16/06/2025
Như bạn biết, mọi hành động đều cần năng lượng. Ngay trong khoảnh khắc này, bạn đang tiêu hao một lượng năng lượng đáng kể – qua cách bạn đang chú ý. Nơi nào bạn đặt sự chú ý, nơi đó năng lượng bị tiêu hao. Và mỗi khi năng lượng được sử dụng, luôn xảy ra một sự thay đổi – không chỉ trong chính người sử dụng, mà cả trong đối tượng mà nó hướng đến.
Sự chú ý là một hành động. Và vì hành động nào cũng tiêu tốn năng lượng, nên sự chú ý là một hình thức tiêu hao năng lượng. Mà năng lượng – một khi được sử dụng – luôn tạo ra hệ quả. Đó là lý do thiền không thể tách rời khỏi nhân quả, như ta đã đề cập trong bài Thiền & Nhân quả.
Vì sao lại như vậy? Bởi vì năng lượng và vật chất chỉ là hai biểu hiện khác nhau của cùng một thể. Điều này không chỉ đúng trong triết học cổ đại mà còn là một chân lý khoa học hiện đại. Einstein đã diễn giải điều đó một cách rõ ràng, nhưng phần lớn chúng ta chỉ hiểu nó ở cấp độ lý thuyết – chứ chưa thực sự sống và cảm nhận nó trong tầng sâu ý thức.
Nếu bạn thật sự hiểu rằng năng lượng chính là dòng chuyển động của tư tưởng, cảm xúc, sự chú ý – thì bạn sẽ nhận ra rằng mọi khoảnh khắc sống đều là một dòng tiêu hao năng lượng, và cũng là một cơ hội để tỉnh thức.
Từ “năng lượng” (energy) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp energeia, nghĩa là “hành động, sự vận hành.” Ban đầu, đây là một khái niệm triết học chỉ một thực tại đang hoạt động không ngừng. Nhưng ngày nay, ta chỉ nhắc đến năng lượng khi sạc điện thoại, đổ xăng hay nói về khủng hoảng năng lượng toàn cầu. Ít ai nghĩ rằng năng lượng tâm lý và tinh thần – năng lượng cá nhân – lại quan trọng hơn tất cả. Nhưng thực tế, đó mới là nguồn năng lượng quyết định nhất đến chất lượng đời sống của chúng ta.
Nhiều người học thiền tìm đến chùa chiền, tu viện, các lớp học. Họ ngồi đúng tư thế, làm đúng kỹ thuật, thậm chí có thể duy trì việc ngồi thiền suốt hàng chục năm. Họ có vẻ tập trung, tâm có vẻ yên, nhưng vẫn không có sự chuyển hóa sâu sắc. Vì sao? Vì thiếu năng lượng. Họ đang ngồi yên – nhưng không thực sự hành thiền. Thiền không phải là sự bất động hình thức. Thiền là một trạng thái sống động, nơi ý thức được nuôi dưỡng bằng năng lượng, và từ đó được mở rộng ra.
Đa số người học thiền – đặc biệt ở phương Tây – chỉ học cách ngồi và tập trung, nhưng không học cách tiết kiệm và chuyển hóa năng lượng. Họ như người sở hữu một chiếc xe đẹp mà không biết đổ xăng – mỗi ngày đến ngồi nhìn xe, hy vọng một ngày nào đó xe sẽ tự lăn bánh. Và rồi họ tự an ủi mình bằng suy nghĩ: “Chỉ cần kiên trì, một ngày mình sẽ giác ngộ.” Nhưng giải thoát không liên quan đến thời gian, mà liên quan đến năng lượng và hành động.
Đi xuống thì dễ. Nhưng đi lên – cần sức. Nếu không có năng lượng, bạn không thể leo dốc. Và nếu không biết giữ sức, bạn sẽ sớm bị trôi ngược trở lại. Bạn không thể tỉnh thức nếu thiếu năng lượng. Bạn không thể hiện diện nếu tâm đang kiệt quệ. Khi quá mệt mỏi, bạn không chỉ mất sức – bạn mất cả khả năng cảm nhận. Nhìn không rõ. Nghe không rõ. Ý thức lơ mơ. Khi năng lượng cạn, ý thức tắt. Và đó là tình trạng phổ biến của phần lớn chúng ta hôm nay – sống trong mơ mà tưởng mình đang tỉnh.
Biết mình đang uống cà phê hoàn toàn khác với việc nhận ra, ngay khi đang uống, cảm giác ly sứ chạm vào tay, vị đắng lan trên lưỡi, tâm trí đang phản ứng ra sao. Biết mình đang tức giận cũng không giống với việc quan sát cơn giận khi nó vừa trào lên. Một bên là biết qua trí nhớ – một bên là nhận biết trực tiếp. Một bên là thụ động – một bên là chủ động. Một bên là mê ngủ – một bên là thức tỉnh.
Ngay lúc này, bạn đang ngồi trong thân thể mình. Nhưng bạn có thực sự nhận biết cơ thể mình không? Có ý thức rõ về hơi thở, cảm giác nhiệt độ, áp lực, chuyển động, ánh sáng, âm thanh? Và sâu hơn nữa – bạn có đang quan sát cách những dòng chữ này tác động đến tâm bạn, khơi ra cảm xúc, tạo ra phản ứng? Bạn có thể giữ được sự nhận biết đó không – từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác?
Nếu bạn đang làm được điều đó vì tôi vừa nhắc bạn – rất tốt. Nhưng đó là điều bạn cần làm mọi lúc, mọi nơi. Đó là cách duy nhất để đánh thức ý thức: hiện diện ngay tại đây và bây giờ, bằng toàn bộ sức mạnh của sự chú ý. Và để làm được điều đó, bạn sẽ nhanh chóng nhận ra: nó cần năng lượng.
Vấn đề là chúng ta đang thiếu năng lượng, và còn lãng phí năng lượng mỗi ngày qua những hành vi vô thức, những cảm xúc tiêu cực và những mối quan tâm không cần thiết. Chúng ta dễ phân tâm, dễ kiệt sức, dễ đánh mất mạch tỉnh thức. Đó là lý do thiền – nếu không đi kèm với việc giữ gìn, tiết kiệm và chuyển hóa năng lượng – sẽ chỉ là một hình thức lặp lại. Không có nội lực bên trong, sẽ không có chuyển hóa bên trong.
Vì thế, để thiền thật sự có kết quả – để thấy rõ thực tại, để tiếp cận sự thật – bạn phải dành năng lượng cho ý thức. Nghĩa là dành thời gian cho thiền, không phải như một hoạt động phụ, mà như một sự ưu tiên có chủ đích. Chúng ta chỉ có thể nhận biết khi có đủ năng lượng để cảm nhận. Khi bạn biết cách tiết kiệm, làm sạch và định hướng dòng năng lượng ấy, bạn sẽ dần bước ra khỏi giấc ngủ tâm lý. Và đó là bước đầu tiên của tự do.
Càng nhìn vào xã hội hôm nay, bạn sẽ thấy một điều rõ rệt: dòng năng lượng của nhân loại đang chảy xuống – không phải đi lên. Môi trường suy thoái. Căng thẳng tăng cao. Mất phương hướng. Mất kết nối. Mất niềm tin. Nếu nhìn bằng mắt tỉnh, bạn sẽ thấy: nhân loại không đang tiến hóa, mà đang thoái hóa. Niềm tin không thể thay đổi sự thật. Chỉ có hành động tỉnh thức mới có thể làm điều đó.
Nếu bạn thật sự muốn sống khác đi – nếu bạn còn khao khát thức tỉnh, chuyển hóa, tìm lại ý nghĩa sâu xa cho sự sống – bạn phải đi ngược dòng. Và để đi ngược dòng, bạn cần năng lượng. Không phải là năng lượng cơ bắp, mà là năng lượng của một tâm thức có định hướng. Xã hội này khuyến khích bạn phân tán, chạy theo sợ hãi và ảo vọng. Con đường đi ngược lại sẽ không dễ dàng – vì cả thế giới bên ngoài lẫn bên trong bạn sẽ chống lại nó.
Nhưng đó là con đường duy nhất dẫn trở về chính mình. Và năng lượng – được tiết kiệm, chuyển hóa, và đặt vào đúng nơi – chính là phương tiện để bạn đi đến đích ấy.
Như bạn biết, mọi hành động đều cần năng lượng. Ngay trong khoảnh khắc này, bạn đang tiêu hao một lượng năng lượng đáng kể – qua cách bạn đang chú ý. Nơi nào bạn đặt sự chú ý, nơi đó năng lượng bị …