19/11/2025
Matrix
Trong Matrix có một phân cảnh nhỏ nhưng rất ý nghĩa. Oracle đưa cho Neo một viên kẹo. Neo hỏi: nếu bà đã biết trước tôi có lấy hay không thì đâu còn là lựa chọn nữa? Oracle trả lời: anh không đến đây để chọn, anh đã chọn rồi, anh chỉ đến để hiểu vì sao mình chọn như thế.
Câu thoại này chạm đến một câu hỏi quan trọng về tự do ý chí (free will) và định mệnh (destiny).
Chúng ta thường tự hỏi: mình có thật sự tự do trong lựa chọn, hay mọi thứ đã được sắp đặt từ trước?
Định mệnh có thể hiểu là những gì đã có sẵn khi ta đến với cuộc đời: gia đình ta sinh ra, nơi ta lớn lên, những giới hạn về thân thể và cả những thử thách không thể tránh. Đó là phần nền không do ta quyết định.
Tự do ý chí là khả năng ta được trao để chủ động trong cách sống, cách phản ứng, cách đưa ra lựa chọn. Nó giống như việc cầm cọ trên nền tranh đã có: ta có thể chọn màu sắc, thêm sáng tối, để bức tranh cuối cùng mang dấu ấn riêng của mình.
Hoặc có thể thấy định mệnh giống như một dòng sông với hướng chảy, độ rộng và những khúc quanh cố định. Ta không thể thay đổi dòng chảy này, nhưng trong dòng sông, ta có thể chọn cách bơi: xuôi dòng, ngược dòng hay thong thả men theo bờ để ngắm cảnh. Cùng một dòng sông nhưng trải nghiệm của mỗi người lại khác, và đó chính là tự do ý chí.
Khoa học qua lăng kính vật lý lượng tử cũng mang đến một cách lý giải. Ở cấp độ hạt cơ bản, không có con đường duy nhất đã được quyết định. Các hạt tồn tại trong nhiều khả năng cùng lúc cho đến khi có sự quan sát khiến một khả năng trở thành hiện thực. Đời sống cũng vậy. Trước mặt ta luôn có nhiều nhánh rẽ, và ý thức chính là yếu tố khiến một nhánh trở thành trải nghiệm thực.
Đôi khi mình cũng tự hỏi: nếu không phải là con người này, nếu không đi theo hướng đã chọn, không làm những việc đã làm, thì mình sẽ trở thành ai? Liệu mình sẽ thành công hơn, hay thất bại hơn, hạnh phúc hơn hay khổ đau hơn?
Có lẽ nhiều người cũng từng nghĩ như vậy. Những câu hỏi này có thể kéo ta vào một vòng tưởng tượng bất tận, nhưng rồi cuối cùng, ta nhận ra rằng điều quan trọng không nằm ở việc ta có thể đã là ai. Mà chính là: ta có đang thực sự hiểu gì về chính con người mình hôm nay!
cre: Lilipham