02/07/2025
Tomasz Ulanowski: Przychodzi człowiek do psychoterapeuty.
Anna Król-Kuczkowska: Jeśli tak, to zapewne potrzebuje pomocy, czasem bardzo. Jako profesjonalistka muszę jak najszybciej i jak najdokładniej ustalić, w czym tej pomocy potrzebuje i kim jest ten, który jej potrzebuje. Zbieram więc dokładny wywiad.
Zaczynam od wytłumaczenia, jak będzie przebiegał proces konsultacyjny. Zaznaczam, że obowiązuje mnie tajemnica zawodowa, natomiast pacjent nie jest nią związany.
TU: Pacjent?
AKK: W nurcie, w którym pracuję, psychoterapię uważa się za leczenie. Większość moich pacjentów cierpi na zaburzenia osobowości i inne problemy natury psychicznej. Choć jednocześnie w większości prowadzą normalne codzienne życie, to odczuwają przy tym spory dyskomfort i po prostu cierpią. Ja mam im pomóc w dojściu do zdrowia.
W innych nurtach psychoterapii – np. humanistycznym – często mówi się o klientach.
TU: Jeśli pacjenci, leczenie i dojście do zdrowia, to także choroba?
AKK: Niekoniecznie. Diagnostyka psychologiczna i psychiatryczna przestaje być zerojedynkowa. W najnowszej, 11. już Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11 sporządzonej przez Światową Organizację Zdrowia) następuje rewolucja w diagnozie. Choroby i problemy zdrowotne przestają być kategoryczne. Diagnoza staje się bardziej realistyczna, bo jest dymensjonalna. Czyli operuje różnymi wymiarami.
TU: Na przykład?
AKK: Na przykład narcyzm to raczej spektrum niż „tak" albo „nie". To zbiór cech obecnych w każdym z nas, ale w różnym natężeniu. W różnym stopniu wpływają one na przeżywanie siebie i rzeczywistości, czyli na funkcjonowanie społeczne. Diagnozując, ustalamy więc, w którym miejscu tego spektrum pacjent się znajduje.
Dlatego niechętnie używam słowa „choroba" czy „zaburzenie". Wolę mówić o cierpieniu.
Boleję zresztą nad tym, że narcyzm jest obecnie używany jako pojęcie niemal obraźliwe. A przecież podobnie jak inne kłopoty osobowościowe o patologicznym natężeniu jest wynikiem trudnych doświadczeń. Badania wskazują na taki sam stopień doświadczeń traumatycznych (przemocy, zaniedbania) w grupie pacjentów narcystycznych, jak i u osób borderline
Cierpiący nie znajdują się w komfortowej sytuacji. Nie czują się dobrze we własnej skórze. Nie czują się też dobrze w świecie. Borykają się z poważnymi trudnościami w regulowaniu emocji, często także z uzależnieniami. Mają duże trudności w tworzeniu bliskich relacji.
Wolę postrzegać pacjentów, którzy zwracają się do mnie o pomoc, nie jak chorych, ale jak osoby, które utknęły na jakimś etapie rozwoju emocjonalnego czy psychicznego.
Brytyjski psycholog pochodzenia węgierskiego Peter Fonagy – współtwórca psychoterapii opartej na mentalizacji, obecnie uważanej za jedną z najbardziej skutecznych w leczeniu zaburzeń osobowości – podkreśla, że to, co dziś rozumie się jako zaburzenia psychiczne, często w ogóle nie spełnia medycznych kategorii zaburzenia. Jego zdaniem mamy raczej do czynienia z czymś następującym: na skutek niekorzystnych doświadczeń rozwojowych (traum) część osób nie nabywa umiejętności kluczowych dla zdrowia psychicznego.
Dzieje się tak nie dlatego, że te osoby są leniwe czy im się nie chce popracować nad sobą, tylko po prostu nie dostają od życia szansy rozwojowej. Między innymi nie nabywają zdolności do mentalizowania, czyli rozumienia siebie i innych ludzi w kategoriach emocjonalnych. A w związku z tym nie potrafią rozumieć i regulować własnych emocji, a także czytać tych cudzych.
Wszystko to skutkuje, jak pięknie powiedział Fonagy, niezwykle słabym psychicznym układem immunologicznym.
Ten deficyt to wspólny mianownik trudności psychicznych bardzo różnego rodzaju.
Mówiąc metaforycznie: człowiek ze słabym psychicznym układem immunologicznym łatwo łapie „infekcje" – jest konfliktowy, reaguje impulsywnie bądź depresyjnie na sytuacje, które (gdyby był zdrowszy) nie powinny tyle go kosztować.
Podczas psychoterapii staramy się więc wzmocnić jego odporność, pracując nad umiejętnością mentalizowania.
TU: Proszę wytłumaczyć, co to oznacza.
AKK: Mentalizowanie to zaawansowana funkcja psychiczna oparta o umiejętność wyobraźni. Oznacza, że potrafimy rozpoznawać to, co przeżywamy, i rozumieć swoje obserwowalne czyny – łączymy je ze swoimi stanami wewnętrznymi.
TU: Czyli?
AKK: Jeśli po jakimś spotkaniu mam wrażenie, że byłam szczególnie obcesowa, to będę w stanie uczciwie się zastanowić, dlaczego tak było, co poczułam, w jaki sposób sytuacja mnie zdestabilizowała. Będę też widziała swój udział i nie będę wylewać na innych strumienia winy: „bo wszyscy byli tam okropni!".
Będę też potrafiła wyobrazić sobie – bo tego nigdy nie będę wiedzieć na pewno – co działo się w głowach innych ludzi. Zdolność do mentalizowania oznacza nie tylko rozumienie siebie, ale też elastyczne zaciekawienie stanami mentalnymi innych ludzi.
Teraz wydaje mi się, że pan z jakimś zaciekawieniem słucha tego, co mówię, ale głowy za to nie dam!
Ważne są przypuszczenia, a nie automatyczne przekonanie, że „wiem, co on/a myśli". Takie przekonanie może popchnąć ludzi do dramatycznie błędnych zachowań.
Będę więc widzieć swoje zachowania niejako od zewnątrz, a cudze – od środka. I będę umiała poddać je analizie.
Umiejętność mentalizowania to jeden z filarów zdrowia psychicznego. Jej brak czy też wyciszenie ma ogromny związek z zachowaniami agresywnymi – zarówno tymi zwróconymi przeciwko innym, jak i przeciwko sobie.
Fragment rozmowy Anna Krol-Kuczkowska z Tomaszem Ulanowskim.
Link do całości w komentarzu.
