25/03/2025
CÁC XÉT NGHIỆM SỬ DỤNG TRONG CHẨN ĐOÁN SỞI
✅ 1. Đại cương
Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm gây dịch lây qua đường hô hấp do virus sởi gây nên. Bệnh chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, hay xảy ra vào mùa đông xuân, có thể xuất hiện ở người lớn do chưa được tiêm phòng hoặc đã tiêm phòng nhưng chưa được tiêm đầy đủ.
Bệnh có biểu hiện đặc trưng là sốt, viêm long đường hô hấp, viêm kết mạc và phát ban, có thể dẫn đến nhiều biến chứng như viêm phổi, viêm não, viêm tai giữa, viêm loét giác mạc, tiêu chảy.... có thể gây tử vong.
🦠 2. Phương thức lây truyền
Tiếp xúc: Tiếp xúc với các đồ vật có dính dịch tiết mũi, họng của người bệnh
Giọt bắn: Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết mũi, họng của người bệnh ở khoảng cách gần.
Không khí: Virus sởi vẫn tồn tại và hoạt động trong không khí hoặc các bề mặt nhiễm lên đến 2 giờ khi người bệnh ra khỏi khu vực.
⚠️ 3. Đối tượng nguy cơ
Trẻ nhỏ chưa đủ tháng tuổi để tiêm chủng
Trẻ/người lớn không tiêm chủng
Đối tượng được tiêm chủng nhưng không đạt miễn dịch
📌 4. Triệu chứng lâm sàng
🔎 Thể điển hình:
Giai đoạn ủ bệnh: 10-14 ngày.
Giai đoạn khởi phát: 2-4 ngày. Bệnh nhân sốt cao, viêm long đường hô hấp trên và viêm kết mạc, đôi khi có viêm thanh quản cấp, có thể thấy hạt Koplik (các hạt nhỏ 0,5-1 mm màu trắng có quầng ban đỏ ở trên niêm mạc miệng).
Giai đoạn toàn phát: Kéo dài 2-5 ngày. Sau khi sốt cao 3-4 ngày, bệnh nhân bắt đầu phát ban theo trình tự: sau tai, sau gáy, trán, mặt, cổ, thân mình, tứ chi, lòng bàn tay và gan bàn chân. Ban hồng dát sẩn, khi căng da thì ban biến mất. Khi ban mọc hết toàn thân thì thân nhiệt giảm dần.
Giai đoạn hồi phục: Ban nhạt dần rồi sang màu xám, b**g vảy phấn sẫm màu. Nếu không xuất hiện biến chứng thì bệnh tự khỏi. Có thể có ho kéo dài 1-2 tuần sau khi hết ban.
🔎 Thể không điển hình:
Sốt nhẹ thoáng qua, viêm long nhẹ và phát ban ít, toàn trạng tốt.
Hoặc sốt cao liên tục, phát ban không điển hình, phù nề tứ chi, đau mỏi toàn thân, thường có viêm phổi nặng kèm theo. Xét nghiệm có thể có tăng men gan.
🧪 5. Xét nghiệm chẩn đoán sởi
5.1. Thời điểm nên làm xét nghiệm sởi:
Khi có dấu hiệu bệnh: sốt cao, ho, sổ mũi, phát ban đỏ, đặc biệt khi có yếu tố dịch tễ.
Khi nghi ngờ biến chứng như viêm phổi, viêm não…
Khi cần xác định tình trạng miễn dịch.
Khi có dịch sởi bùng phát cần làm xét nghiệm tầm soát, khoanh vùng dịch.
5.2. Các xét nghiệm sởi:
✅ Xét nghiệm huyết thanh học
✅ Phát hiện vật liệu di truyền (PCR)
✅ Nuôi cấy virus
✅ Miễn dịch huỳnh quang trực tiếp (ít sử dụng do kỹ thuật phức tạp)
📌 Xét nghiệm phát hiện vật liệu di truyền (PCR)
Thời điểm: Ngay sau khi có triệu chứng, tối ưu trong 3 ngày đầu, có thể đến 10 ngày.
Mẫu bệnh phẩm: Dịch tỵ hầu.
👉 Ưu điểm:
Độ nhạy cao: phát hiện virus ngay từ giai đoạn sớm.
Đặc hiệu cao: ít khả năng dương tính giả.
Yếu tố ảnh hưởng: Thời điểm lấy mẫu, kỹ thuật lấy mẫu, bảo quản mẫu không đúng.
📌 Xét nghiệm huyết thanh học (IgM, IgG)
Thời điểm: IgM xuất hiện từ ngày thứ 4 sau phát ban, IgG từ 1-2 tuần sau phát ban.
Mẫu bệnh phẩm: Huyết thanh/huyết tương chống đông EDTA hoặc Heparin.
👉 Ưu điểm:
Dùng trong nhiều giai đoạn nhiễm sởi.
Hỗ trợ chẩn đoán bệnh sởi cấp tính.
Đơn giản, nhanh, tiết kiệm chi phí.
Yếu tố ảnh hưởng: Thời điểm lấy mẫu, tình trạng miễn dịch, bảo quản mẫu.
📌 Phiên giải kết quả xét nghiệm sởi (hình ảnh)
📌 Một số lưu ý
PCR dương tính có thể liên quan đến vắc xin nếu tiêm trong vòng 7-14 ngày trước phát ban.
Nếu IgM âm tính nhưng nghi ngờ sởi, nên xét nghiệm lại sau 24-48h hoặc 72h.
IgM có thể dương tính giả ở phụ nữ có thai hoặc sau tiêm vắc xin.
✅ KẾT LUẬN:
Sởi là bệnh truyền nhiễm dễ lây qua giọt bắn, có thể gây biến chứng nguy hiểm.
Measles PCR và Measles IgM đóng vai trò chính trong chẩn đoán sởi.
Measles PCR nên được thực hiện trong 72h đầu sau phát ban.
Measles IgM có thể thực hiện từ ngày đầu phát ban, nếu âm tính cần xét nghiệm lại.
Kết hợp PCR, IgM, IgG cùng với lâm sàng để chẩn đoán ở cả giai đoạn sớm và muộn.
📚 TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Bộ Y tế. Quyết định số: 1327/QĐ-BYT, ngày 18/04/2014.
WHO. Measles and Rubella Laboratory Network.
CDC. Measles – For Healthcare Professionals.
Bệnh học truyền nhiễm và xét nghiệm y học, Nhà xuất bản Y học Việt Nam, 2023.
WHO. Manual for the Laboratory-based Surveillance of Measles.
📞 Liên hệ PTLAB:
📲 Hotline/ Zalo : 02252.88.66.88
TRUNG TÂM XÉT NGHIỆM PTLAB
Địa chỉ : 1001 Trần Nhân Tông, Kiến An, Hải Phòng
-------------------------------------------------