06/11/2023
จากประสบการณ์สอนที่ผ่านมา 8 ปี สังเกตว่าท่าอัญจเนยาหรือ Low lunge เป็นท่าที่นักเรียนมักจะโอดครวญกันมากที่สุดท่าหนึ่งเมื่อต้องให้ค้างท่านานหน่อย
อัญจเนยาสนะเป็นท่าเปิดสะโพกที่ตนเองรู้สึกว่ามีส่วนสำคัญในการรักษาและป้องกันอาการปวดหลังที่เคยเป็นเรื้อรัง ปัจจุบันไม่มีอาการแล้ว
ทำไมท่าที่ดูเหมือนเป็นการเปิดสะโพกด้านหน้าจึงช่วยรักษาหลังได้..
ทำไมโยคะจึงให้ความสำคัญกับเรื่องการเปิดสะโพก..
ลองมาดูข้อมูลในทางวิชาการหรืองานวิจัยกัน
รู้หรือไม่ว่าสะโพกของคนเราถูกเปรียบเหมือนกับลิ้นชักขยะ (Junk drawer) ที่ตัวเราจะโยน ๆ หมก ๆ สภาวะอารมณ์ด้านลบเอาไว้ ไม่ว่าอารมณ์โกรธ เศร้า เครียด กลัว ฯลฯ เป็นกลไกทางจิตวิทยา อารมณ์ที่เรายังจัดการเคลียร์ออกไม่ได้ เราเก็บมันไว้ที่มุมใดมุมหนึ่งข้างในตัวเรา บางคนอาจคิดว่ามันถูกซุกเก็บไว้ที่ก้นบึ้งของหัวใจ แต่ทางจิตวิทยาบอกว่าเราเก็บมันไว้ที่บริเวณเชิงกรานต่างหาก ให้เจาะจงลงไปก็คือบริเวณสะโพก
เชิงกรานเป็นอาณาจักรอันยิ่งใหญ่ เชิงกรานประกอบด้วยมณฑลหลักคือสะโพก (Hip bones) กระเบนเหน็บ (Sacrum) และก้นกบ (Coccyx)
กระดูกสะโพกประกอบด้วยกระดูกย่อย 3 ชิ้น คือ กระดูกปีกสะโพก (Ilium) กระดูกก้น (Ischium) และกระดูกหัวหน่าว (P***s) นั่นคือส่วนของกระดูก แล้วยังมีกล้ามเนื้อที่เกี่ยวข้องอีกมากกว่าสิบมัด ซึ่งชื่อในภาษาไทยไม่มี (เศร้า) เป็นศัพท์เฉพาะทางล้วน ๆ เช่น Psoas, Iliacus, Tensor fascia lata, Sartorius, Gluteus etc. (ดูภาพประกอบ)
กระดูกและกล้ามเนื้อทุกส่วนมีความสำคัญและทำงานเป็นทีมสัมพันธ์กัน เวลาที่เราบริหารสะโพกต้องคำนึงถึงทุกส่วน แต่มีอยู่มัดหนึ่งที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับสภาวะอารมณ์ด้านลบที่กล่าวไปข้างต้น ก็คือกล้ามเนื้อที่มีชื่อว่า Psoas บางคนเรียกกล้ามเนื้อมัดนี้ว่า Muscle of the Soul
Psoas ออกเสียงว่า โซ-แอซ เป็นชื่อทางกายวิภาคศาสตร์ หมายถึงกล้ามเนื้อมัดที่เชื่อมต่อระหว่างกระดูกต้นขากับกระดูกสันหลังส่วนล่าง กะเอาแบบง่าย ๆ ให้พอนึกภาพออก ตำแหน่งคืออยู่ใกล้หรือตรงบริเวณขาหนีบ (แต่อยู่ข้างใต้ลึกลงไปติดกับกระดูกสันหลัง ไม่อาจจับคลำได้ด้วยมือ) โซแอซเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มกล้ามเนื้องอข้อต่อสะโพก (Hip flexors) และเป็นส่วนหนึ่งของกล้ามเนื้อแกนกลาง (Core muscles) มีส่วนสำคัญในการเคลื่อนไหวและทรงตัว การที่เราจะยืดตัวตรงได้ เคลื่อนไหวไปซ้ายขวาหน้าหลัง ล้วนอาศัยกล้ามเนื้อนี้เป็นตัวทำงานให้ พูดอีกนัยหนึ่งได้ว่ากล้ามเนื้อโซแอซสัมพันธ์โดยตรงกับสุขภาวะเชิงโครงสร้างร่างกาย
นอกจากนี้ยังมีงานวิจัยอีกหลายชิ้นที่ระบุว่า กล้ามเนื้อโซแอซเกี่ยวข้องกับสุขภาวะทางจิต (Psychological well-being) สุขภาพของโซแอซจะเป็นตัวบ่งบอกถึงระดับพลังหรือแรงผลักดันที่อยู่ลึกสุดในการเอาชีวิตรอด และความปรารถนาอย่างยิ่งยวดที่จะเติบโตวิวัฒนา (Literally embodies our deepest urge for survival, and more profoundly, our elemental desire to flourish) ซึ่งก็เน้นย้ำในประเด็นที่ว่าสุขภาพของโซแอซ(กล้ามเนื้อหรือร่างกาย)สัมพันธ์โดยตรงกับสุขภาพของจิตใจและอารมณ์ ถ้าโซแอซแข็งแรง อารมณ์/จิตใจก็แข็งแรงได้ ถ้าโซแอซอ่อนแอ อารมณ์/จิตใจก็อ่อนแอตามไปด้วยได้ ในทางกลับกัน สภาวะอารมณ์ความเครียดก็ส่งผลต่อความตึงตัวของกล้ามเนื้อในส่วนนี้โดยตรง
อิริยาบทในชีวิตประจำวันที่ทำให้โซแอซเครียด คือกล้ามเนื้อเกิดการหดเกร็งและแข็งตึง เช่น การนั่งเวลานาน การใส่กางเกงฟิตเปรี๊ยะรัดติ้วเป็นเวลานาน รวมถึงภาวะอารมณ์ความเครียดด้วย สภาวะความเครียดดังกล่าวส่งผลให้เกิดอาการเจ็บป่วยอื่น ๆ ตามมา เช่น ปวดสะโพก ปวดหลัง ปวดเข่า (เวลาที่เราเจ็บเข่าหรือหลัง บางทีปัญหามันอาจไม่ได้อยู่แค่ที่เข่าหรือหลัง บางทีปัญหามันอาจก่อตัวมาตั้งแต่โซแอซแล้วก็ได้) ปัญหาการย่อยอาหาร ปัญหาการหายใจ ตลอดจนกระทั่งทัศนคติต่อชีวิต ต่อโลก ต่อการจัดการความสัมพันธ์กับผู้คนรอบข้าง ฯลฯ เคยสังเกตไหม เวลาที่คนเราเศร้า เครียด วิตกกังวล เหนื่อยหน่าย บางคนจะนั่งตัวงอ บางคนจะกอดเข่าเจ่าจุก บางคนนอนขดตัวกลม อิริยาบทเช่นนั้นยิ่งทำให้กล้ามเนื้อส่วนนั้นยิ่งหดเกร็ง อารมณ์ด้านลบจะถูกสั่งสมอยู่ที่โซแอซ หากไม่มีการจัดการบำบัดคลี่คลายก็จะเกิดผลกระทบมหาศาลกับสุขภาพในเวลาต่อมา
แง่มุมข้างต้นมีความสอดคล้องกับมุมมองในทางโยคะเรื่องของกายจิตสัมพันธ์ โยคะมองว่าในตัวของเรามีพลังปราณ (Prana) หรือพลังขับเคลื่อนชีวิต (Life force energy) จำเป็นต้องมีการไหลเวียนทั่วร่างกาย เราจึงจะรู้สึกว่ามีพลัง ไม่เฉื่อยเนือย หากเรามีอาการเจ็บปวดตึงส่วนใดก็ตาม หมายความว่าพลังปราณของเราติดขัด จำเป็นต้องทำอะไรสักอย่างเพื่อให้ปราณไหลเวียนอีกครั้ง เพื่อช่วยคลายหรือขจัดอาการติดขัดต่าง ๆ นั้น และมีความเชื่อว่าการฝึกอาสนะที่ช่วยเปิดสะโพกจะมีส่วนช่วยคลี่คลายบำบัดสภาวะติดขัดทั้งทางร่างกาย จิตใจ และอารมณ์
มีข้อแนะนำอยู่มากมายสำหรับการบริหาร ทั้งการปรับเปลี่ยนอิริยาบท การออกกำลังกายต่าง ๆ รวมถึงการฝึกโยคะ อาสนะโยคะที่ได้ยืดเหยียดบริเวณต้นขาและเชิงกรานส่วนหน้าจะช่วยคลายความตึงให้โซแอซ ท่าที่ทำได้ง่าย ๆ เช่น ท่าแมวแบบยกขา/ท่าเสือ (Tiger Pose) ท่าสะพาน (Bridge Pose) ท่านกพิราบ (Pigeon) ท่าผีเสื้อ (Butterfly) ท่าต้นไม้ (Tree Pose) ท่าสามเหลี่ยม (Triangle) ท่านักรบ (Warrior) ท่าลันจ์ (Lunge) ฯลฯ ก็ทดลองกันดูได้นะคะ ได้ผลอย่างไรก็มาแลกเปลี่ยนกันค่ะ
เราเคยสังเกตความเชื่อมโยงระหว่างกาย ใจ อารมณ์ ในส่วนนี้หรือยัง แล้วเห็นอะไรบ้าง...