23/04/2023
Episode 172 เมื่อแผ่นพังผืดหดรั้ง
ตอนเป็นเด็ก ท่านอาจารย์หมอภูเก็ต วาจานนท์จากศิริราช เคยสอนฉันว่า
“Anatomy แม้จะเป็นวิชาตาย แต่หากครูผู้สอนพลิกฟื้นให้เขามีชีวิต เด็กจะเรียน Anatomy ด้วยความสุข สิ่งที่น่าสนใจคือ อย่าบอกแค่ว่าเขาอยู่ที่ไหน แต่จงค้นหาว่าทำไมธรรมชาติให้เขาอยู่ที่นั่น”
ทุกอย่างในโลกมีเหตุและผลในตัวเอง............... อยู่ที่ว่า เราจะเข้าใจหรือไม่
การได้สิ่งหนึ่งมาในชีวิตจึงยังไม่ใช่คำตอบว่า สุข
หรือการสูญเสียสิ่งใดสิ่งหนึ่งไปจากชีวิต นั่นคือ ทุกข์
ทุกอย่างมีเหตุผลของการพบและการจาก เพราะนั่นคือธรรมชาติ
เหมือนแผ่นพังผืดที่หุ้มรอบกล้ามเนื้อและอวัยวะภายในเขาไม่ผสานแนบสนิทไปกับสิ่งที่หุ้ม ช่องว่างเล็ก ๆ ระหว่างพังผืดและโครงสร้างที่เขาโอบรอบมีของเหลว นั่นทำให้
ลดแรงเสียดทานให้แก่โครงสร้างนั้น ๆ เมื่อมีการขยับหรือเคลื่อนไหว
แผ่นพังผืดที่หุ้มกล้ามเนื้อมีการไถลไปบนกล้ามเนื้อได้ นั่นก็เพราะว่า เมื่อกล้ามเนื้อมีการหดตัวและทำให้ร่างกายเกิดการเคลื่อนไหว แผ่นพังผืดต้องรับรู้และช่วยสนับสนุนให้การเคลื่อนไหวเกิดได้ดี ลดการกระแทกของโครงสร้างได้ด้วย
ในทางตรงกันข้าม หากแผ่นพังผืดเกิดการฉีกขาด อักเสบ หรือเกิดหดรั้งเป็นปม (adhesion) ขึ้นมา ย่อมจำกัดหรือลดประสิทธิภาพการเคลื่อนไหวเช่นกัน นอกจากนั้นยังทำให้เกิดอาการปวดได้ด้วย เนื่องจากภายในแผ่นพังผืดมีตัวรับความรู้สึกมากมาย
กล้ามเนื้อและแผ่นพังผืดจึงเกิดมาเพื่อเกื้อกูลกัน และเมื่อเกิดความผิดปกติจึงส่งผลกระทบถึงกัน จึงเป็นที่มาของคำว่า Myofascial pain ไงคะ
เมื่อมองลึกลงไปในระดับเนื้อเยื่อจะพบว่า Adhesion หรือการหดรั้งนั้น บางคนเรียกว่าเกิด scar ก็ได้ มันเกิดจากปมขยุกขยุยกระเจิดกระเจิงของเส้นใยคอลลาเจนในแผ่นพังผืดขณะซ่อมแซมหลังจากมีอาการปวดหรือการบาดเจ็บนั่นเอง หากเป็นแผล เราก็เรียก รอยแผลเป็นนั่นแหละ
แล้ว Adhesion เกิดจากอะไรได้บ้าง
ก็ตอบเลยว่า การสมานบาดแผลของแผ่นพังผืดไม่ดีหลังบาดเจ็บ เกิดอันตรายจนมีภาวะอักเสบ ภาวะหลังการผ่าตัด การฉายรังสีรักษา หรือการติดเชื้อ เป็นได้หมดเลย
เมื่อแผ่นพังผืดเกิด adhesion ย่อมทำให้การไหลเวียนเลือดและการทำงานของเส้นประสาทบริเวณแผ่นพังผืดได้รับผลกระทบไปด้วย นำไปสู่อาการปวดเรื้อรังและสูญเสียการทำงานของกล้ามเนื้อและพังผืดส่วนนั้น ๆ ไปได้
หรือแม้แต่การเสียดสีจากการใช้งาน เช่น บริเวณข้อมือของเรามีการหดรั้งของแผ่นพังผืดที่ใกล้กับเอ็นยึดกระดูกข้อมือทางด้านฝ่ามือ แล้วไปกดเส้นประสาท median ก็ทำให้เกิดอาการปวดและชา ในกลุ่มอาการ carpal tunnel นั่นไงคะ
กรณีข้อไหล่เกิดอาการอักเสบ การเร่งเร้าให้แผ่นพังผืดรอบข้อไหล่เกิดการอักเสบตามมาและสร้างภาวะหดรั้งของแผ่นพังผืดก็เป็นส่วนหนึ่งของคนที่มีข้อไหล่ติดหรือ Frozen shoulder เช่นกัน
ดังนั้นหากเรามีแนวโน้มจะเกิด Fascial adhesion หรือการหดรั้งของแผ่นพังผืด เราควรป้องกันหรือรักษาให้หายขาด ก่อนจะลุกลามจำกัดการเคลื่อนไหวจนรับมือไม่ได้จริงไหม
หากเราเน้นที่กล้ามเนื้อและพังผืด เราจะได้ยินคำว่า myofascial release ซึ่งคำนี้หมายถึงการคลายกล้ามเนื้อและแผ่นพังผืดรวมถึงการลดการเกิด adhesion ด้วย ซึ่งพัฒนามาเป็นแนวทางการรักษามากมาย เช่น การใช้ Foam rolling การยืดเหยียดกล้ามเนื้อและแผ่นพังผืด คนจะเห็นภาพชัดกับคนที่ฝึกโยคะ การใช้ยาต้านการอักเสบ (สิ่งนี้คุณหมอจะเลี่ยงเพราะมีผลข้างเคียงต่อไต การแข็งตัวของเลือด และต้องระวังมากในคนที่มีไตเสื่อม) หาก adhesion มีขนาดใหญ่มาก ๆ อาจต้องผ่าตัดก็ได้ และสิ่งที่น่าสนใจคือ
หัตถบำบัด หรือ Manual therapy ซึ่งก็แตกสาขาตามสำนักต่าง ๆออกเป็นร้อยเป็นพัน
หากเราเป็นคนปกติ การออกกำลังกาย การเคลื่อนไหวร่างกายคือ ทางป้องกันทางหนึ่งที่สำคัญ ในส่วนของ cardiovascular exercise ทุกชนิดช่วยได้หมด ไม่ว่าจะว่ายน้ำ วิ่ง เดิน โยคะ พิลาทิส แต่การเล่นเวท ต้องปรึกษา trainer ที่มีความชำนาญเพราะการเล่นเวทผิดวิธี จะเกิดการฉีกขาดของแผ่นพังผืดและเกิด adhesion ได้นะคะ
ไว้ตอนหน้าจะมีเรื่องเล่า สนุก ๆ ให้ฟังอีกนะ
ด้วยความรักยิ่ง
วีเรศวร
23 เมษายน 2566
บรรณานุกรม
Chaitow L and DeLany J. Clinical application of neuromuscular techniques. Churchill livingstone, London, 2008.
