29/04/2021
GIẢM NGUY CƠ DỊ TẬT BÀO THAI
Dị tật bào thai là một trong những mối lo không thể lớn hơn đối với các cặp vợ chồng đang dự định sắp mang thai, đang có thai hay đã sinh em bé. Nhưng liệu đứa con yêu mới chào đời đó có thực sự ổn không về mặt tinh thần lẫn thẻ chất? Đây là câu hỏi được nhiều bậc cha mẹ hay sắp làm cha mẹ quan tâm hàng đầu và cũng là một thách thức không nhỏ đối với các bác sĩ làm trong lĩnh vực sản phụ khoa – chẩn đoán hình ảnh …
Trong quá trình làm việc, tiếp xúc với các mẹ bầu, bác sĩ luôn nhận được câu hỏi từ các mẹ bầu, đại loại: Con em có bình thường không bác sĩ? Em bé có “dư” “thiếu” gì không? Vừa qua em không biết có thai có đi chụp X Quang, sử dụng một số thuốc A, B, C, ... vậy em bé em có bị gì không? Bla ba... Tuy nhiên để trả lời câu hỏi này cho các mẹ bầu chưa bao giờ thoả đáng vì lý do DỊ TẬT BÀO THAI luôn xuất phát từ nhiều tác nhân. Nếu truy ngược lại thì thật khó để nhận ra một hay nhiều tác nhân rõ ràng.
Sau đây là một số hướng dẫn của hiệp hội sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG) giúp cho các cặp vợ chồng dự đính sắp có thai, đang mai thai cần biết và cần làm gì để giảm nguy cơ dị tật bào thai.
Dị tật bào thai là gì? Tỷ lệ nguy cơ dị tật bào thai có cao không?
Dị tật bào thai là sự biến đổi trong cơ thể thai nhi được xác định trước hay sau sinh như là thay đổi hình thái học hoặc các chức năng hay là cả hai. Tại Mỹ, tất cả các phụ nữ mang thai có nguy cơ dị tật bào thai chiếm 3 – 5 % các thai kỳ, đây gọi là yếu tố nguy cơ nền.
Những tác nhân nào có thể gây dị tật bào thai?
Tác nhân gây dị tật bào thai (teratogen) có thể tìn thấy tại chính ngôi nhà bạn ở, nơi bạn làm việc và môi trường sống của bạn. Sau đây là các teratogen thường gặp:
• Các loại hoá chất và chất độc như là thuỷ ngân, kim loại sử dụng trong công nghiệp
• Cồn và một số loại thuốc cấm
• Các loại vitamin và chất khoáng ví dụ như dùng quá liều lượng vitamin A
• Các loại dược phẩm như là wafarin – 1 loại dược phẩm điều trị huyết khối
• Mẹ bị nhiễm trùng ví dụ như thuỷ đậu, lậu, HIV…
• Bệnh lý nội khoa của mẹ chẳng hạn như tiểu đường không kiểm soát được đường huyết
Thực tế quá trình mang thai của bạn có thể “vô tình” tiếp xúc với một hay nhiều loại teratogen nêu trên. Trong thực tế có rất ít bằng chứng khoa học để ước tính khả năng gây dị tật bào thai của các teratogen trên.
Vậy tôi cần làm gì để giảm thiểu các tiếp xúc “vô tình” các yếu tố nguy cơ dị tật bào thai?
Sau đây là checklist tham khảo để giảm thiểu tiếp xúc với các teratogen.
• Khám tiền thai (khám trước khi có thai): các cặp vợ chồng đang dự định sẽ có thai nên đến gặp các chuyên gia sản khoa để được tư vấn kỹ trước khi mang thai, để bạn chọn một thời điểm mang thai phù hợp và biết được cần tránh những gì trong thai kỳ. Những thứ bạn cần thay đổi bao gồm: chế độ dinh dưỡng, tập thể dục, và những hành vi lành mạnh khác. Bạn phải đảm bảo rằng việc tiêm ngừa vaccin đã được thực hiện đầy đủ. Nếu bạn đang có một tình trạng bệnh lý nội khoa, bạn nên đến gặp chuyên gia sản khoa để có lời khuyên về những lợi ích và các bất lợi khi mang thai. Để mang thai an toàn thì bạn cần thay đổi những gì để tạo điều kiện tốt nhất cho cơ thể trước khi mang thai, bao gồm thay đổi chế độ ăn, sử dụng thuốc hoặc thay đổi môi trường sống… để tạo điều kiện thuận lợi cho việc mang thai.
• Nhận biết các teratogen do di truyền: Một số cặp vợ chồng (vợ hoặc chồng hoặc cả hai) hoặc cha mẹ có bệnh lý di truyền sẽ làm tăng nguy cơ dị tật bào thai. Vậy nếu bạn/cha mẹ ruột/anh chị em ruột của bạn mắc các bệnh lý di truyền hoặc tiền căn bạn bị sẩy thai, thai lưu liên tiếp (2 lần trở lên), sinh con bị dị tật lần trước do rối loạn di truyền… bạn nên được chuyên gia về di truyền khám và tư vấn làm các xét nghiệm chuyên khoa để loại trừ các yếu tố di truyền.
• Bổ sung vitamin chứa ít nhất 400mcg acid folic trước khi mang thai. Acid folic được chứng minh làm giảm tỷ lệ khiếm khuyết ống thần kinh của trẻ. Để đảm bảo hiệu quả tối ưu, bạn nên sử dụng acid folic ít nhất là 1 tháng trước khi mang thai và sử dụng liên tục trong suốt thai kỳ. Nếu bạn có tiền căn sinh con bị khiếm khuyết ống thần kinh thì lời khuyên cho bạn là uống acid folic 4 mg trước mang thai 1 tháng và tiếp tục trong 3 tháng đầu của thai kỳ.
• Sử dụng dược phẩm một cách sáng suốt: bạn luôn nói với bác sĩ kê toa cho bạn là bạn đang có thai hoặc nghi ngờ có thai thậm chí không chắc chắn bạn có mang thai hay không. Nếu bạn đang sử dụng thuốc mà biết mình đang mang thai, bạn không nên tự tiện dùng thuốc vì việc ngừng thuốc đôi lúc sẽ ảnh hưởng tới bào thai. Việc cần làm là bạn đến gặp ngay bác sĩ kê toa về vấn đề có nên tiếp tục sử dụng thuốc đang dùng hay là ngưng, bác sĩ sẽ trả lời cho bạn câu hỏi liệu dược phẩm bạn đang sử dụng có gây nguy hiểm cho em bé của bạn hay không, việc điều trị tiếp tục hay ngưng thuốc bác sĩ và bạn sẽ cân nhắc lợi ích và nguy cơ việc bạn ngưng hay tiếp tục điều trị. Bạn cũng nên khai báo với bác sĩ về những loại thuốc không nằm trong danh mục kê toa như: giảm đau, nhuận tràng, thuốc cảm cúm hoạc các chế phẩm chống dị ứng, các loại vitamin, các loại thực phẩm chức năng, thuốc điều trị các bệnh lý da…
• Duy trì cân nặng lý tưởng: Để có cân nặng lý tưởng trước khi mang thai rất có lợi cho mẹ và con. Phụ nữ béo phì (BMI từ 30 trở lên) gia tăng nguy cơ dị tật bào thai như là khiếm khuyết ống thần kinh, tim bẩm sinh và hở thành bụng. Béo phì cũng đồng thời làm trở ngại việc khảo sát dị tật bào thai trên siêu âm vì thành bụng quá dày. Béo phì cũng là nguyên nhân hàng đầu gây đái tháo đường thai kỳ, tiền sản giật, tăng nguy cơ snh mổ, nhiễm trùng hậu sản…
• Không sử dụng thức uống có cồn: alcohol sử dụng trong thai kỳ là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh mất trí và dị tật bào thai. Lý do khoa học chưa chứng minh được bạn uống bao nhiêu có thể gây hậu quả cho bào thai nên tốt nhất bạn tránh xa bất cứ thức uống có cồn nào.
• Phòng ngừa nhiễm trùng: Một vài loại nhiễm trùng gây dị tật bào thai như: toxoplasmosis (một loại ký sinh trùng trên động vật máu nóng như chó, mèo…), cytomegalo virus (CMV gây ra tình trạng nhiễm trùng không triệu chứng do đó rất khó để nhận biết bệnh, ký chủ của CMV chủ yếu là người), rubella (sởi Đức). Để dự phòng nhiễm trùng trong thời gian bạn mang thai, đặc biệt là 3 tháng đầu bạn nên được tiêm phòng trước thời điểm mang thai tối thiểu 3 tháng.
• Khảo sát môi trường bạn sống: trong môi trường sống hay làm việc của bạn, nếu bạn tiếp xúc với các yếu tố độc hại như chì, thuỷ ngân hoạc chất phóng xạ có thể gây dị tật bào thai.