10/12/2025
🔸Mùa đông lại về khắp mọi nơi …
- Một Tô Canh Đương Quy Kê Tử Hoàng: Phương Pháp Ôn Nhu Dưỡng Can Kiện Tỳ Trong Mùa Đông
Thầy của Tuyền thường nói với học trò rằng, cơ thể con người giống như một tiểu vũ trụ, bốn mùa thay đổi, bên trong cũng biến chuyển theo. Mùa đông, dương khí thu vào, âm khí dần thịnh, nếu ăn uống không điều độ, sinh hoạt thất thường, công năng vận hóa của tỳ vị dễ bị ảnh hưởng nhất. Tỳ vị là gốc của hậu thiên, nguồn sinh hóa khí huyết, một khi vận hóa mất điều hòa, không chỉ ăn ít đầy bụng, mà còn ảnh hưởng đến sự sơ tiết của can khí, khiến con người tình chí uất kết, tinh thần uể oải. Hôm nay, tuyền muốn chia sẻ với mọi người một món canh tuyền thường khuyên dùng trong lâm sàng - Canh Đương Quy Kê Tử Hoàng. Thoạt nhìn tưởng chừng bình thường, nhưng giữa việc dưỡng can bổ thận, kiện tỳ nhuận phế lại ẩn chứa trí tuệ Đông y ôn hòa mà sâu sắc.
Tháng trước, một biên tập viên ngoài bốn mươi tuổi đến phòng khám của Thầy Tôi, Xd Sắc mặt bà vàng vọt, tự than rằng vào mùa đông thường cảm thấy vùng thượng vị đầy trướng, ăn uống kém ngon, hơi ăn đồ sống lạnh là tiêu chảy, lại thêm đêm ngủ hay mơ, dễ tỉnh giấc, ban ngày bồn chồn mệt mỏi. Lưỡi nhạt, rêu trắng nhờn, mạch tế huyền. Đây chính là chứng Can uất Tỳ hư điển hình - mùa đông dương khí tiềm tàng, tỳ vị vận hóa yếu, thêm vào đó bà làm việc trí óc lâu ngày, can khí không thông, lại càng khắc chế công năng tỳ vị. Thầy Tôi không vội kê đơn thuốc, mà khuyên bà trước tiên nên điều dưỡng từ ăn uống, và dạy bà cách hầm món canh Đương Quy Kê Tử Hoàng này. Bà kiên trì uống hai đến ba lần mỗi tuần, kết hợp đi bộ vừa phải để đạo dẫn khí cơ. Hai tuần sau tái khám, sắc mặt bà dần hồng hào, tự nói chứng đầy bụng giảm, giấc ngủ cũng sâu hơn. Đó chính là sức mạnh "mưa dầm thấm lâu" của ẩm thực trị liệu.
Sự phối hợp của món canh này thực ra rất có hàm ý. Hãy cùng xem xét kỹ một vài vị thuốc: Hoàng tinh 30g, Trần bì 10g, Đương quy 15g, Táo đỏ 6 quả, Trứng gà 1-2 quả.
· Hoàng tinh vị ngọt tính bình, quy vào kinh Tỳ, Phế, Thận. Chất của nó nhu nhuận, có thể bổ khí dưỡng âm, kiện tỳ ích thận, giống như từ từ thấm nước suối vào mảnh đất khô cằn, đặc biệt thích hợp với người dễ hao âm dịch, tỳ phế khô ráo vào mùa đông.
· Trần bì thơm cay, ôn thông, lý khí kiện tỳ, táo thấp hóa đàm. Trong bài thuốc bổ, nó giống như một người dẫn đường thông minh, ngăn ngừa thuốc bổ gây ngưng trệ trở ngại tỳ vị, hỗ trợ tỳ vị vận hóa dược lực và thực lực.
· Đương quy dưỡng huyết hoạt huyết, điều can nhuận tràng. Can tàng huyết, huyết đủ thì can khí được nuôi dưỡng, sơ tiết mới có thể bình thường. Nó phối hợp với thuốc bổ khí, chính là tư tưởng "khí huyết cùng điều".
· Táo đỏ và lòng đỏ trứng gà (kê tử hoàng) là những món ăn bài thuốc tuyệt vời. Táo đỏ bổ trung ích khí, dưỡng huyết an thần; lòng đỏ trứng gà trong Đông y được cho là có thể tư âm nhuận táo, dưỡng huyết tức phong, cùng toàn phương hiệp đồng, tăng cường hiệu quả bổ dưỡng.
Mấy vị này tương hỗ lẫn nhau, cùng thực hiện công hiệu kiện tỳ dưỡng can, ích khí dưỡng huyết, lý khí nhuận táo. Đặc biệt thích hợp với những người vào mùa đông thường cảm thấy mệt mỏi uể oải, sắc mặt kém tươi, ăn uống kém ngon, đại tiện lỏng hoặc táo, ngủ không yên, tâm trạng buồn chán. Cần lưu ý, nếu đang mắc chứng cảm mạo phát sốt ngoại tà, hoặc thể chất thiên về thấp nhiệt, đàm hỏa nội thịnh (thường biểu hiện rêu lưỡi vàng nhờn, miệng khô đắng, táo bón nước tiểu đỏ), thì không nên dùng.
Cách hầm và dùng cũng có tâm pháp: Rửa sạch dược liệu ngâm một lúc, giúp thành phần dễ tiết ra hơn; luộc trứng riêng một nồi, để tránh tạp chất từ vỏ trứng vào canh; mười phút cuối cho trứng đã bóc vỏ vào nấu cùng, có thể khiến tính chất của lòng đỏ hòa vào canh, lòng trắng cũng được ôn nhu. Thích ngọt có thể cho thêm chút đường đỏ, đường đỏ tính ôn, cũng có tác dụng hỗ trợ bổ trung hoạt huyết. Đạo của canh dược, quý ở sự kiên trì và điều độ, mỗi tuần 2-3 lần, uống một bát ấm nóng trước bữa trưa hoặc tối là được, không nên dùng quá nhiều.
Dưỡng sinh Đông y, xưa nay không phải nhìn một vị thuốc, một triệu chứng một cách biệt lập, mà chú trọng điều hòa toàn thể, thuận theo tự nhiên. Món canh Đương Quy Kê Tử Hoàng này, chính là kế thừa nguyên tắc trị liệu kinh điển "kiến can chi bệnh, tri can truyền tỳ, đương tiên thực tỳ", thông qua kiện tỳ để trợ giúp vận hóa, hóa sinh khí huyết để dưỡng can thể, can khí điều đạt ngược lại thúc đẩy công năng tỳ vị. Trong mùa đông, khi vạn vật thu tàng, mong rằng một bát canh ấm áp ôn hòa nhuận trạch như thế này, có thể giúp bà con nâng niu tỳ vị và can khí, tích lũy một nguồn năng lượng vững chắc và ấm áp cho sự sinh phát của mùa xuân năm sau.
Lưu ý: Bài chia sẻ này bắt nguồn từ lý thuyết y học cổ truyền và kinh nghiệm cá nhân, cung cấp quý vị nội dung về thực liệu và học thuật. Về mặt thể chất cá nhân có khác biệt, nếu quý vị có biểu hiện khó chịu rõ ràng, vui lòng kịp thời tham vấn bác sĩ có chuyên môn về Y học cổ truyền để được biện chứng luận trị.
