04/08/2025
TÔI BỊ BỆNH, PHẢI KHÔNG?
Hãy bắt đầu bằng những câu chuyện sau đây. Có những khách hàng tìm đến tham vấn tâm lý bắt đầu bằng một mệnh đề rất rõ:
--> “Em bị trầm cảm.”
--> “Tôi bị rối loạn lo âu.”
--> “Tôi có ADHD, chắc chắn là vậy.”
--> “Em bị OCD từ lâu rồi…”
Tôi nghĩ, ở đây không phải là họ đang “diễn” hay “tưởng tượng” mà đó là cách họ thể hiện chuyện hiểu về chính mình. Có lẽ họ đã đau đủ nhiều để tìm và gọi được tên cho nỗi đau đó, và một cái tên (dù chỉ là từ đâu đó trên mạng internet) đôi khi cũng giúp họ cảm thấy như có một chỗ dựa: “à, thì ra mình như vậy là vì mình đang có một cái bệnh”. Muốn biết "bệnh" gì thì nay rất dễ, google với vài mô tả về những biểu hiện.
Tôi tôn trọng điều đó, chắc chắn rồi. Nhưng đồng thời tôi cũng thấy cần thiết phải nói rõ rằng tham vấn tâm lý không vận hành như cách họ nghĩ. Tham vấn không phải là nơi để xác nhận hay phủ nhận một cái tên bệnh. Tham vấn cũng không phải là phòng khám, nơi ai đó sẽ ngồi chẩn đoán rồi kê toa để “chữa cho hết một căn bệnh".
Tham vấn cốt yếu là một mối quan hệ giữa hai con người, trong đó một người đang mang theo những khó khăn, rối bời, tổn thương; người còn lại có mặt, lắng nghe, giúp người kia phản chiếu lại cuộc đời của chính họ một cách không phán xét, không vội vàng xếp loại, không vội vàng dập tắt nỗi đau.
- Tham vấn không “chữa bệnh”.
- Tham vấn không “biết sẵn” vấn đề của khách hàng là gì.
- Tham vấn làm việc với toàn bộ con người chứ không phải với một triệu chứng hay cái tên của một rối loạn.
1. Khi cái tên trở thành cái khung
Tôi để ý có khá nhiều người rất chắc chắn rằng mình “bị bệnh”, và họ đến gặp người làm nghề tham vấn như thể đến gặp bác sĩ: “tôi đã biết mình bệnh gì rồi, giờ nhờ anh/chị chữa cho tôi hết.” (chưa tính họ đã làm giúp bác sĩ cái đoạn đầu đầy cam go là... chẩn đoán".
Tôi hiểu rằng trong một xã hội đầy rối rắm, bất định và bất an, thì việc có thể gọi tên một điều gì đó trong mình là một hành động dũng cảm. Nhưng tôi cũng muốn nhắc nhẹ rằng, gọi ra một cái tên không phải là hiểu mình.
Bạn có thể thấy mình rất giống với mô tả của một rối loạn nào đó, nhưng cũng như khi bạn tra google về triệu chứng cảm cúm và thấy mình có thể đang... ung thư giai đoạn cuối, thì các nhãn bệnh tâm lý cũng có thể khiến bạn tưởng mình đang “chết trong lòng một ít”.
Tự chẩn đoán, khi không được đào tạo bài bản, là một con dao hai lưỡi. Nó có thể khiến bạn bỏ lỡ việc tìm hiểu sâu sắc về nguồn gốc của khó khăn. Nó có thể khiến bạn bám chặt vào một cái tên, và dùng cái tên đó để giải thích tất cả mọi thứ, thay vì nhìn ra những gì bên dưới.
2. Không phải “hết bệnh” mà là “hiểu mình”
Tôi vẫn thường chia sẻ với khách hàng:
- “Tôi không có ý định và cũng không có khả năng chữa lành cho bạn.”
- “Tôi cũng không nghĩ bạn là người hư hỏng cần sửa.”
- “Tôi chỉ muốn hiểu bạn và cùng bạn hiểu chính mình.”
Nhiều người, nhất là những ai đến tham vấn với kỳ vọng "chuyên gia phải biết tôi cần làm gì để hết bệnh" sẽ thấy khó để tiếp nhận cách làm việc của tham vấn, vì trọng tâm bây giờ không còn nằm ở chuyên gia nữa, mà chuyển về chính họ. Khách hàng bây giờ phải lấy lại quyền làm chủ cuộc đời của họ.
Điều đó có thể khiến họ thất vọng, nhưng tôi nghĩ sự thất vọng đó là điều cần thiết, bởi vì chúng ta không thể thay đổi một cách thật sự nếu chỉ chờ ai đó ra tay.
Sự thay đổi sâu sắc không đến từ việc được gán cho một cái tên mà đến từ việc dám nhìn sâu vào bên trong mình, đối diện với những trải nghiệm của chính mình, và từ đó sống một cuộc đời có ý nghĩa hơn, không phải cho ai khác, mà cho chính mình.
3. Gợi mở để bước vào tiến trình tham vấn tâm lý
Thay vì hỏi “tôi bị gì?”, tôi thường mời gọi khách hàng tự hỏi:
- “Nếu không gọi đây là bệnh, tôi đang trải qua điều gì trong đời?”
- “Nỗi đau này đang nói với tôi điều gì?”
- “Tôi thật sự muốn gì cho cuộc sống của mình?”
- “Nếu không còn những triệu chứng này, tôi sẽ sống ra sao?”
Câu trả lời (nếu có) sẽ không đến ngay liền nhưng chúng mở ra một chiều không gian khác của tham vấn, đó là một nơi không cần dán nhãn, không cần chữa trị, mà vẫn có thể chuyển hóa sâu sắc.
4. Với những người làm nghề tham vấn: Xin đừng là người biết tuốt
Chúng ta dễ bị cuốn vào vai trò “người biết”, “người chẩn đoán đúng”, “người chữa lành được”, nhưng nếu không cẩn thận, ta sẽ vô tình rút mất quyền khám phá bản thân khỏi tay khách hàng. Và đó là điều nguy hiểm.
Nếu tham vấn tâm lý là một tiến trình nhân văn, thì ta cần bước vào đó với một tư thế “không biết” một cách đầy tôn trọng, tò mò và đồng cảm. Không cố gắng “làm gì đó với người kia”, mà là “ở lại với người kia” một cách tôn trọng và thấu hiểu.
Tôi không phủ nhận giá trị của chẩn đoán và điều trị trong tâm lý học lâm sàng, nhưng trong thế giới của tham vấn tôi tin rằng việc hiểu mình là ai và mình muốn sống như thế nào quan trọng hơn việc biết mình có bệnh gì.
Nguồn:
PS. Hình của chủ page ạ.
