29/09/2023
>>>>>THÂN NHÂN PHÚ
Note: Không đọc nếu Sức Khỏe là điều bạn chẳng quan tâm.
>>>Chúng ta chẳng thể giải quyết gốc rễ bệnh tật nếu không biết nguồn gốc sinh bệnh từ đâu, bài thơ THÂN NHÂN PHÚ (theo một số nguồn tư liệu cho rằng Thân Nhân Phú của danh y Tuệ Tĩnh) cho biết nguồn gốc sinh bệnh tật. Bệnh tật chỉ là chuyện nhỏ khi biết nguyên nhân gốc rễ sinh ra nó.
>>>>>NHÂN THÂN PHÚ
Người phú bẫng đứng trong thiên địa
Chẳng ngoài khuôn hai khí năm hành
Đầu tròn hệt với trời xanh
Chân vuông tượng đất phân minh rõ ràng
Khí là vệ , giữ gìn mạch lạc
Huyết là vinh , thông đạt châu thân
Kìa như tai , mắt , tay chân
Thông minh vận động nhờ phần huyết vinh
Cũng vì lẽ thiên khuynh tây bắc
Nên tả thời tay mắt sáng nhiều
Đông nam thế đất khuyết chiều
Tay chân bên hữu có điều mạnh hơn
Đầu là chỗ chư dương tụ hội
Tính linh khôn hơn khắp muôn loài
Gân thừa là móng ở ngoài
Máu thừa là tóc , xương ngoài là răng
Bẩm hành kim các phần mao tế
Nhuận ngoài da tạng phế chủ trương
Lưng là hung phủ rõ ràng
Não là bể tuỷ gối giường kho gân
Bẩm mộc khí về phần mi khổng
Nét chênh chênh tựa bóng xuân sang
Lạc là các món đi ngang
Kinh là các món theo hàng thẳng đi
Số hài cốt muốn suy cho thuộc
Ngoài ba trăm sáu chục lóng sương
Hơi thở kinh lạc tuần hoàn
Tính vừa một vạn ba ngàn năm trăm
Trong thân thể còn phân ngoại lẽ
Có âm dương , biểu lý khác nhau
Ngũ hành chia thuộc rất màu
Lại trong lục khí khác chiều tính ưa
Phép chuyển biến từ xưa năm lối
Tân dịch kia là mối mồ hôi
Thoá là tân dịch hẳn hoi
Nước mũi nước mắt từ trồi phế can
Phần nước dãi rõ ràng tỳ dịch
Phép biến chuyền phân tích rành rành
Chu lưu trong khoảng sáu kinh
Miệng kia khai khướu phân minh tại tỳ
Mắt mũi nọ khướu về gan phổi ( can phế )
Tai lưỡi này khướu tại thận tâm
Tam tiêu khí dẫu k phân
Xét về chủ sự có phần khác nhau
Món thuỷ cốc đưa vào cái túi
Liền yết môn ấy gọi dạ dày
Quan tỳ dáng tựa bàn tay
Ở miền trung bộ tài hay chuyển vần
Bộ cơ nhục hệ phần lá lách ( tỳ )
Bộ nha sàng trách tại vị gia
Tóc nhờ tâm huyết mượt mà
Gân nhờ can huyết thật thà lắm thay
Phế chủ khí chuyển đầy tấu lý
Thận nạp tàng quản trị tóc xương
Đục trong phần khí tiểu trường
Chân tinh âm hoả chủ tàng mệnh môn
Bộ đại tràng chức năng truyền đạo( đùn đẩy)
Bộ bàng quang lợi tiểu thông tân
Lòng vật dục không cần một tý
Trong tính linh thiên lý chứa chan
Noi theo cấm kỵ lời vàng
Học trong tố vấn bước đường dưỡng sinh
Dưỡng cân bớt nỗi lao hình
Phong hàn gìn giữ trong mình khoẻ luôn
Mồi trẫm độc xa tuồng thanh sắc
Bã tương sinh bớt thức cao lương
Phòng riêng nên phải kĩ càng
Những khi có bệnh phong hàn nên kiêng
Nỗi âm dương nên thiên thịnh
Phần thuỷ hoả nhất định cho điều
Chớ nên ăn uống quá nhiều
Tỳ kinh dương thịnh có chiều dễ xuay
Lòng yên lặng không hay túng dục
Thận tạng kia đông đúc âm tinh
Lựa là học phép trường sinh
Xuy , khư , hô , hấp , ra hình ảo mê
Nếu nhìn lâu có bề thương huyết
Mà nằm lâu thương kiệt chân nguyên
Ngồi lâu thịt sẽ yếu mềm
Đứng lâu hại cốt , đi liền thương cân
Can bị tổn bởi phần giận dữ
Tâm hao tổn vì sự bi sầu
Sợ nhiều tạng thận tổn âu
Lo nhiều tổn phế nghĩ lâu hại tỳ
Kìa thất thương , nọ bề ngũ tổn
Khéo giữ gìn tới chốn khang cường
Thiên hoà giữ được như thường
Đài xuân cõi thọ thoả đường tiêu dao
Vụng điều nhiếp biết bao nhiêu kẽ
Sự khởi cư mất chế độ thường
Ngông cuồng quen thói nhũng phường
Bỏ lời vàng triết quên đường dưỡng sinh
Sự tiết dục chân kinh dạy kỹ
Vẫn có câu, thượng sĩ riêng phòng
Giường riêng là sĩ bậc trung
Mền riêng bậc hạ cao phong còn truyền
Đạo dưỡng sinh đường biên diệu quyết
Tối nằm ngay, hoa nguyệt không nên
Tháng đông dậy sớm phải kiêng
Tháng thu dậy sớm chớ phiền đi ngay
Tiếng Trịnh thanh lẳng lơ mặt ngọc
Chén Quỳnh tương lăn lóc tiệc xuân
Thoả lòng ăn uống bội phần
Mặc cho cốt, nhục, huyết, cân thế nào
Nỗi tình ái hợp giao thoả sức
Dù gió, mưa, rét, bức mặc dầu
Lại còn quá dật quá lao
Quá cơ, quá bảo, tổn hao tinh thần
Nhục khí thẳng trệ phần cốc khí
Còn gì tỳ vỵ điều hoà
Động phần quân tướng hai nhà
Tinh nguyên kia, chẳng khỏi là tiết đi
Kim đã khô thuỷ thì đã kém
Sự đề phòng vẫn hiếm lo xa
Dương còn âm thiếu thật là
Mà lòng tham dục xem ra vẫn nồng
Nỗi thất tình ở trong uất kết
Khí lục dâm xâm tiếp bên ngoài
Bệnh nguyên từ đó phát hoài
Thuốc thang sớm phải tìm bài gở ra
Ngồi mà nghĩ lòng đà thận trọng
Lẽ huyền vi mở đóng khôn lường
Phải sành tính thuốc độc lương
Bệnh cơ phải cứu cho tường thuỷ chung
Phần thuỷ thổ nên cùng mọi lẽ
Thấp hay hàn theo khí địa phương
Hình dung kia cũng nên tường
Đờm thì béo trắng hoả thì gầy đen
Phép nghe nọ ta nên hội ý
Chứng hỏi tường liệu kế dụng công
Kìa kìa thuộc chứng thương trong ( nội thương)
Một bên thiên nhiệt trong lòng bàn tay
Nỗi nhức đầu nổi ngay tưng lúc
Thần hôn mê nói thật biếng lời
Còn như một chứng cảm ngoài
Sau bàn tay nọ nóng hoài một bên
Nỗi nhức đầu liên miên khó dứt
Mũi nghẹt hơi mình mẩy đau rang
Thấp thì mình nặng mặt vàng
Đờm thì ăn ít vẫn thàng màu da
Còn chứng thử , lòng đà phiền khát
Mặt tối sầm chẳng khác mầu tro
Đến như thuỷ chứng phải dò
Phát ra hiếp ngạnh lòng lo bồn chồn
Mộc tính tấy , hoả cồn hay ngứa
Kim hay mòn thổ tích hay đầy
Sắc xanh là bệnh can này
Phế bệnh sắc trắng , thận rày sắc đen
Tâm sắc đỏ tỳ chen hoàng sắc
Nếu sắc khô chắc táo tà nhiều
Miệng chua can nhiệt đến điều
Mặn nhiều thận nhiệt, đắng nhiều nhiệt tâm
Nếu thấy chứng khẩu tân ( miệng cay) phế nhiệt
Tỳ nhiệt thì phân biệt khẩu cam( miệng ngọt)
Về phần khẩu xú( thối mồm) nay bàn
Ấy là vị hoả rõ ràng nghịch xung
Chứng khí đờm đau trong hữu phận( bên phải)
Huyết hoả thì tả phận hay đau
Bệnh hạ ghé nhiệt thấp nhiếu
Bệnh thượng đờm thịnh có chiều ghé phong
Chứng dương hư nên phòng tự hãn( tự đổ mồ hôi)
Âm hư thì đạo hãn ( mồ hôi trộm) không sai
Chứng khí phận ban ngày hay nặng
Chứng huyết phận đêm nặng rành rành
Hễ mà hiện chứng sắc xanh
Mặc dù tân cửu( mới hay lâu) đành dành huyết hư
Râu tóc rụng bởi từ tinh thiếu
Dù lão ông niên thiếu mặc lòng
Tay này ngay được co không
Ấy bệnh tại cốt ở trong đó mà
Nếu co được ngay ra thì khó
Bệnh tai gân thật có như lời
Hễ người chân thuỷ kém vơi
Trông gần thì rõ , xa khơi tờ mờ
Hễ hoả kém trông xa thì rõ
Trông nơi gần không tỏ chút nào
Bệnh can lìm lịm ngủ nhiều
Thường khi nước mắt tuôn dào xung quanh
Bệnh ở tỳ , thân hình mòn mỏi
Hay nằm thường mà lại hay ăn
Can nhiệt mắt đỏ bừng bừng
Vỵ nhiệt nhớt dãi lằng nhằng chảy ra
Thần không yên ngủ đà sợ hãi
Lòng không định mộng thấy quỷ giao
Thận hư mộng lội ruộng ao
Mộng hay ăn uống thuộc vào tỳ hư
Đầu vậng ấy bởi dư đờm hoả
Diện thũng này vì ả phong tà
Huyết nhiệt thổ nục sinh ra
Nghẹt mũi , sổ mũi chẳng qua phong hàn
Phong nhiệt ung mủ giàn thũng thống
Phần thuỷ khuy nhĩ lung nhĩ minh
Trùng thiệt nhiệt kết rành rành
Phát ra mi thống phân minh phong đờm
Răng sưng thủng nay bàn vỵ nhiệt
Răng lung lay quả quyết thận hư
Mắt đỏ phong nhiệt có dư
Mắt hoa huyết kém y như luận tường
Chứng ở môi nhiều đường chi tiết
Nọ phong hàn táo nhiệt nên phân
Còn như một chứng ở chân
Phong ma, huyết thũng , huyết bần , hàn đông
Chứng đau lưng ,( lao còng) ( thấp ) nặng
Nếu lâu ngày ai chẳng thận hư
Họng đau sưng gấp hoả dư
Thũng sang thuộc nhiệt thường như thuộc đờm
Đờm khí tụ đau rang kiên bối ( vai lưng)
Phong hàn xâm đau dội đốt xương
Chứng đau bụng xem tường nhiều mối
Hàn liên miên , nhiệt nổi từng cơn
Thực thì rờ đến đau ran
Rờ vào dễ chịu rõ ràng là hư
Nếu đau lâu khư khư một chỗ
Huyết tử rồi thật rõ không sai
Dưới tâm đau có chín loài
Bĩ muộn là khí , khí lai là đờm
Nếu thấy trướng , chứng hà là tích
Vụt ngã ra chứng đích thị phong
Đau rồi ăn được môi hồng
Ấy là một chứng có trùng không sai
Chứng giải thống đau rày như cắt
Lúc đau lên lạnh ngắt chân tay
Thấy cơm thì ghét chứng này
Gọi là ố thực lòng hay não nùng
Chứng hạ lỵ: hàn, phong , nhiệt, tích
Phải xem tường bạch, xích, xanh, hoàng
Còn như tiện huyết chứng hàn
Hỗn: tích, trắng: thấp , ám: hàn , xanh: phong
Chứng tào tạp ( xót ruột) là dòng cuồng giản
Vì hoả đờm phiền loạn xuôi nên
Còn như lâm lịch , hư phiền
Xét tường chứng ấy căn nguyên nhiệt tà
Chân thuỷ suy sinh ra xích niệu
Thanh khí lẫn đại tiểu trái dường
Ví bằng nội nhiệt rõ ràng
Là âm bất túc phải bàn lý âm
Nếu vỵ hoả có phần kết uất
Lòng chân tay nóng dật như than
Huyết nhiệt đau ngứa sang sang
Đờm tụ kết hạch , chẳng sưng, chẳng hồng
Nọ chứng trướng ở trong nhiều thức
Nào ( mềm) hư ( cứng ) thực khí đầy
Can hoàng sắc sáng tác ngoài
Sắc tối tiện lợi chứng nay thấp hoàng
Nọ chứng khối cũng tường nhiều thuyết
Nào hữu tích, tả huyết, trung đờm
Hoả khái đờm ít ho khan
Đờm ho ra hết khái đờm là tên
Nọ chưng tích phải lên có chỗ
Chưng tụ thì phát lộ đôi nơi
Chứng ung phát dữ nỗi ngoài
Chứng thư phát hoãn có ngòi ăn sâu
Chứng hư lao đái nhiều đờm trắng
Chứng nhiệt lao đờm đặc tiện hồng
Còn như than hoán trúng phong
Hai bên tả hữu cũng cùng dệt đi
Chứng thấp thũng ấn thời phải lún
Khí thũng thì ấn cũng bồng ngay
Còn như quan cách chứng này
Thượng khiếu hạ khiếu đều dày chẳng thông
Thế mạnh yếu xét trong khí lực
Hàn nhiieetj nhiệt hầu xét thực hung tâm
Muốn xem hàn chứng không lầm
Đái trong , mình mát , mười phân phải là
Nếu mình mát muốn xa khăn áo
Ấy chính là nhiệt náu ở trong
Muón xem nhiệt chưng cho cùng
Đái đỏ mình nóng ấy không còn ngờ
Nếu mình nóng mà vơ áo đắp
Quyết ở trong hàn phục chẳng sai
Thiếu âm tạp chứng nhiều loài
Thương hàn truyền biến không ngoài sáu kinh
Chưng thái âm bụng phình cổ ráo
Chứng thiếu âm cổ ráo đắng mồm
Thái dương chứng nọ cũng chồn
Cưng đơ xương sống đỉnh môn nhức già
Chưng thiếu dương nay đà phân biệt
Bên sườn đau tai điếc tự nhiên
Quyết âm đau dưới nang quyền
Mắt đau khó ngủ chứng phiền dương minh
Nỗi bệnh nguyên đã rành chỗ phát
Mạch quyết náy tham bác. Mới hay
Trì hàn , sác nhiệt cho hay
Phù biểu , trầm lý bộ này có ba
Mạch bốn mùa nay ta xét kỹ
Xuân mạch huyền hạ chí mạch hồng
Mùa thu mạch nhẹ như lông
Mạch cứng như đá mùa đông chẳng ngờ
Chứng trạng tường thực hư ảo hoá
Phép chữa chia bổ tả , nghịch tòng
Lợi niieeuj bát chính có công
Muốn thanh nước tiện nên dùng tứ linh
Bài tư tiên cố tinh rất hiệu
Bài sâm tô tri liệu chứng ho
Ngoại cảm cửu vị khỏi lo
Phòng phong thônh thánh chuyên đồ nhiệt sang
Chưng đại nhiệt dùng phương ma cát
Chữa thấp đờm phương pháp nhị trần
Nếu bụng đầy gia liền chỉ cánh
Cảm đau mình bại độc nhân sâm
Hàn tà chứng ấy chớ lầm
Lý trung ngũ tích phải cần dùng ngay
Chứng nhiệt lãnh phương này khu trục
Nên dùng phương thanh thử lục hoà
Còn phương trừ thấp của nhà
Tao thấp ( khương hoạt) thắng thấp đều là cổ phương
Cách bài phong tìm đường yếu lĩnh
Lại bốn bài ngử, tỉnh, đủ, sưu
Thăng dương cách ngự xuân đầu
Dụ hành sinh mạch giữ màu hạ thiên
Chứng phong thấplaf kiêm sanh lãnh
Dùng hương tô thông bạch gia vào
Phong hàn kiêm chứng phòng lao
Ngọc bình phong lại họp vào xuyên khung
Ngủ chưng chữa hoả trong ngũ tạng
Tứ nghịch trừ chứng trạng tứ chi
Này này giải cấm phương gì
Bát vị thuận khí lo chi ôn tà
Phương định suyễn đờm ra hen thở
Lại nhờ bài tam tử dưỡng thân
Gối đau đương quy (niêm thông) phải cầu
Chữa người đờm hoả trong phần điều trung
Bài tư thọ ( giải ngữ ) chũa dòng lưỡi cứng
Muốn khoan đờm thanh vựng rất thần
Cam cát chữa phong thất âm
Huyết phong dùng chữa huyết trầm thống phong
Hư phiền thang mạch môn đông
Tiền thị bạch truật trọng dùng chứng tiêu
Chứng đàm ẩm dùng liều ngũ ẩm
Nếu tích lâu qua ( lâu) đai ( thanh) gia vào
Tam tý ma tý phải là
Nếu nhiều chứng thấp dùng già khung linh
Phương lục uất rành rành khai uất
Bài ngũ âm rất mực thông lâm
Hoắc hương ( chính khí ) hoắc loạn nên cầu
Chứng nước đái đục giữ phần ( tỳ giải) phân thanh
Phương ( nhân sâm ) lợi cách chữa rành chứng ế
Phương cát hoa ( giải tỉnh) tửu tuý tỉnh ngay
Khoan bành ( mộc hương) thuận khí thang này
Muốn cho chỉ khát dùng bài ( hoạt huyết nhuận táo ) sinh tân
Bệnh trưng hà phương thần chép đó
Bài ( tiêu tích) chánh nguyên phá tụ còn truyền
Muốn tiêu chứng bĩ cho yên
Hai bài hoá trệ ( mộc hương) bảo nguyên rất kỳ
Còn một chứng người hay kinh giản
Nọ ( truy phong ) khử đàm ( thanh tâm ) ức đàm hai phương
Điên cuồng chứng ấy trái thường
Ninh thần dưỡng huyết có đường yên ngay
Chữa hoàn đản phương này rất hiệu
Bài ngũ linh chớ thiếu nhân trần
Tràng phong bát bảo rất cần
Bách bá hoè giác có phần rất hay
Chữa chứng lao tiết trai tứ vật
Chữa thuỷ thũng trạch tả ngũ bì
Còn phương xích đậu cũng kỳ
(st)
