18/11/2025
Danta Maanta ee Beesha Caalamka ee Gudaha Soomaaliya:
Danta beesha caalamka ee Soomaaliya maanta waa mid isku jir ah oo ka kooban Amni, Siyaasad, iyo Dhaqaale, kuwaas oo dhammaantood ku xidhan sidii loo gaadhsiin lahaa dalka xasilooni waarta iyo dowlad leh sharciyad buuxda.
Danta koowaad ee ugu muhiimsan waa Ka Hortagga Argagixisada iyo Xasilinta Gobolka. Dalalka caalamku waxay si dhab ah uga cabsi qabaan in Soomaaliya ay mar kale noqoto xarun ay ka soo duullaan kooxaha argagixisada caalamiga ah, gaar ahaan Al-Shabaab. Taas darteed, waxay taageero xooggan siiyaan dhismaha Ciidanka Qaranka Soomaaliya iyo qorshaha kala-guurka ee uu ku baxayo howlgalka ATMIS, si loo gaaro in Soomaaliya ay mas'uuliyadda amnigeeda la wareegto.
Danta labaad waa Hirgelinta Dimuqraadiyadda iyo Maamul Wanaagga. Beesha Caalamku waxay ku bixisaa malaayiin doollar sidii loo cirib tiri lahaa musuqmaasuqa loona dhisi lahaa hay’ado shaqaynaya oo la xisaabtamaya. Guusha Doorashada Qof iyo Cod ee 2026 ayaa iyaga u ah calaamad muhiim ah oo muujinaysa in laga gudbayo nidaamkii beelaysan, taasoo xoojinaysa sharciyadda dowladda Soomaaliya ee heer caalami. Dowlad sharciyad leh ayaa fududaysa helitaanka gargaarka iyo maalgashiga.
Ugu dambayntii, waxaa jirta dan ku aaddan Istaraatiijiyadda Juqraafiga iyo Dhaqaalaha. Soomaaliya waxay ku taal marin-biyood muhiim ah oo isku xidha Badda Cas iyo Badweynta Hindiya. Xasiloonida Soomaaliya waxay dammaanad qaadaysaa ammaan u socodka ganacsiga caalamiga ah. Sidoo kale, ka dib Cafinta Deymaha (HIPC), waxa korodhay xiisaha ay beesha caalamku u qabto khayraadka dabiiciga ah ee dalka (sida shidaalka iyo kheyraadka badda). Xasiloonida siyaasadeed waxay fure u tahay maalgashiga shisheeyaha.
Falanqaynta Xaaladda Hadda ee Soomaaliya (Positives iyo Negatives)
Xaaladda maanta ee Soomaaliya waa mid isku dheelitiran oo leh ifafaalo wanaagsan oo yididiilo leh iyo caqabado culus oo wali horyaal.
Horumarka La Taaban Karo (Positives)
Guulaha Amniga iyo Ciidamada: Waxaa jira horumar la taaban karo oo laga gaaray dagaalka ka dhanka ah Al-Shabaab, iyadoo dowladda iyo maleeshiyaadka deegaanku ay ka saareen kooxda deegaanno muhiim ah. Tani waxay dhiirigelinaysaa isku-kalsoonida dowladda ee ku aaddan la wareegidda amniga ka dib bixitaanka ciidamada ATMIS.
Wadashaqeynta Dowladda iyo Maamul Wanaagga: Dhaqaalaha dalku wuxuu u muuqdaa mid soo kabsanaya, iyadoo la kordhiyay dakhliga gudaha lana dhammaystiray barnaamijka Cafinta Deymaha. Tani waxay Soomaaliya ka dhigtay mid u qalanta Maalgashiga caalamiga ah oo ay ku taageerto hay’adaha dhaqaalaha adduunka (IMF iyo World Bank).
Dardargelinta Dimuqraadiyadda: Dadaalka xooggan ee la geliyay Doorashada Qof iyo Cod ee 2026 iyo diiwaan-gelinta codbixiyeyaasha ayaa ah tallaabo weyn oo taariikhi ah. Haddii lagu guuleysto, waxay noqonaysaa guul lagu xaqiijinayo in awoodda dalku ay gacanta ugu jirto shacabka.
Caqabadaha Baahsan (Negatives)
Nabadgelyo Aan Degganayn: Inkastoo guulo la gaaray, Al-Shabaab waxay wali awood u leedahay inay carqaladayso xasiloonida, gaar ahaan weerarrada ka dhanka ah goobaha magaalooyinka iyo waddooyinka muhiimka ah. Kala-guurka ATMIS wuxuu keeni karaa walaac ku saabsan in Ciidamada Qaranku ay buuxin karaan farqiga ka imaanaya bixitaankooda.
Musuqmaasuqa iyo Xisaabtan La’aanta: Maamul xumada iyo musuqmaasuqa ayaa weli ah caqabad weyn oo xakameynaysa horumarka. Tani waxay yaraynaysaa kalsoonida shacabka iyo tan Beesha Caalamka, waxayna caqabad ku tahay adeegyada aasaasiga ah.
Khilaafaadka Siyaasadeed ee Goosgooska ah: Xiisadaha u dhexeeya Dowladda Federaalka ah iyo Dowlad Goboleedyada qaarkood, iyo murannada ku saabsan hannaanka doorashada iyo Dastuurka, waxay dib u dhac ku keenayaan dadaallada midnimada qaranka waxayna ruxayaan xasiloonida siyaasadeed.
Gabagabada: Guul ay ku dhammaato Doorashada Qof iyo Cod ee 2026 waxay si weyn u yareyn kartaa Negatives-ka waxayna xoojinaysaa Positives-ka, iyadoo xaqiijinaysa danta ugu weyn ee beesha caalamka ee ah Soomaaliya xasiloon oo dimuqraadi ah.
