11/03/2025
น้องๆ extern ที่กำลังจะจบ หรือ น้องๆ intern ที่กำลังปฏิบัติงาน มีคำถามมาบ่อยๆว่า สงสัย TB ส่งตรวจอะไรได้บ้าง?
ผู้ป่วยวัณโรคส่วนใหญ่จะเป็น pulmonary TB 80-85% และ extra pulmonary TB 15-20% การส่งตรวจเพื่อวินิจฉัยทำได้โดยเก็บสิ่งส่งตรวจจากตำแหน่งที่สงสัยว่าจะติดเชื้อวัณโรค เช่นเก็บเสมหะในผู้ป่วยที่สงสัยวัณโรคปอด เจาะต่อมน้ำเหลืองในผู้ป่วยที่สงสัยวัณโรคต่อมน้ำเหลือง แล้วส่งตรวจเพื่อหาว่าพบเชื้อวัณโรคหรือไม่ ปัจจุบันนอกเหนือไปจากการย้อม AFB และเพาะเชื้อวัณโรคแล้ว ยังมีการตรวจอื่นๆอีก การเลือกตรวจไม่เหมาะสมอาจทำให้แปลผลผิด วินิจฉัยผิด และการรักษาผิดพลาดไป มาดูกันว่าในประเทศไทยปัจจุบันสามารถตรวจอะไรได้บ้าง และแปลผลการตรวจอย่างไร
1. Tuberculin Skin Test หรือ Mantoux test เป็นการตรวจที่มีมานาน
- ทำการฉีด purified protein derivative (PPD) ในชั้นใต้ผิวหนัง แล้วทำการอ่านผลที่ 48-72 ชั่วโมง โดยวัดขนาดของการนูน
- ผลบวกบ่งบอกว่าเคย exposure กับ TB ซึ่งอาจเป็น latent tuberculosis infection (LTBI) หรือ active TB ก็ได้
- False positive สามารถพบได้ในคนที่เคยได้รับ BCG หรือติดเขื้อ non tuberculous mycobacterium
2. Interferon-Gamma Release Assays (IGRAs)
- เป็นการตรวจเลือดหา immune response ต่อเชื้อวัณโรค
- ได้แก่ QuantiFERON-TB Gold, TB-Spot Test
- Specific ต่อ M. tuberculosis มากกว่า TST และ BCG ไม่มีผลรบกวน
- ผล positive หมายถึง TB exposure เช่นเดียวกับ TST
- ใช้สำหรับวินิจฉัย LTBI ในคนทั่วไปที่ไม่มีอาการหรือสงสัยว่ากำลังเป็น active TB
3. AFB stain (Ziehl-Neelsen stain)
- เป็นการย้อมสีเพื่อหาตัวเชื้อ mycobacterium โดยดูจากกล้องจุลทรรศน์ เพราะฉะนั้น ทำง่าย รวดเร็ว ราคาถูก
- สามารถตรวจได้จากสิ่งส่งตรวจจากตำแหน่งที่สงสัย เช่นเสมหะ ต่อมน้ำเหลือง น้ำไขสันหลัง น้ำจากช่องเยื่อหุ้มปอด
- Sensitive และ specificity ขึ้นกับปริมาณเชื้อ และความชำนาญของผู้ตรวจ
4. Culture for mycobacterium
- เป็น gold standard ในการวินิจฉัยวัณโรค และยังสามารถตรวจ susceptibility ต่อยาต่างๆและวินิจฉัยวัณโรคดื้อยาได้อีกด้วย
- สามารถส่งตรวจจากสิ่งส่งตรวจในตำแหน่งที่สงสัย
- ข้อเสียคือต้องใช้เวลานาน 2-8 สัปดาห์
5. Nucleic Acid Amplification Tests (NAATs)
- เป็นการตรวจหา DNA ของ M. tuberculosis
- ได้ผลรวดเร็ว ใช้เวลาไม่กี่ชั่วโมงก๋ทราบผล มีความไวกว่า AFB stain และความจำเพาะสูง
- สามารถส่งตรวจจากสิ่งส่งตรวจในตำแหน่งที่สงสัย แม้ในตำแหน่งที่มีเชื้อน้อยเช่น pleural effusion, pericardial effusion หรือ CSF
- ได้แก่การตรวจ GeneXpert MTB/RIF ซึ่งสามารถบอกการดื้อยา rifampicin ด้วย
6. Urine Lipoarabinomannan (LAM)
- ใช้ตรวจหาการติดเชื้อวัณโรคในผู้ป่วย HIV ที่มี CD4 ต่ำ (
