03/06/2025
📣PHÒNG NGỪA NGỘ ĐỘC NẤM 📣
📌Nấm vừa là một loại thực phẩm dinh dưỡng, bồi bổ sức khỏe vừa là một loại thuốc quý có thể chữa được nhiều bệnh nan y. Nhiều loài nấm chúng ta thường sử dụng trong các bữa ăn hàng ngày có thể kể đến như nấm rơm, nấm hương, nấm kim châm, nấm sò, nấm tai mèo, nấm mỡ, nấm mối, nấm tuyết…; dùng làm thuốc như nấm linh chi…
👉🏻Việt Nam là một nước có khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều, thuận lợi cho các loài nấm tự nhiên sinh sôi nảy nở, trong đó có nhiều loài nấm độc. Một số loài nấm độc chỉ mọc ở mùa xuân hoặc xuân - hè, một số loài khác mọc chủ yếu vào mùa hè hoặc hè - thu, một số loài khác mọc quanh năm. Chính sự thay đổi về kích thước, hình dáng, màu sắc trong thời gian ngắn dễ gây ra nhầm lẫn trong việc phân biệt nấm lành dùng làm thực phẩm và nấm độc.
👉🏻Nấm độc là loại nấm có chứa các độc tố gây ngộ độc cho cơ thể con người và động vật khi ăn phải. Hầu hết các vụ ngộ độc nấm không xác định được loài nấm nên việc xử trí cấp cứu còn gặp nhiều khó khăn. Diễn biến ngộ độc nấm không thể lường trước được và là nguyên nhân tử vong của hầu hết các trường hợp ngộ độc nấm xảy ra hàng năm ở nước ta.
1. Những sai lầm trong cách nhận diện nấm độc:
- Nấm độc thường có màu sắc sặc sỡ: Thông thường, các loài nấm độc đúng là có nhiều màu sắc sặc sỡ. Tuy nhiên, loài nấm gây hoại tử gan dẫn đến chết người nhiều nhất ở Việt Nam hiện nay lại là nấm tán trắng vì nó có màu trắng. Các nhà thực vật học đã đặt tên cho nó là "nàng tiên giết người" bởi nó rất giống những loài nấm thường, mọc chung với nấm thường nhưng ăn vào là tử vong.
- Côn trùng hoặc động vật luôn tránh xa nấm độc hay nấm có côn trùng, sâu bọ ăn là nấm không độc: Nấm ít gây ngộ độc cho động vật không xương sống nhưng có thể gây độc cho người. Tất cả các loài nấm gây chết người đều bị sâu bọ ăn.
- Cho gà, chó ... ăn nấm trước, nếu sau 1 - 2 giờ mà gà, chó ... không chết hoặc không bị ngộ độc thì đó là nấm không độc: Cách này chỉ đúng với một số loài nấm độc tác dụng nhanh và các loài này thường không gây chết người, còn hầu hết nấm gây chết người có tác dụng chậm, 12 - 24 giờ sau ăn nấm mới xuất hiện triệu chứng đầu tiên nên không thể nhận biết ngay nấm có độc hay không; với động vật phải sau vài ngày ăn phải nấm độc thì mới chết.
- Thử nấm bằng đũa, muỗng, dây chuyền ... bạc, nếu bạc đổi màu xám đen thì đó là nấm độc: Cách này hoàn toàn sai bởi các loại độc tố của nấm không xảy ra phản ứng hóa học đối với bạc nên không gây đổi màu.
- Nấm độc có mùi vị khó chịu: Nấm xanh đen hay nấm bìu có thịt nấm mềm màu trắng, khi còn non có mùi thơm, vị ngọt, khi già mới có mùi khó chịu. Nấm thường mọc đơn độc hoặc thành cụm ở trên mặt đất rừng hoặc bãi cỏ. Đây là loài nấm cực độc, chỉ khoảng 30 g nấm (một miếng nhỏ bằng ngón tay út) cũng đủ giết chết một người trưởng thành.
- Nấm lành dùng làm thực phẩm có mũ phẳng, hình tròn; nấm độc có mũ nhọn: Có thể nói, hình dạng của nấm hầu như không có mối liên quan nào với sự có hay không có mặt độc tố. Những loài nấm độc, kể cả gây độc chết người như nấm tán trắng hay"nàng tiên giết người" nêu trên cũng có mũ phẳng, hình nón.
- Tất cả nấm trở nên vô hại nếu được chế biến như nấu, chần, sấy khô hay cắt nhỏ…: Thực ra, một số loài nấm không ăn được có thể chuyển thành vô hại khi đã được chế biến đặc biệt, nhưng nhiều loài nấm độc khác không thể làm cho độc tố mất đi bằng các phương cách trên. Những độc tố của nấm không nhạy cảm đặc biệt với nhiệt độ nóng do đó không bị phân hủy khi nấu nướng; đặc biệt là α-amanitin, một độc tố chứa trong nấm độc xanh đen không bị phân hủy bởi nhiệt độ.
2. Biểu hiện khi ăn phải nấm độc:
Khi ăn phải nấm độc, tuỳ theo loài nấm mà xuất hiện triệu chứng/hội chứng ngay sau khi ăn, trước 6 giờ và kéo dài vài giờ hoặc xuất hiện muộn 6 - 40 giờ sau khi ăn (trung bình 12 giờ), ngộ độc càng muộn thì càng khó chữa. Ngộ độc do ăn phải nấm độc thường có các biểu hiện chung như sau:
- Đau bụng dữ dội thành từng cơn, đi ngoài ra nhiều nước tanh, thối, dính máu.
- Buồn nôn, nôn ra thức ăn, có thể lẫn máu.
- Toàn thân mệt mỏi, chân tay lạnh, khát nước, đôi khi nổi mẩn.
- Hoa mắt, chóng mặt, da xanh tái.
- Co giật, tăng tiết đờm giãi.
- Đi tiểu ít hoặc không đi tiểu được.
- Khó thở do co thắt phế quản, ứ máu ở phổi.
- Một số loại nấm có thể gây liệt thần kinh, tổn thương gan, thận, hôn mê và tử vong.
Ngộ độc nấm thường cấp tính với những triệu chứng/hội chứng và tiên lượng bệnh cũng rất khác nhau tùy thuộc vào loại nấm và số lượng nấm ăn vào. Từng loại ngộ độc có thể chứa một hay nhiều hợp chất độc đặc thù so với một số loài khác. Do vậy, một trường hợp ngộ độc do nấm không nhất thiết phải giống với trường hợp ngộ độc do nấm khác trừ khi họ cùng ăn một loại nấm hay các nấm đó có liên hệ với nhau.
3. Xử trí khi bị ngộ độc nấm:
- 80% bệnh nhân tử vong nếu đến cấp cứu muộn. Điều đó cho thấy khâu cấp cứu ban đầu các ca ngộ độc nấm rất quan trọng. Trong khi chờ vận chuyển cấp cứu, bằng mọi biện pháp phải loại nhanh chất độc ra khỏi cơ thể bằng cách gây nôn hoặc dùng thuốc giải độc có tác dụng làm giảm hoặc trung hòa chất độc (than hoạt tính). Cụ thể:
- Gây nôn bằng cách móc họng hoặc dùng bàn chải đánh răng thọc sâu vào họng cho buồn nôn, nôn cho đến khi ra nước trong mới thôi. Nếu bệnh nhân tiêu chảy nhiều gây mất nước, phải bù nước bằng cách cho uống dung dịch oresol.
- Uống than hoạt tính: Uống 30g than hoạt tính (2 thìa canh) với 1-2 cốc nước (có thể cho ít đường trắng cho dễ uống).
Than hoạt tính sẽ hấp phụ chất độc, chuyển vào phân để tống ra ngoài. Nếu không có than hoạt tính thì mua viên carbogast hoặc carbophos 400mg/viên để uống. Nếu nạn nhân mê man bất tỉnh, cần đưa đi cấp cứu ngay tại cơ sở y tế gần nhất.
Nếu người bệnh hôn mê, co giật phải cho nằm nghiêng. Nếu người bệnh thở yếu, ngừng thở thì hà hơi thổi ngạt hoặc hô hấp nhân tạo bằng các phương tiện cấp cứu tại chỗ.
⚠️Lưu ý sau khi sơ cứu cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế để cấp cứu kịp thời.
Mọi người đừng chủ quan nghĩ sau khi sơ cứu đã hết triệu chứng nôn, đau và tiêu chảy là hết ngộ độc. Cần nằm tại viện để theo dõi thêm vì có thể sau 3-4 ngày, các biểu hiện suy gan thận mới bộc lộ…
4. Để phòng tránh ngộ độc nấm, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm khuyến cáo người dân:
- Không ăn nấm rừng và nấm mọc tự nhiên khi không biết đó là nấm độc hay nấm không độc. Kiểm tra nấm thật kỹ trước khi nấu, khi biết chắc chắn nấm ăn được mới được ăn.
- Tuyệt đối không dùng nấm lạ, kể cả nấm màu trắng, nấm có đủ bộ phận, nấm độc nhất cũng có thể bị nhầm với nấm ăn được do trong một vài giai đoạn phát triển chúng giống nhau.
- Không hái nấm non để ăn vì chưa thấy hết đặc điểm cấu tạo của nấm nên không xác định rõ nấm đó có độc hay không.
- Không ăn nấm quá già.
- Không ăn loại nấm khi cắt, vết cắt có rỉ ra chất trắng như sữa.
- Nấm tươi ăn được mới hái nên nấu ăn ngay, không ăn nấm đã bị thối rữa, ôi thiu vì nếu để ôi, dập nát có thể hình thành độc tố mới gây ngộ độc. Tốt nhất nên dùng nấm trong vòng 12 giờ sau khi thu hái. Khi chế biến nấm tốt nhất là nên luộc sôi trước khi xào nấu để giảm bớt độc tính.
- Khi mua nấm ở chợ, tốt nhất nên mua loại đã từng ăn, mua ở những cơ sở có uy tín, cần kiểm tra, giám sát có đồng nhất về chủng loại và màu sắc, có lẫn nấm độc không, tuy nhiên cũng phải nấu chín mới ăn. Nhất thiết phải loại bỏ các loại nấm lạ, nấm có màu sắc sặc sỡ, thân nấm bị mốc, thịt nấm có màu khác lạ và có hiện tượng phát quang.
- Khi ăn nấm không nên uống rượu, có một số nấm không độc nhưng có chứa những thành phần gây ra phản ứng hóa học với với thành phần trong rượu gây ngộ độc./.
Một số hình ảnh nấm độc:
