11/02/2023
DEPREM SONRASI YAŞANAN PSİKOLOJİK SÜREÇ: TRAVMA VE DOLAYLI TRAVMA
Türk halkı olarak travma yaşıyoruz ve travma belirtileri gösteriyoruz.
Psikolojik Travma, kişinin yaşadığı çok korkutucu ve acı veren bir olaydan sonra oluşan duygusal yara ve psikolojik yıkımdır. Olayı yaşayan kişi çok yoğun kaygı, olayla ilgili kontrol edemediği düşünceler, olayın tekrarlayan görüntüleri gibi belirtiler gösterir ve yoğun bir üzüntü yaşar. Travma yaşayan kişiler içinde bulundukları ortama uyum sağlamakta ve olayla baş etmekte zorluk çekerler.
Deprem bölgesinde olan ve depremi yaşayan herkes, enkaz altında kalarak kurtarılanlar, enkaz kaldırma ve kurtarma operasyonlarına katılanlar, depremde bir yakınını kaybetmiş olanlar, orada görevli olarak çalışan sağlık personeli ve emniyet görevlileri gibi depremzedelerle birlikte olup yardım eden ve oradaki olaylara şahitlik eden herkes direkt travmaya maruz kalmış ve kalmaktadır. Türk Psikologlar Derneği gönüllüleri başta olmak üzere travma alanında uzmanlaşmış psikologlar sahada ve online bu kişilerle çalışmaya hazırlar.
Yurt içi ve yurt dışında yaşayan Türk danışanlarım, Toronto’da yaşayan Türk topluluğunun bireyleri, Türkiye’den konuştuğum ailem, arkadaşlarım, sosyal medyada okuduğum paylaşımlardaki kişiler ve meslektaşlarım da dahil her kiminle konuşsam derin bir üzüntü, çaresizlik ve öfke paylaşıyoruz. Hemen herkes ani ağlama nöbetlerinden, yemek yiyememekten, uyuyamamaktan veya bunları yapınca duyduğu suçluluktan söz ediyor. Çocuğuna sarılmak, annesiyle konuşmak adeta ayıp geliyor. Suçluluktan sonra veya onunla eş yoğunlukta yaşanan diğer duygu da öfke. Haksızlığa, insafsızlığa, ahlaksızlığa, rüşvete, politikacılara duyulan öfke... Bir çoğumuz, bu duygular içinde kavrulup gitmekte ve aynı travmaya maruz kalmış kişiler gibi belirtiler göstermekteyiz çünkü o sırada deprem bölgesinde olmayan ya da bir yakınını kaybetmeyenler de Dolaylı Travma ya da İkincil Travma yaşamaktalar.
Dolaylı Travma ya da İkincil Travma, travma yaşayan kişileri bizzat gören ve onların hikayelerini ikinci elden dinleyen kişilerde görülen Travma Stres Tepkisidir. Haber görselleri, medyada ve televizyonda yayınlanan canlı görüntüler, olayı yaşamış olan kişilerin detaylı anlatımları ve en genel haliyle, başka bir canlının fiziksel veya duygusal acı çektiğini gördüğümüz içerik ve görsellere maruz kalmak Dolaylı Travma Stres Bozukluğu Tepkisi yaratır. *
Dolaylı Travma kavramı ilk kez Pearlman ve Saakvitne (1995) tarafından ve İkincil Travma kavramı da 1990’ların başında Beth Stamm, Charles Figley ve arkadaşları tarafından psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, çocuk istismarı alanında sorgulama yapan savcılar gibi destek sağlayan mesleklerde çalışanların travma yaşamış bireyleri dinlerken dünyaya dair bakış açılarında olan değişiklikleri tanımlamak için kullanılmıştı. Bu bireyler, travmayı yaşamış bireylerin gösterdikleri aynı belirtileri gösteriyorlardı. *
Daha sonraları yapılan araştırmalar, yüksek travmaya maruz kalmayan sivil halkın da yazılı basın ve medyada yayınlanan görseller veya videolar üzerinden Dolaylı Travma Stres Bozukluğu belirtileri gösterdiğini ortaya çıkardı. Dolaylı veya İkincil Travma dediğimizde, acı veren, başka bir insanın ve hayvanın ızdırabını veya yaşadığı travmayı gösteren her türlü görselin veya hikayenin kişiler üzerindeki psikolojik zarar veren etkisinden söz ediyoruz.
Belirtileri:
• Gördüğü veya anlatılan travma ile ilgili istem dışı düşünceler, kabuslar, aniden gözünün önüne gelen flashback dediğimiz görüntüler
• Düşünce biçiminde değişiklikler; daha olumsuz ve karamsar düşünceler, abartılı biçimde kendini suçlamalar
• Duygularda değişiklikler; sürekli olumsuz duygular içinde olma, olumlu duygu deneyimleyememe ve diğerlerinden uzaklaşmış hissetme
• Tepkilerde değişiklikler; çok tedirgin olma, diken üstünde hissetme, çok çabuk öfkelenme, uyku problemleri ve konsantrasyon zorluğu**
Dolaylı travma belirtileri gösteren kişilerin kendilerini güvende hissetmeleri, diğerlerine güven duymaları, özgüvenleri ve kendilerini kontrol etme düzeylerinde de değişiklikler oluşabiliyor.***
Verilen dolaylı travma tepkisinin şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterir. Daha önce benzer bir travmaya maruz kalmış kişiler başta olmak üzere, yakın zamanlarda kayıp yaşamış olanlar, kendisi geçmişte herhangi bir travmaya maruz kalmış olanlar veya psikolojik/psikiyatrik destek almaya ihtiyacı olanların Dolaylı Travma belirtilerinin daha yoğun olmasını bekleriz. Eğer Dolaylı Travma belirtileriniz günlük yaşamınıza devam etmenizi engelleyecek düzeyde ise mutlaka psikolojik destek alınız.
NELER YAPILABİLİR?
Öncelikle yaşadığımız duyguların, suçluluk, öfke ve yoğun üzüntünün Dolaylı Travma Stres Bozukluğu’ndan kaynaklandığını ve yaşanan deprem sonrasında doğal bir tepki olduğunu bilelim. Büyük kayıplara yol açan, insanların ve hayvanların fiziksel ve psikolojik acı çektiğini gördüğümüz bir olay yaşandığı için böyle hissediyoruz. Bizim derin üzüntümüz ancak yapıcı bir desteğe dönüştüğünde anlamlı hal alabilir, aksi takdirde depremzedelere bir faydamız dokunmadığı gibi kendimizi yıpratıp psikolojik olarak zarar görürüz. Günlük rutininize dönmek ve medyadaki görsellerden uzak durmak gücünüzü tekrar toplamanız için önemli adımlardır.
Bölgeye yollanan yardımlar, eğer yaşımız ve sağlığımız uygunsa alınacak görevler ilk etapta bizi rahatlatacaktır. Uzun soluklu bir yolumuz var, felaketi yaşamış olan çocukların ve ailelerin, maddi ve manevi desteğimize daha çok ihtiyaçları olacak. Şu an bir şey yapamıyorsanız, ilerde yapabileceklerinizi düşünebilirsiniz.
Hemen herkesin aklında ve ağzında İstanbul ‘da olası deprem var. Bugünden itibaren yapılabileceklerle ilgili bilgilenmeye, araştırma yapmaya, organize olmaya ve gerçekleştirmeye başlayabilirsiniz. Yaşanan gerçek bir olayla, aklımızda yazdığımız senaryoyu birbirinden ayıralım.
İnsan olmanın limitinin deneyimlendiği yer ölüm ile yüzleştiğimiz andır. İnsan olarak yapabileceklerimizi bilmek, gerekli önlemleri almak şarttır ama ölümü kontrol etmeye çalışmanın yoruculuğunu ve ancak kaygımızı arttırdığını da hep aklımızda tutalım.
Psikolog Dr. Ufuk Akın
Referanslar:
*https://www.tendacademy.ca/resources-2/defining-vicarious-trauma-and-secondary-traumatic-stress/
*https://www.nctsn.org/sites/default/files/resources/fact-sheet/secondary-traumatic-stress-core-competencies-for-trauma-informed-support-and-cupervision-cross-disciplinary-version-companion.pdf
**https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6747539/Secondary Traumatization, Psychological Stress, and Resilience in Psychosocial Emergency Care Personnel
Anja Greinacher,, Alexander Nikendei, Renate Kottke, Jürgen Wiesbeck, Wolfgang Herzog, and Christoph Nikendei. Published online 2019 Sep 3. doi: 10.3390/ijerph16173213
***https://www.banyanmentalhealth.com/2022/03/02/secondary-trauma-symptoms/
Secondary trauma usually occurs in healthcare professionals and first responders. Click for a list of signs and treatments that can help.
