10/11/2025
วันนี้เป็นเคสลูกค้าหลังผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียม (Total Knee Replacement: TKR) ผ่านมาประมาณ 8 สัปดาห์ แต่ยังมีอาการ บวม เจ็บ และรู้สึกตึงอย่างต่อเนื่องบริเวณแนวแผลผ่าตัด ซึ่งถือว่าเกินระยะเวลาการอักเสบตามปกติของเนื้อเยื่อ (inflammatory phase normally resolves within 2–3 weeks, proliferative phase up to 6 weeks).
เมื่อทำการประเมิน พบว่ามี edema รอบเข่าและแนวรอยแผล รวมถึงการเคลื่อนไหวของข้อ (ROM: Range of Motion) ยังจำกัด โดยเฉพาะ flexion ต่ำกว่า 90 องศา ซึ่งบ่งชี้ว่าเกิดการยึดรั้งของเนื้อเยื่อใต้แผล (subcutaneous and fascial adhesion).
เมื่อ palpation รอบแนวแผล พบ fibrotic tissue และ restricted fascial glide โดยเฉพาะบริเวณ medial และ inferior to patella ซึ่งเป็นบริเวณที่มักเกิดการยึดรั้งหลังผ่าตัดจากการสร้างพังผืด (scar tissue) เพื่อปิดบาดแผลลึกของการผ่าตัดเปิดข้อ
พังผืด (scar adhesion) ในลักษณะนี้มักรบกวนการไหลเวียนของ lymphatic fluid และ venous return, ทำให้เกิดการคั่งของของเหลว (lymphatic congestion) และส่งผลให้ผู้ป่วยรู้สึกเจ็บหรือหน่วงในข้อเข่าอย่างต่อเนื่อง แม้ไม่มีการอักเสบเชิงระบบแล้วก็ตาม
ในเคสนี้ การบำบัดเริ่มจาก manual assessment เพื่อระบุทิศทางของพังผืดและแรงดึงรั้ง เป้าหมายหลักคือ restoring fascial mobility รอบแนวแผลก่อนเริ่มงานระบายน้ำเหลือง
Step 1: Scar Tissue Release
ใช้เทคนิค fascial release แบบช้าและลึกในทิศทาง cross-fiber เพื่อแยก adhesion ระหว่าง superficial fascia และ deep fascia โดยหลีกเลี่ยงการกดตรงแนวรอยแผลโดยตรง
การคลายพังผืดช่วยลด tension ต่อ patellar retinaculum และเปิดการเคลื่อนไหวของเนื้อเยื่อโดยรอบ
Step 2: Lymphatic Drainage (Manual Lymphatic Drainage – MLD)
หลังจาก fascial mobility ดีขึ้น จึงเริ่มทำ MLD แบบเบาและช้า โดยเปิดบริเวณ proximal lymph nodes ก่อน (inguinal → popliteal) แล้วจึงค่อยทำ distal flow เพื่อส่งของเหลวส่วนเกินเข้าสู่ระบบน้ำเหลืองหลัก จุดสำคัญคือต้องใช้แรงต่ำมาก เพื่อหลีกเลี่ยงการกระตุ้น mechanoreceptor ที่อาจทำให้เกิดการหดตัวของหลอดเลือดและบวมเพิ่ม
Step 3: Gentle Mobilization & Patient Education
หลังจากลดบวมและคลาย adhesion แล้ว จึงให้คำแนะนำเรื่องการเคลื่อนไหวในมุมปลอดภัย (safe ROM) และการยืดกล้ามเนื้อรอบข้อเข่า เช่น quadriceps, hamstrings, และ gastrocnemius เพื่อคงความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อและป้องกันการสร้างพังผืดเพิ่ม
หลังผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียม ระบบน้ำเหลืองและเส้นเลือดฝอยรอบเข่าจะถูกตัดขาดบางส่วน ทำให้การระบายน้ำเหลืองช้าลงกว่าปกติ การบำบัดในระยะหลังผ่าตัดจึงควรเน้น การคืนการเคลื่อนไหวของ fascia, การเปิดระบบน้ำเหลือง, และ การลดแรงกดจากภาวะบวมเรื้อรัง
การเข้าใจ anatomy และ phase ของการสมานแผลเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับนักบำบัดทุกคน เพราะไม่ใช่ทุกอาการเจ็บหลังผ่าตัดจะเกิดจาก “ข้อเทียม” แต่หลายครั้งเกิดจาก “เนื้อเยื่อรอบข้างที่ยังไม่ถูกปลดล็อก”
