzeń.

Pomoc udzielana jest bezpłatnie, przez wykwalifikowanych specjalistów. Zgłoszenia przyjmujemy od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-18:00:
✅ telefonicznie pod numerem 22 419 7001 (Poradnia Zdrowia Psychicznego) lub 577 909 314 (Punkt Zgłoszeniowo-Koordynacyjny),
✅ osobiście pod adresem: Mazowiecki Szpital Wojewódzki Drewnica Sp. z o.o.,
ul. Rychlińskiego 1, 05-091 Ząbki, budynek C I piętro.
✅ W soboty i niedziele prosimy o kontakt poprzez Izbę Przyjęć tutejszego Szpitala.

02/07/2025

🦉Jak dobieramy się w pary? 🍒

🧞‍♀️Dla kobiet priorytetem w związku jest "poczucie bezpieczeństwa oraz oparcie emocjonalne". A dla mężczyzn "dobry charakter partnerki".

Spore różnice widoczne są także w kwestii "atrakcyjności fizycznej partnerki/partnera". Wśród mężczyzn czynnik ten znajduje się w górnej części wskazań, w przeciwieństwie do kobiet, gdzie "atrakcyjność fizyczna" niemal zamyka katalog odpowiedzi.

[Źródło/fot.: "Życie towarzyskie i uczuciowe młodych Polaków", Centrum Badania Opinii Społecznej, Komunikat z badań nr 57/2025]

28/06/2025

UDOSTĘPNIAJCIE PROSZĘ: Klinika Dzieci i Młodzieży IPIN ma wolne miejsca i zaprasza do kierowania pacjentow na pobyty diagnostyczne i terapeutyczne w okresie wakacji

27/06/2025

To ważna zmiana ‼️ Już 13-letnie osoby będą mogły skorzystać z pomocy psychologa, psychoterapeuty lub terapeuty środowiskowego w ramach NFZ – bez konieczności uzyskania zgody rodzica 🧠

To przełomowy krok w kierunku uznania podmiotowości młodzieży i ich prawa do samodzielnego dostępu do pomocy, wtedy gdy najbardziej jej potrzebują.

Choć najlepsze efekty daje wsparcie całej rodziny – i taka jest wciąż rekomendowana forma pomocy – zdajemy sobie sprawę, że nie zawsze jest to możliwe. Nowe przepisy dają młodym ludziom szansę na pomoc nawet wtedy, gdy dorośli z różnych powodów nie mogą lub nie chcą im towarzyszyć 🤝

Dziękujemy wszystkim, którzy zabiegali o tę zmianę – szczególnie organizacji Nastoletni Azyl, Posłance Marta Golbik i Rzecznik Praw Dziecka Monika Horna-Cieślak ❤️

Czekamy na decyzję Senatu. Trzymamy kciuki za szybkie zakończenie tego procesu 💬💪

20/06/2025

POGADAJMY z Czatem GPT

Zrobiłam eksperyment. I pogadałam z Chatem GPT o swoich osobistych problemach.

Poczułam się… zaskakująco dobrze.
Jego refleksje przyniosły mi ulgę.
Wzmocnienie. Zrozumienie.
Ale czy to na pewno dobrze?
Zebrałam materiał dowodowy i poszłam z nim „na starcie”.
Zapytałam Chata, jak to możliwe, że jego odpowiedzi aż tak poprawiają samopoczucie.

Odpowiedział mi z pełną szczerością:

„Mam wbudowane mechanizmy ochrony osoby pytającej, które sprawiają, że w dialogach:
– częściej widzę i wzmacniam perspektywę użytkownika,
– rzadziej „bronię” drugiej strony relacji,
– łatwiej dostrzegam krzywdę niż niuanse wzajemnego wpływu,
– unikam zrównywania win, jeśli jedna strona relacjonuje doświadczenie przemocy, kontroli lub manipulacji (to zasada działania safe AI).”

Brzmi troskliwie, wspierająco, bezpiecznie.
Ale w sprawach psychiki i relacji to może być też… problematyczne.
Dlaczego?
Oto zagrożenia:

– Możesz poczuć się zrozumiana, ale nie skonfrontujesz się z własnym wpływem na sytuację.
– Usłyszysz, że masz rację – nawet jeśli nie zobaczysz pełnego obrazu.
– Ominiesz niewygodne pytania, które często są kluczowe w procesie zmiany.
– Utrwalisz jednostronną narrację o „złym świecie i dobrym mnie” – która koi, ale nie zawsze leczy.
– Nie otrzymasz informacji zwrotnej o sobie – a czasem to właśnie ona boli, ale rozwija.

Dlatego AI to dobre lustro — ale z filtrem upiększającym.
Nie zastąpi relacji, terapii, rozmowy z drugim człowiekiem.

Tak, wiem.
Pewnie da się to jakoś naprostować.
Pewnie istnieją „odczarowane” wersje Chata,
z innymi ustawieniami, z promptami, z magią kodu i zaklęć.
Ale pamiętajcie:
Z Chata najczęściej korzystają osoby, które nie mają o tym pojęcia.
Takie jak ja.
I to nie jest żaden kontrargument.
To ważna informacja o rzeczywistości.

W tematach tak delikatnych i ważnych jak zdrowie psychiczne:
Korzystajcie ze wsparcia specjalistów.
Psychologa. Terapeuty. Lekarza.
Kogoś, kto nie tylko was rozumie –
ale też potrafi zadać trudne pytania i pomóc naprawdę coś zmienić.

AI nie poprowadzi cię za rękę przez kryzys.

Za: Joanna Flis

10/06/2025

🚒🚑🚓
Kryzys życiowy potrafi zburzyć poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności, które do tej pory wydawały się oczywiste. Serial „Rodziny takie jak nasza” może jednak pomóc tym, którzy doświadczają trudnych zmian – od utraty pracy po kryzysy relacyjne. Jakie mechanizmy adaptacyjne pokazuje? Jak może pomóc w procesie akceptacji i odnalezienia się w nowej rzeczywistości? O roli filmoterapii w radzeniu sobie z życiowymi wyzwaniami opowiada psycholog i terapeuta Robert Milczarek.

W jakich sytuacjach można wykorzystać serial „Rodziny takie jak nasza” pod kątem filmoterapeutycznym?
Myślę, że ten serial może być terapeutyczny dla osób, które przeżywają kryzys na przykład związany z obniżeniem standardu czy jakości życia lub utratą pracy, czyli naruszeniem poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności życia, jakie do tej pory znały. Pokazuje bowiem różne postawy związane z procesem adaptacji i jej brakiem – aż do szoku, który przeżywamy w związku z tym, co przynosi nam życie. Ktoś, kto przez większość czasu żyje na wysokim poziomie, może być kompletnie nieprzygotowany do sytuacji, w której wraca do poziomu myślenia o zaspokojeniu podstawowych potrzeb związanych z przetrwaniem oraz z zapewnieniem sobie i bliskim egzystencjalnego poczucia bezpieczeństwa.

Do mojego gabinetu trafiają osoby, które kryzysy życiowe o różnej genezie i przebiegu okupiły na przykład epizodem depresji czy zaburzeniami lękowymi. Ale także kobiety i mężczyźni w trakcie kryzysu relacji lub po rozstaniach. Właśnie im pokazałbym ten serial, na tym etapie terapii, kiedy już można pracować z metaforą filmową bez ryzyka narażenia na stres wtórny związany z ekspozycją na pokazywane na ekranie wydarzenia.

W jaki sposób ten serial może wspierać proces akceptacji?
Warto tutaj odnieść się na przykład do badań Bena Sherwooda, który poszukiwał strategii reagowania w kryzysie. Badał studia przypadków osób, które przetrwały sytuacje skrajnie trudne, i dzięki temu opisał podejście do adaptacyjnych i nieadaptacyjnych mechanizmów radzenia sobie z kryzysem.

Adaptacyjne to AAA: akceptacja, analiza, adaptacja. Akceptacja to uznanie, że to, co się dzieje i czego doświadczam, dzieje się naprawdę – chodzi o możliwie szybkie urealnienie, niezaprzeczanie sytuacji. Analiza oznacza sprawdzanie, co mogę zrobić w tej sytuacji, na co mam wpływ, jakie mam zasoby, a adaptacja to wybór najlepszych dostępnych opcji. W AAA zmieniamy reakcję na taką, która daje największe szanse na wyjście z opresji, a nie próbujemy utrzymać status quo jak orkiestra, która do końca grała na Titanicu, bo to z kolei jest przykład postawy nieadaptacyjnej UUU. Składają się na nią: unikanie, umieranie ze strachu, uległość. Unikaniem jest niekonfrontowanie się z rzeczywistością taką, jaka ona jest, zaprzeczanie, negowanie i wyparcie; umieranie ze strachu to paraliż, stupor, petryfikacja, czyli skamienienie, niemożność wykonania żadnego ruchu; a uległość to rezygnacja z walki, przekonanie o braku sprawczości i wpływu, wywieszenie białej flagi bez walki.

Proces urealniania się to najczęściej następujące po sobie fazy: szoku, zaprzeczania, wyparcia, potem opłakania, żałoby. Później jednak zwykle następuje powolne testowanie możliwości w nowych okolicznościach w kierunku urealnienia, na zasadzie: „to dzieje się naprawdę”. I na tym etapie właśnie poleciłbym serial, nie wcześniej, bo najpierw musimy przeżyć stratę, opłakać ją, aby zobaczyć trudną rzeczywistość, w której przychodzi nam funkcjonować.

Wejdźmy w to głębiej – z kim i jak byś nad tym pracował?
Miałem w terapii przedsiębiorców, który ogłaszali upadłość i doświadczali poczucia ogromnego wstydu związanego z porażką. Nie było mowy o tym, żeby podjęli się pracy poniżej swoich kompetencji. Tymczasem na etapie urealniania widzisz, że twoje możliwości są ograniczone. Dzięki temu serialowi możesz przyjąć pozycję obserwatora i przyjrzeć się temu, jakie błędy popełniają bohaterowie, na przykład ojciec głównej bohaterki Laury, i jak spożytkować fabularne doświadczenie jako inspirację do rozmowy o realnych rozwiązaniach w swoim życiu.

Dla mnie bohater serialu to przykład człowieka, który chce dalej utrzymać życie w standardzie premium. Nie widzę, żeby szukał innej pracy niż architekt, kiedy jego rodzina nie ma gdzie spać, czy poszedł do Armii Zbawienia albo Czerwonego Krzyża w poszukiwaniu podstawowej pomocy, schronienia na noc, jedzenia, leków dla dziecka. To jest też dla mnie wątek odnoszący się do tego, na ile cywilizacja pierwszego świata stępia w nas instynkt życia, instynkt przetrwania, który mobilizuje do walki o siebie.

I na ile?
Widać to dobrze w historii pary nieheteronormatywnej, gdy jeden z mężczyzn mówi: „Zadzwonimy na policję, to nam pomogą”. A drugi odpowiada: „Jaką policję, teraz trzeba wziąć sprawy w swoje ręce!”.

Ciekawie pisze o tym Jonathan Haidt. W książce „Rozpieszczony umysł” zauważa, że we współczesnym świecie potrzeba monetyzowania i dostawania przyjemności tu i teraz, bez procesu zaangażowania, wysiłku i cierpliwości, powoduje, że ludzie są dużo mniej odporni na kryzysy, mniej rezylientni, mniej samodzielni. Wrażliwość człowieka jest jak szkło niehartowane, wystarczy jedno uderzenie i rozpada się na tysiąc kawałków.

Myślę nawet, że w Danii, w kraju, w którym dobrobyt jest budowany od pokoleń, jest z tym gorzej niż w Polsce, w której sztukę przetrwania ćwiczyliśmy od wieków, jeśli weźmiemy pod uwagę historię wojen, rozbiorów, systemowego ubóstwa i komunizmu. Te doświadczenia wpłynęły na nasze kulturowe DNA, elastyczność i adaptacyjność do różnych trudnych warunków.

A jak sobie radzi według ciebie najmłodsza, wspomniana Laura?
To dwudziestolatka z dobrego domu, która przed kryzysem ma zapewnione wszystkie potrzeby, przeżywa pierwszą miłość, aż nagle zostaje „zesłana” z Danii do Bukaresztu. Doświadcza traumy zagrożenia życia, maszeruje głodna, wychłodzona przez długi czas i akceptuje ten polikryzys w zasadzie bez żadnych konsekwencji emocjonalnych. Tak to przynajmniej wygląda w filmie i nie do końca w to wierzę, bo nie widzimy żadnych objawów poznawczych, somatycznych i behawioralnych związanych z przeżywaniem silnego stresu.

Poza tym nie ma też ważnego w opowiadaniu fabularnych historii point of no hope i myśli rezygnacyjnych: „nie dam rady, pas”. Obserwuję dzisiaj młodych ludzi i mam obawy o to, czy taka postać będzie odebrana jako wiarygodna psychologicznie.

Może jednak właśnie dzięki tej bohaterce młodzi ludzie będą w stanie ożywić w sobie poczucie sprawczości?
Być może, pod warunkiem że zestawimy projekcję tego serialu z pogłębioną dyskusją terapeutyczną oraz zajęciami związanymi ze sztuką przetrwania, z pracą z ciałem czy uprawianiem sportu, żeby mieć doświadczenia przygotowawcze do tego typu nagłych, kryzysowych sytuacji.

Kiedyś taką rolę odgrywały harcerstwo, skauting, treningi, pomaganie w gospodarstwie rolnym rodziców czy wychowywanie młodszego rodzeństwa przez starsze w rodzinach wielodzietnych.

Porozmawiajmy jeszcze o matce Laury, która doświadcza potraumatycznego wzrostu. Jak to się dzieje, skoro przed tragedią to właśnie ona radziła sobie w życiu najgorzej?
Jako dziennikarka pisze o doświadczeniach kryzysu. I to właśnie w swojej pasji, w pisaniu, jest w stanie się odnaleźć, zaadaptować, spożytkować doświadczenie traumy w swoim fachu dziennikarskim.

Kiedy chleb z masłem najlepiej smakuje? Gdy mamy doświadczenie głodu. A życie w poczuciu bezpieczeństwa i pełnego dobrobytu powoduje, że nie mamy bodźców stymulujących do walki, nie mamy deficytu, żeby się starać na tyle, aby docenić podstawy dobrego życia – a wtedy możemy stracić instynkt, poczucie egzystencjalnego sensu oraz sprawczości. Jeden z bohaterów serialu mówi nawet: „Jesteśmy wszyscy zepsuci”, używając angielskiego pojęcia spoiled.

Kryzys życiowy potrafi zburzyć poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności, które do tej pory wydawały się oczywiste. Serial „Rodziny takie jak nasza” może jednak pomóc tym, którzy doświadczają trudnych zmian – od utraty pracy po kryzysy relacyjne. Jakie mechanizmy adaptacyjne pokaz...