14/10/2025
CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG TRONG BỆNH LÝ GAN NHIỄM MỠ LIÊN QUAN CHUYỂN HÓA
Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ trong gan chiếm >5% trọng lượng gan. Tích luỹ mỡ trong gan kéo dài gây viêm gan (Viêm gan nhiễm mỡ) và dẫn đến xơ gan, ung thư gan. Gan nhiễm mỡ và viêm gan nhiễm mỡ có thể phục hồi nếu can thiệp điều trị đúng và kịp thời.
Nguyên nhân gây ra gan nhiễm mỡ bao gồm: uống nhiều rượu (gan nhiễm mỡ do rượu), sử dụng một số loại thuốc, nhiễm virus viêm gan C hoặc trong một số bệnh di truyền như bệnh Wilson… Khi không có các nguyên nhân trên, gan nhiễm mỡ có thể gặp trên người bệnh béo phì, đái tháo đường tuýp 2, rối loạn mỡ máu… gọi chung là gan nhiễm mỡ liên quan chuyển hóa.
Tỷ lệ gan nhiễm mỡ liên quan chuyển hóa ở Việt Nam ước tính là 20-30% (khoảng 30 triệu người). Tỷ lệ này đang có xu hướng gia tăng do lối sống tĩnh tại, chế độ dinh dưỡng sai lệch và ít vận động.
✅✅ Vậy chế độ dinh dưỡng như thế nào là hợp lý trong bệnh gan nhiễm mỡ liên quan chuyển hóa?
Đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, tránh tình trạng thừa dinh dưỡng là nguyên tắc đầu tiên. Năng lượng nạp vào chủ yếu từ chất bột đường và chất béo. Người bị gan nhiễm mỡ liên quan chuyển hóa thường liên quan đến chế độ ăn giàu tinh bột, giàu chất béo, đặc biệt chất béo bão hòa. Vì vậy, chế độ ăn ít tinh bột, ít chất béo được khuyến cáo cho bệnh nhân gan nhiễm mỡ, đặc biệt người thừa cân, béo phì.
Ở những người thừa cân, béo phì, giảm cân giúp cải thiện mỡ trong gan và men gan. Nên giảm 7-10% trọng lượng cơ thể thông qua chế độ ăn giảm năng lượng (giảm calo) kết hợp luyện tập thể lực phù hợp. Tuy nhiên cần lưu ý việc giảm cân nhanh chóng và không kiểm soát được sẽ gây hại và thậm chí làm trầm trọng thêm tình trạng gan nhiễm mỡ, để đảm bảo an toàn chỉ nên giảm tối đa 1kg/tuần hoặc cần ý kiến chuyên gia để có kế hoạch can thiệp.
Các thành phần khác nhau của khẩu phần ăn có những tác động khác nhau đến tình trạng gan nhiễm mỡ. Một số thực phẩm có tác dụng có lợi như: trái cây, rau quả, ngũ cốc nguyên hạt, cá béo và dầu ô liu nguyên chất: giúp ngăn ngừa và tránh sự tiến triển của gan nhiễm mỡ.
+ Tác dụng có lợi của việc tiêu thụ rau và trái cây đối với tình trạng gan nhiễm mỡ liên quan đến việc giảm năng lượng nạp vào và hoạt động chống oxy hóa của polyphenol và carotenoid có trong rau và trái cây. Nên sử dụng đa dạng các loại rau củ, trái cây. Tuy nhiên, ăn quá nhiều trái cây trong ngày cũng có thể làm tăng năng lượng nạp vào, đặc biệt với các loại trái cây chứa nhiều chất bột đường, như: sầu riêng, mít, vải… Nên ăn trái cây khoảng 200 gram/ngày và rau củ với lượng tương đương.
+ Ngũ cốc nguyên hạt chứa nhiều chất xơ, có chỉ số đường huyết thấp được chứng minh giúp làm chậm tiến triển của gan nhiễm mỡ. Một số loại ngũ cốc nguyên hạt phổ biến: gạo lứt, yến mạch nguyên hạt, lúa mì nguyên hạt…
+ Omega-3 có nhiều trong thịt các loại cá: cá ngừ, cá hồi, cá thu, cá trích và cá mòi và gan cá tuyết. Nghiên cứu cho thấy bổ sung omega-3 làm giảm mỡ gan và cải thiện men gan. Nên ăn cá 3 lần mỗi tuần.
+ Dầu ô liu nguyên chất giàu omega-9, omega-3 và vitamin E giúp giảm tình trạng gan nhiễm mỡ, nên được sử dụng thường xuyên trong chế biến thực phẩm.
+ Các loại hạt: hạnh nhân, dẻ cười, óc chó, hướng dương, … chứa nhiều acid béo không bão hòa và các hoạt chất có hoạt tính sinh học. Tiêu thụ hàng ngày giúp cải thiện tình trạng xơ hóa gan trong tiến triển của bệnh gan nhiễm mỡ.
Sử dụng những loại thực phẩm không phù hợp có thể làm tăng nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ. Các loại thực phẩm được coi là yếu tố thúc đẩy gan nhiễm mỡ là: thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn, nước ngọt có nhiều đường.
+ Một số nghiên cứu cho thấy tiêu thụ nhiều thịt đỏ, thịt chế biến sẵn: xúc xích, thịt xông khói… có liên quan đến việc tăng nguy cơ dẫn đến gan nhiễm mỡ, ngay cả trong thời gian ngắn.
+ Đồ uống có đường chứa fructose thông dụng là các loại nước ngọt có ga, nước ép trái cây đóng chai, trà có đường đóng chai, nước tăng lực hay một số loại đồ uống thể thao... các loại mứt, thạch chế biến công nghiệp có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ, đặc biệt là ở những người thừa cân và béo phì. Uống hơn 1 lon nước ngọt có ga một ngày làm tăng nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ.
Chế độ ăn là tổng thể các loại thực phẩm được sử dụng. Chế độ ăn Địa Trung Hải dựa trên thói quen truyền thống của người dân vùng Địa Trung Hải, như ở các nước Ý, Hy Lạp, Tây Ban Nha… với đặc trưng là tiêu thụ thường xuyên thực phẩm có nguồn gốc thực vật như ngũ cốc nguyên hạt, rau, đậu, trái cây tươi, các loại hạt, thảo mộc, gia vị và dầu ô liu nguyên chất; tiêu thụ một lượng vừa phải cá, hải sản, sữa, gia cầm và tiêu thụ ít thịt đỏ và thịt chế biến, đường, rượu và bánh ngọt giúp cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ và tỷ lệ mắc gan nhiễm mỡ thấp hơn, lợi ích trong việc ngăn ngừa các bệnh tim mạch, tăng huyết áp, tăng cholesterol máu và béo phì.
Bên cạnh chế độ dinh dưỡng, hoạt động thể chất cũng ảnh hưởng đến tình trạng gan nhiễm mỡ, nên tập thể dục với thời lượng >150 phút/tuần (30 phút/ngày). Nên tập thể dục với các loại hình chạy nhanh, đạp xe, bơi lội, đi bộ nhanh, bóng bàn, cầu lông…
Ngoài ra, cần kiểm soát các yếu tố khác kết hợp gây tổn thương gan trên người bệnh gan nhiễm mỡ liên quan chuyển hóa như sử dụng rượu thường xuyên. Chỉ nên sử dụng dưới 2 đơn vị cồn/ngày ở nam giới và dưới 1 đơn vị cồn/ngày ở nữ giới. Một đơn vị cồn tương đương ¾ lon bia 330ml (5%) hoặc 1 lon nước trái cây có cồn 330ml (4,5%) hoặc 1 ly rượu vang 100ml (13,5%).
Tóm lại, một chế độ ăn uống lành mạnh có thể cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ. Chế độ ăn Địa Trung Hải kết hợp với hoạt động thể chất và hạn chế fructose là các biện pháp hiệu quả để kiểm soát gan nhiễm mỡ liên quan chuyển hóa.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6367556/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10534915/
Theo Khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Đà Nẵng
