09/08/2025
CHA ĐẺ CỦA TIẾP CẬN NHẬN THỨC LUẬN SINH TRIỂN
Jean Piaget là một nhà khoa học Thụy Sĩ, sinh tại Neuchâtel ngày 9 tháng Tám năm 1896. Ông là con trai cả của Arthur Piaget, người Thụy Sĩ, giáo sư Văn học Trung đại tại Đại học Neuchâtel. Jean Piaget chịu nhiều ảnh hưởng từ cha. Cha Piaget là một người có tư duy phê phán, không bao giờ bỏ qua những chi tiết nhỏ và sẵn sàng tranh luận nếu thấy ai đó chỉ vì tôn trọng truyền thống mà có thể bóp méo sự thật lịch sử. Mẹ Piaget là Rebecca Jackson, một phụ nữ Pháp thông minh, nghị lực và giàu lòng tốt bụng, nhưng tính khí dễ kích động và thường gây nên không khí gia đình nặng nề. Hệ quả là từ khi còn rất nhỏ, Piaget đã thích làm việc nghiêm túc hơn là vui chơi. Chủ yếu là muốn bắt chước cha, song cũng là để trốn vào “cái thế giới tưởng tượng của bản thân”.
Piaget lớn lên với niềm đam mê nồng nhiệt dành cho thế giới tự nhiên và bộc lộ tố chất làm khoa học từ rất sớm. Năm 11 tuổi, sau một lần quan sát một con chim sẻ bạch tạng, ông viết một bài luận và gửi đến một tạp chí về lịch sử tự nhiên ở Neuchâtel. Người ta đã đăng bài viết đó và Piaget trở nên nổi tiếng. Thế rồi, cậu bé 11 tuổi viết thư cho ông Giám đốc Bảo tàng Lịch sử tự nhiên, Paul Godet, nhằm đề nghị ông cho phép cậu nghiên cứu bộ sưu tập các loài chim, hóa thạch và vỏ sinh vật biển ngoài giờ mở cửa của bảo tàng. Nhận được sự chấp thuận, Piaget đến bảo tàng nghiên cứu với sự dẫn dắt và khích lệ từ ông Giám đốc. Trong suốt 4 năm, Piaget làm việc như một nhà tự nhiên học tận tụy và uyên bác. Năm 1911, khi ông Godet qua đời, chàng trai Piaget ở tuổi 15 đã thu nạp vốn kiến thức tương đối và bắt đầu tự công bố một loạt các bài viết về động vật thân mềm. Các đồng nghiệp quốc tế muốn gặp Piaget và đưa ra những lời mời khiến ông “phổng mũi”, nhưng ông đã buộc lòng phải từ chối vì sự e ngại về tuổi tác, khi đó ông vẫn còn là học sinh trung học.
Tuổi thiếu niên của Piaget đánh dấu nhiều bước chuyển mình. Đầu tiên, ông gặp phải vấn đề liên quan đến tôn giáo bởi mẹ ông, một tín đồ Tin lành, bắt ông tham gia lớp “giáo dục tôn giáo”, trong khi cha ông thì ngược lại, chẳng bao giờ đi lễ nhà thờ. Mặc dù không hề có ý nghĩ phủ định sự hiện hữu của Thượng Đế, nhưng Piaget cảm thấy vô cùng kì cục bởi những lập luận Thần học hết sức mong manh. Nhìn lại giai đoạn này, Piaget gọi đó là khủng hoảng lần đầu, cú sốc về tình cảm, ông viết: “Tôi vẫn còn nhớ đó là vào một buổi chiều, trong tâm hồn tôi như có một sự giống như mặc khải: sự đồng nhất giữa Thượng Đế và sự sống. Ý tưởng này đã làm tôi xúc động, nó giống như một cơn xuất thần, và ngay lúc ấy tôi nhận ra rằng có thể tìm thấy trong sinh vật học sự giải thích về mọi điều, ngay cả sự giải thích về chính tinh thần con người”.
Thứ hai là cú sốc về tư tưởng. Một niềm đam mê mới xâm chiếm tâm trí Piaget: Triết học. Cha đỡ đầu của ông, Samuel Cornut, khơi gợi cho ông cảm hứng về Nhận thức luận (Epistemology). Từ đó, Piaget đã dành cả cuộc đời mình để nghiên cứu và phát triển về một hướng tiếp cận/phương pháp nghiên cứu liên ngành trong triết học và khoa học nhận thức với tên gọi là “Nhận thức luận Sinh triển” (Genetic Epistemology).
Năm 1915, ông tốt nghiệp phổ thông. Vì làm việc nhiều đã ảnh hưởng đến sức khỏe, ông dành một năm đi nghỉ ở vùng núi. Nhằm khỏa lấp thời gian nhàn rỗi, ông viết một tiểu thuyết triết học với nhan đề “La Recherche” (Nghiên cứu) và nhà xuất bản Concorde tại Lausanne ấn hành năm 1918. Cũng ở giai đoạn này, ông bắt đầu đọc về Kant, Spencer, Auguste Comte, Durkheim, William James, Janet,…
Năm 1918, ông nhận bằng Tiến sĩ Sinh học từ Đại học Neuchâtel. Sau đó, ông đến Zurich với dự định làm việc tại một phòng thực nghiệm Tâm lí học. Ông thường lui tới phòng thực nghiệm của G. E. Lipps và của Wreschner. Mặt khác, ông khám phá Phân tâm học, ông đọc Freud và tạp chí “Imago”, dự thính giờ giảng của Pfister và Jung và học hỏi từ bác sĩ Bleuler.
Mùa thu năm 1919, Piaget bắt xe lửa đến Paris. Ông được giới thiệu với bác sĩ Théodore Simon và nhận một công việc tại Trường Thực nghiệm Alfred Binet. Công việc khi đó là chuẩn hóa phiên bản tiếng Pháp của một trắc nghiệm trí tuệ của Anh. Trong quá trình làm việc, Piaget tập trung đến những nét tương đồng trong các câu trả lời sai của trẻ ở các nhóm lứa tuổi, và ông bắt đầu đặt nghi vấn về quá trình tư duy mà trẻ sử dụng. Điều này trở thành câu hỏi nghiên cứu dẫn dắt sự nghiệp cả đời ông.
Năm 1921, Piaget trở lại Thụy Sĩ và trở thành Giám đốc của Viện Rousseau tại Genève. Từ năm 1921, với tư cách giảng viên ngoại ngạch tại Phân khoa Khoa học tại Genève, ông dạy môn Tâm lí học trẻ em. Đồng thời, ông đảm nhận giảng dạy nhiều môn học khác: Tâm lí học, Triết học Khoa học, seminar về Triết học cho sinh viên văn khoa và Xã hội học tại Viện Xã hội học.
Năm 1923, Piaget kết hôn với Valentine Châtenay. Họ có con gái đầu lòng năm 1925 và lần lượt hai cậu con trai vào năm 1927 và 1931. Với sự trợ giúp của vợ, ông đã tiến hành quan sát và thực hiện nhiều thực nghiệm trên các con, sau đó, các kết quả nghiên cứu được xuất bản thành ba tác phẩm đồ sộ về sự phát triển trí tuệ ở trẻ em.
Những năm còn lại của cuộc đời, Piaget đảm trách nhiều vị trí khác nhau ở các trường đại học và các viện nghiên cứu khoa học. Các công trình của ông mang tầm cỡ quốc tế và có ảnh hưởng sâu rộng đến nền khoa học đương thời, đặc biệt là trong lĩnh vực Giáo dục và Tâm lí học. Năm 1955, ông sáng lập Trung tâm Nghiên cứu Nhận thức luận Sinh triển Quốc tế và điều hành nó cho tới khi qua đời vào năm 1980. Ông được an táng cùng gia đình trong một ngôi mộ không tên ở Cimetière des Rois (Nghĩa trang của các vị vua) tại Genève, theo di nguyện của mình.
Ông nhận nhiều giải thưởng cao quý và bằng danh dự trên khắp thế giới. Ông được coi là một trong số ít nhà tâm lí học có tầm ảnh hưởng nhất thế kỉ XX (vị trí thứ 2, sau B. F. Skinner, theo đánh giá của Hiệp hội Tâm lí học Hoa Kì APA năm 2002). Điều đặc biệt là suốt cuộc đời, Piaget chưa từng có bằng cấp về Tâm lí học.
📚 Tài liệu tham khảo:
1. American Psychological Association. (2002). Eminent psychologists of the 20th century. Monitor on Psychology, 33(7).
2. Collin, C., Benson, N., Ginsburg, J., Grand, V., Lazyan, M., & Weeks, M. (2012). The Psychology Book: Big ideas simply explained (pp. 262–269). DK.
3. Mooney, C. G. (2016). Các lý thuyết về trẻ em của Dewey, Montessori, Erikson, Piaget và Vygotsky (N. B. Trung, Dịch). Nhà xuất bản Lao động. (Chương 4)
4. Piaget, J. (2019). Tiểu luận: Tiểu sử tự thuật và tuyển chọn các bài viết dành cho đại chúng (P. A. Tuấn, Dịch). Nhà xuất bản Tri thức.
