28/04/2025
๏ ว่าด้วยเรื่อง #ปัตฆาฏ ฯ
ครูได้สอนและอธิบายเรื่อง ปัตฆาฏ ไว้
เจี๊ยบขอนำที่ครูสรุปแบบย่อ ๆ ไว้ ๓ ส่วน มาเล่าให้ฟังกันนะคะ
• • •
๏ ส่วนที่ ๑ ๏
ในคัมภีร์แผนนวดและตำรา ได้กล่าวถึงคำว่า ปัตฆาฏ ไว้ว่า
๏ ใน #คัมภีร์แผนนวด [๒/๙๖]
ได้จารึกเรื่อง ปัตฆาฏ ไว้ทั้งเรื่อง ลมและเส้น ไว้ว่า
“... ชื่อว่า #ลมปัตฆาฏ ก็ว่าผู้นั้นมักนั่งนัก ลุกนั่งมิได้ก็ดี ให้แก้เส้นเอนทั้ง ๒ แลแก้เส้นแถวหลังทั้ง ๒ แล แก้เส้นบั้นเอวทั้ง ๒ ข้าง ...”
ส่วน #เส้นปัตฆาฏ อยู่ในรูปจุดนวด
- เส้นปัตฆาฏน้อย และเส้นปัตฆาฏใหญ่ ให้แก้ที่จุดด้านหน้า กลางลำตัว ตรงกับแนวเส้นสุสุมนา
๏ ใน #หนังสือชุดตำราภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยฉบับอนุรักษ์ ได้อธิบายคำว่า #ปัตฆาต ไว้ว่า
๑. เส้นที่มีจุดเริ่มต้นบริเวณขอบเชิงกรานด้านหน้า แล่นถึงตาตุ่ม เส้นด้านบนจะแล่นไปทางด้านหลัง ขึ้นข้างกระดูกสันหลัง (ถัดออกมาจากเส้นรัตตฆาต) ถึงบริเวณต้นคอท้ายทอย ขึ้นศีรษะ แล้วลงมาที่แขน
เส้นที่อยู่ด้านขวา เรียก #เส้นปัตฆาตขวา
เส้นที่อยู่ด้านซ้าย เรียก #เส้นปัตฆาตซ้าย
เส้นด้านล่างจะเริ่มจากบริเวณหน้าขา แล่นลงมาถึงตาตุ่มด้านใน เรียก #เส้นปัตฆาตใน
ส่วนด้านนอกเริ่มจากบริเวณสะโพก แล่นลงมาถึงตาตุ่มด้านนอก เรียก #เส้นปัตฆาตนอก
๒. โรคลมชนิดหนึ่งผู้ป่วยมักจะมีอาการปวดเมื่อยตามแนวเส้นปัตฆาต เคลื่อนไหวไม่สะดวก
ลมปัตฆาต ก็เรียก, เขียนว่า ปัตคาด ปัฏฆาต ปัตะฆาฎ หรือ ปัตฆาฏ ก็มี
• • •
๏ ส่วนที่ ๒ ๏
ใน #แผนนวดวัดโพธิ์ ได้บอกตำแหน่งของจุดและเส้น ไว้ดังนี้ :
• รูปที่ ๙ : บอกเส้นสิกขิณี
- แผนหงาย :
๑๔. แก้ลมปัตฆาต
• รูปที่ ๑๑ : บอกกำเหนิดที่ตั้งแห่งฤดูสมุฏฐาน - แผนหงาย :
๗. เส้นปัตฆาตขวา
๑๔. เส้นปัตฆาตซ้าย
- แผนคว่ำ :
๑๔. ปัตฆาตขวา ออกดังนี้
• รูปที่ ๑๔ : บอกกำเหนิดอสุรินทัญญาณธาตุ
- แผนหงาย :
๕. เส้นนี้ ปัตฆาตขวา ระคนด้วยอุทังคมาวาต
๙. เส้นนี้ ปัตฆาตซ้าย ระคนด้วยอโธคมาวาต
- แผนคว่ำ :
๕. เส้นนี้ ปัตฆาตขวา แล่นออกมาดังนี้
๙. เส้นนี้ ปัตฆาตขวา แล่นออกมาดังนี้
• รูปที่ ๑๖ : บอกที่แก้ในกองลมเตโชประชุมในสมุฏฐานธาตุ
- แผนหงาย :
๗. แก้ปัตฆาตขวา
๑๑. แก้ปัตฆาตทั้งสองข้าง
- แผนคว่ำ :
๕. แก้ปัตฆาตนอก
• รูปที่ ๑๗ : บอกที่แก้ในกองวิสมเตโชประชุมในสมุฏฐานธาตุ
- แผนหงาย :
๑๑. แก้ปัตฆาตตึง
- แผนคว่ำ :
๑๑. แก้กองปัตฆาต
• รูปที่ ๑๙ : บอกที่แก้ในกองมันทเตโชประชุมในกองเสมหะ
- แผนหงาย :
๖. แก้ปัตฆาตขวา
- แผนคว่ำ :
๓. แก้ปลายปัตฆาตเบียนได้ให้ปวดขบ
• รูปที่ ๒๑ : บอกที่แก้ในกองวิสมอาโปประชุมในกองวาตโรค
- แผนคว่ำ :
๗. เส้นนี้ แก้เถาปัตฆาตนอกให้เจ็บสันหลัง
• รูปที่ ๓๐ แผนหงาย : บอกที่แก้ในกองกติกปถวี เกิดแต่กองอัมพฤกษ์
- แผนหงาย :
๔. แก้ปัตฆาตขวา แก้ย่อตัวมิลงให้แข็ง
๘. แก้ปัตฆาตซ้าย แก้ครั่นตัวให้ตึงตัว
• • •
๏ ส่วนที่ ๓ ๏
ครูบอกว่า คำว่า ปัตฆาฏ , ปัตคาต
ไม่น่าจะใช่คำภาษาไทยแท้
ต้องสืบค้นจากที่มาจากบาลีและสันสกฤต
ครูได้อธิบายความหมายของคำว่า ปัตฆาฏ
ตามที่มาจากรากศัพท์ภาษาบาลี และสันสกฤต ไว้ว่า
#ปตฺต Patta ( บาลี สันสกฤต ) : ใบไม้ , ขนนก , บิน , ภาชนะ , ถึงแล้ว
ซึ่งแปลความแล้วมีความหมายหลายนัยด้วยกัน
๑ . ลักษณะที่แผ่ออกเป็นแผ่นคล้ายใบไม้ ขนนก ซึ่งหมายถึง เส้นเอ็นพังพืด
๒. การพลัดปลิว ซึ่งเกี่ยวข้องกับลม อากาศ และพลังงานที่เคลื่อนที่
ส่วนคำว่า มี ๒ ความหมาย
ในตำราแผนนวด ร.๕ จะเขียนด้วย ฆ และ ฏ
#ฆาฏ Ghāta ( สันสกฤต )
: ใช้บอกจุดรอยต่อระหว่างพื้นดินกับแม่น้ำ ( ท่าน้ำ หรือบันไดหลายขั้นซึ่งทอดลงไปสู่แม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ )
ส่วน #ฆาต Ghāta ( สันสกฤต )
: การทำร้าย, การทุบตี, การฆ่าทำให้ตาย , การทำลาย ชน ปะทะ
ครูสรุปความหมายของคำ เมื่อนำมารวมกันให้ฟังคร่าว ๆ ว่า
#ปัตฆาฎหมายถึง การเสียสมดุลของวาตะในร่างกาย ซึ่งมีผลทำให้เส้นเอ็นพังพืดเสียหายหรือถูกทำลายลงได้
• • •
ข้อมูลที่เจี๊ยบลงไว้ บางส่วนเป็นข้อมูลที่ครูค้นคว้าไว้เองส่วนตัว ไม่สามารถนำไปอ้างอิงทางวิชาการได้นะคะ
** ครู ในที่นี้หมายถึง พี่เอ้ก นะคะ
เจี๊ยบเคารพพี่เอ้กในฐานะครูอีกคนนึง ที่ถ่ายทอดความรู้เรื่องนวดให้แก่เจี๊ยบค่ะ
ครั้งหน้าจะมาเล่าต่อเรื่อง #สัณฑฆาต นะคะ
💗
