02/11/2021
Câu chuyện của Vỹ - và
Vào một ngày cuối đông năm 2020, trời Hà nội u ám và đầy mây, những cơn gió đông bắc đã bớt đi cái lạnh thấu sương. Vỹ rảo bước từ phòng nội trú lạnh lẽo của viện sức khỏe tâm thần cùng với nắm hóa đơn viện phí ra viện. Trong đầu Vỹ đang dần hình thành một kế hoạch, ngày càng rõ ràng hơn để chuẩn bị cho cái chết của chính mình. Hai tuần trong bệnh viện vừa qua, không những không giảm bớt nỗi đau khổ trong tâm can của Vỹ mà còn xuất hiện trong đầu anh ý nghĩ từ giã thế giới đầy u ám này.
Vỹ sở hữu một hồ sơ bệnh án điển hình của một người có xu hướng tự tử, đó là Nam giới, gia đình có người bị trầm cảm, bản thân bị trầm cảm. Anh luôn suy nghĩ trong đầu là mình vốn có máu di truyền tự tử chảy trong huyết quản. Ông của Vỹ đã tự tử vào năm 1980 do một nhóm người cùng hợp tác xã vu cho ông là kẻ tham nhũng, lấy tiền nhà nước để xây nhà, nhưng thực ra không phải như vậy. Ông xây xong nhà và không chịu nổi áp lực dư luận sai trái kia và quyết định treo cổ tự tử, để bà ngoại của Vỹ phải kéo cày trả nợ nhiều năm. Chú của Vỹ cũng là một người có vấn để về tâm thần và trầm cảm.
Vỹ cảm thấy buồn bã và xấu hổ vì gia đình có lịch sử di truyền về bệnh trầm cảm, không ai trong họ muốn nói nhiều về căn bệnh này trong những buổi gặp mặt tết nhất vào cuối năm.
🍀 Lần đầu tiên
Ở tuổi 19, sinh viên năm thứ nhất, lần đầu tiên Vỹ đã tự cắt vào động mạnh cổ tay quay bên phải vì Vỹ thuận tay trái, và cô bạn gái đã đưa Vỹ vào phòng khám cấp cứu sau một trận cãi vã. Lần ấy cũng là lần cuối cùng Vỹ gặp cô bạn gái ấy. Cô ấy quá sợ hãi và cao chạy xa bay.
Bác sĩ chẩn đoán Vỹ vừa bị trầm cảm vừa bị rối loạn cảm xúc ranh giới (Borderline personality disorder - BPD). Khi nằm trong bệnh viện, cha của Vỹ đã đến thăm anh trong vài ngày. Vỹ đã rất cố gắng để tươi tỉnh để làm ông an lòng, bắt tay thật chặt và Vỹ nhớ lại, ông đã đã kể một vài câu chuyện cười cho anh nghe. Ông rõ ràng đã rất lo lắng, quan tâm tới Vỹ và nói với Vỹ rằng ông yêu Vỹ. Chỉ sau vài tháng sau cái lần đầu tiên đó, Vỹ mới được biết khi ông mới bước vào độ tuổi như Vỹ bây giờ, ông cũng đã phải nhập viện vì bệnh trầm cảm.
Vỹ luôn có suy nghĩ là cái chết luôn là ánh sáng chiếu rọi ở cuối đường hầm, tự tử như một cơ hội để giải thoát khỏi thực tại.
🍀 Một thập kỷ cố gắng
Thực ra, Vỹ đã từng có kế hoạch đầy tham vọng để chiến thắng căn bệnh trầm cảm và rối loạn cảm xúc ranh giới và anh đã thành công trong hơn mười năm. Trong khoảng 10 năm từ khi ra trường năm 22 tuổi cho tới năm 32 tuổi, anh cũng đạt được những thành tựu nhất định trong sự nghiệp. Thành công trong sự nghiệp, được đồng nghiệp tôn trọng, có nhiều tiền, mua xe đẹp, là hàng rào đầu tiên để ngăn chặn Vỹ khỏi sự tuyệt vọng. Song song đó, Vỹ cũng đã tìm những bác sĩ và các nhà trị liệu thật xuất sắc và tuân thủ theo những gì bác sĩ bảo, uống thuốc với liều lượng hiệu quả tối thiểu, và thực hiện đều đặn các phiên trị liệu. Có thể nói trong suốt hơn một thập kỷ của tuổi trẻ, ở độ tuổi tam thập nhi lập, Vỹ đã thành công.
🍀 Sự thất bại trong công việc và trầm cảm kháng trị
Năm 2015, lúc Vỹ 33 tuổi, Vỹ lập công ty về truyền thông và thất bại sau 2 năm sau đó, bao nhiêu tích góp gần như mất sạch. Vỹ dần rơi vào một tâm trạng cùng cực, không quen với việc tiếp tục tồn tại, lún sâu trong tâm trạng đó. Các bác sĩ đã thử các loại thuốc khác nhau, kết hợp chúng với nhau, danh sách thuốc ngày càng dài ra, và họ tái đánh giá, đưa ra ý kiến hội chẩn nhiều lần cho Vỹ. Liệu trình điều trị bằng liệu pháp Electroconvulsive therapy (ECT) là không hiệu quả với Vỹ sau này.
Bác sỹ chuyên khoa chẩn đoán Vỹ chuyển từ trầm cảm chung thành kháng trị trầm cảm (kháng trị kháng thuốc).
Hơn hai năm sau đó, vào độ tuổi 34, Vỹ bị rối loạn giâc ngủ. Vỹ nói với tôi, “Em muốn đi đến văn phòng trước bình minh để tránh ở một mình với những suy nghĩ tiêu cực”. Nếu không có những bữa trưa ngon hàng ngày do cô tạp vụ khéo tay, hay công việc thiết kế khá thú vị, những bánh mì đặc ruột còn nóng hổi ở lò bánh mì đối diện, ăn kèm với ba tê cột đèn do cô bạn học ở Hải Phòng thường xuyên gửi vào trong tuyệt vọng thì có lẽ Vỹ đã sụt hàng chục ký chỉ chưa đến nửa năm.
🍀 Lên kế hoạch cho cái chết
Vỹ đang tích cực lên kế hoạch cho cái chết của mình. Anh đã thuê luật sư và ra phòng công chứng để hoàn tất di chúc. Và đề nghị không ai cần nỗ lực cứu giúp, kể cả nhân viên y tế, cứu chữa giúp Vỹ cố để kéo dài cuộc sống của mình.
Vỹ không đủ can đảm để gọi điện trực tiếp cho em gái của mình đang sống ở Sài Gòn, nên anh đã gửi email cho Thùy, em gái của mình và thông báo cụ thể về việc di chúc, ủy quyền…. Thùy đã gọi điện cho Vỹ và khóc nấc lên, cô kêu gào và muốn bay ra ngay Hà nội. Anh đừng rời bỏ em. Thùy nhắc Vỹ hãy nhớ lại lời nói cuối cùng của bố, và những gì đã xảy ra sau khi ông rời bỏ chúng ta. Vỹ thật sự bối rối và đau đớn. Vỹ tâm sự, Anh muốn chết, nhưng Anh thực sự không muốn gây đau khổ cho những người anh ấy yêu thương nhất.
🍀 Vào Sài Gòn và thay đổi kế hoạch
Vỹ theo lời mời của một anh bạn học vốn là chủ một doanh nghiệp xuất bản, anh lên đường vào Nam, làm công việc dịch sách thêm và không cần đến cơ quan mỗi ngày. Anh quyết định không nghĩ đến tự tử nữa và muốn quay trở lại bệnh viện nằm nội trú lâu dài, nhưng nhìn điều kiện sinh hoạt, sự lạnh lùng của các nhân viên y tế, và những khuôn mặt vô hồn của các bệnh nhân xung quanh. Mỹ muốn trốn chạy ngay. Nhưng Anh vẫn quyết định nhập viện. Sau hơn một tuần, Vỹ ghi danh để tham gia liệu pháp hành vi biện chứng (DBT: Dialectical behavior therapy) ngoại trú ở Viện nghiên cứu ứng dụng khoa học Tâm lý Tâm thần và Thần kinh tại Quận 1.
🍀 Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT)
Được phát triển từ những nỗ lực của Tiến sĩ Marsha Linehan, nhằm tạo ra một phương pháp điều trị cho những phụ nữ tự tử. Chính cô cũng là một bệnh nhân rối loạn cảm xúc ranh giới.
Thông qua sự tương tác giữa khoa học và thực hành, các trải nghiệm lâm sàng với các bệnh nhân tự tử, mắc tâm bệnh với nhiều nguyên nhân đã thúc đẩy cô nghiên cứu và phát triển điều trị sâu hơn. Đáng chú ý nhất, Linehan đã đưa vào các can thiệp điều trị được thiết kế để truyền đạt sự chấp nhận của bệnh nhân và giúp bệnh nhân chấp nhận bản thân, cảm xúc, suy nghĩ, thế giới và những người khác. DBT đã dựa trên nền tảng của triết học biện chứng, theo đó các nhà trị liệu liên tục cố gắng hướng dẫn bệnh nhân tạo sự cân bằng và tổng hợp các chiến lược chấp nhận và hướng đến sự thay đổi của người bệnh.
Cuối cùng, công trình này đã đạt đến đỉnh cao trong việc điều trị toàn diện, dựa trên bằng chứng, nhận thức-hành vi cho chứng rối loạn nhân cách ranh giới và trầm cảm. Gói điều trị DBT tiêu chuẩn bao gồm các buổi trị liệu cá nhân hàng tuần (khoảng 1 giờ), một buổi đào tạo kỹ năng nhóm hàng tuần (khoảng 1,5–2,5 giờ) và một cuộc họp nhóm tư vấn trị liệu (khoảng 1–2 giờ).
Dựa trên kinh nghiệm của chính mình và tiếp tục nghiên cứu cả về tâm lý và thực hành Thiền, cô bắt đầu để tạo ra một hình thức của tham vấn hành vi và nhận thức thông qua các buổi nói chuyện với bệnh nhân về những điểm yếu của họ. Trước khi bệnh nhân của mình có thể hoặc sẽ thay đổi, cô nhận thấy rằng, họ cần phải chấp nhận bản thân mình, và tự chấp nhận mình, chính xác họ phải chấp nhận mình ngay trong hiện tại.
Tiến sĩ Linehan cũng nhận ra rằng những người đấu tranh với sự thôi thúc mạnh mẽ muốn tự tử thường là những người về mặt sinh học dễ bị tổn thương; nghĩa là họ bị chôn vùi trong những cảm xúc của mình. Không phải là bệnh nhân có “cảm giác sai”; mà chính là việc những cảm xúc đó tràn về như lũ và chôn vùi bệnh nhân. Để đáp lại, cô bắt đầu vạch ra kế hoạch, hay “kỹ năng” rõ ràng cho những người dễ bị tổn thương đó thông qua trị liệu.
Ts Linehan chia sẻ “Có một số hành vi tôi luôn muốn thay đổi. Khi tôi cảm thấy chán nản, tôi tự nhủ hãy bình tĩnh và thể hiện ra bên ngoài những gì tôi đang suy nghĩ. Tôi tìm kiếm sự giúp đỡ trên mạng bằng các từ khóa như sự lo lắng, cơn giận dữ hoặc buồn phiền, nó khiến tôi thôi thúc hành động – như tiêu tiền nhưng tôi lại không có đủ khả năng đó, cô lập bản thân khỏi bạn bè, mắng mỏ những người gần gũi với tôi, thậm chí làm tổn thương chính mình về mặt thể chất. Kết quả của những việc đó chỉ là sự hối tiếc. Có điều gì đó thôi thúc tôi cần hành động để thỏa mãn điều mình cần, nhưng sau đó lại xuất hiện một loạt vấn đề mới: nợ nần, các mối quan hệ tan vỡ, sự tiếc nuối. Tôi không thể tha thứ cho bản thân mình, cho những sai lầm tôi gây ra và sự giận dữ lại đến”.
🍀 Quay lại trường hợp của Vỹ
Mỗi tuần 1 lần trong vòng nửa năm sau đó, Vỹ đã tham dự liệu pháp hành vi biện chứng ở Viện Tâm lý, Tâm thần và Thần kinh và học được khá nhiều kĩ năng khác nhau. Chương trình Liệu pháp hành vi biện chứng giống như học một ngôn ngữ mới. với 4 phần, kéo dài 4 – 8 tuần, nó cung cấp vốn từ, thành ngữ, thậm chí còn giúp cải thiện trí nhớ.
Vỹ dần dần không còn muốn tự tử, ngưng sử dụng thuốc an thần Diazepam và Zoloft. Zoloft, với hoạt chất sertraline - thuộc nhóm Selective Serotonin Reuptake Inhibitors - SSRI - thuốc ức chế tái hấp thu có chọn lọc serotonin, chống trầm cảm, giúp điều chỉnh tâm trạng, sự thèm ăn, giấc ngủ, co cơ và một số chức năng thuộc về nhận thức. Serotonin bị suy giảm dẫn đến việc cảm thấy buồn chán, giảm sự ham muốn, giảm quan tâm hoặc dễ dàng cáu giận, gặp khó khăn trong hoàn thành công việc. Zoloft làm tăng lượng hóc môn serotonin trong cơ thể, tăng cảm giác hưng phấn và vui vẻ cho người bệnh.
Ngay từ nhỏ, Vỹ nhớ lại, trong não của anh ấy như có một đại dương đen hoặc đám mây đen bao phủ. Theo hướng dẫn của nhà trị liệu, Vỹ đã thực hiện chiến lược đánh lạc hướng bản thân với những nhiệm vụ cụ thể thường là 2 hoặc 3 phút – để giảm cường độ sợ hãi trước khi nó choáng ngợp toàn bộ con người của anh ấy.
Vỹ sử dụng các mảnh giấy ghi chú hoặc đôi khi là ứng dụng note trên điện thoại của mình: rút ra mảnh giấy và ghi một loạt tên của những người bạn thân, tên của một loạt thủ đô của các nước; lấy viên đá trong tủ lạnh và giữ nó ở gáy; luồn dây chun (thun) qua cổ tay.
Tại văn phòng hay trong buổi họp, Vỹ tạo thói quen học được cách thay đổi các tư thế của mình một cách tinh tế như chụm lại các ngón chân, mỉm cười nhẹ đề kích thích cơ mặt, thở chậm lại. Vỹ nhận thấy chỉ cần kiềm chế bớt sự lo lắng bằng một hành động nào đó giúp anh ấy kiểm soát tốt hơn trong việc ra quyết định khi cảm xúc tràn ngập mạnh mẽ.
Các bài học rất sâu sắc. Anh hiểu rằng chắc chắn không thể loại bỏ sự lo lắng ra khỏi cuộc sống của anh ấy, nhưng anh ấy có thể học cách chịu đựng và đối phó nó mà không làm cho tình hình tồi tệ hơn. Vỹ tiếp tục tham gia các khóa Chánh niệm (Mindfulness) thách thức chấp nhận những cảm xúc và tình huống như chính bản chất của chúng, như là tại viện Tâm lý, Tâm thần và Thần kinh. Anh đã học được cách làm thế nào để “quan sát cảm thọ cơ thể và cảm nhận”: để có thể nói được bản chất thực sự của một vấn đề mà không phán xét, cuối cùng anh ấy đã có thể xác định cách giải quyết tốt nhất. Và Vỹ chánh niệm vào hiện tại.
Việc rèn luyện giao tiếp một cách hiệu quả trong chương trình liệu pháp hành vi biện chứng giúp anh nhiều trong giải quyết công việc, cân bằng trong các mối quan hệ và quản lý xung đột tốt hơn khi vẫn giữ được sự tự tôn của chính mình.
Khoảng thời gian tham gia có thể nói là ít đến mức không thể tin được. Từng giờ tốt hơn dẫn đến một ngày tốt hơn, mỗi ngày tốt hơn và một tuần tốt hơn, rồi tháng tốt hơn và và vài năm sau Vỹ đã nhận ra khả năng phục hồi của bản thân mình.
Buổi trị liệu cuối cùng của Vỹ với tôi vào tuần trước, cả tôi và Vỹ đều đồng ý, Vỹ giờ đây có thể và sẵn sàng tham gia mọi hoạt động trong cuộc sống, sẵn sàng để trải nghiệm niềm vui bên trong và bên ngoài, cũng như giải phóng nỗi đau để đạt được mục tiêu dài hạn cân bằng mà chính anh đặt ra.
🍀 Dịch COVID-19 và Bạn ổn không?
Trong những tháng ngày trong tâm dịch COVID -10, tỉ lệ tự tử ở hầu hết các quốc gia đều tăng cao vì phong tỏa, vì cách ly và nhiều lý do khác. Tỷ lệ tự tử ở mọi lứa tuổi đang ở mức cao nhất trong ba thập kỷ qua và nguyên nhân chính của hành vi tụ tử là do Trầm cảm. Trầm cảm có thể điều trị khỏi bằng thuốc và trị liệu hành vi. Hành vi tự tử có thể phòng ngừa. Bạn đừng đánh mất hy vọng và bạn không đơn độc. Có những câu nói có thể giúp người khác thay đổi cả cuộc đời, chẳng hạn như, hãy hỏi người bên cạnh là “ anh/chị/bạn ổn không? ruok?” khi thấy họ buồn hay đau khổ, vui lòng tìm hiểu thêm ở:
https://www.facebook.com/banonkhong.RUOK/
https://www.ruok.org.vn/
Hơn nữa, liệu pháp hành vi biện chứng là một liệu pháp với nhiều bằng chứng khoa học được chứng minh là hiệu quả trong ngăn ngừa tự tử, trị liệu trầm cảm và rối loạn cảm xúc ranh giới.
-----------------------
🏠 Viện Khoa học Tâm lý, Tâm thần và Thần kinh
☎️ Điện thoại: 0886 197 688
🎁 Youtube: https://bit.ly/Vientamly-IPPN
✉️ Email: contact@tamlytrilieu.org
🏠 Văn phòng Tham vấn Tâm lý, Trị liệu, và Đào tạo
📍 Cơ sở 1: P. 302, tầng 3, 75 Hồ Hảo Hớn, P. Cô Giang, Q1, TP HCM.
📍 Cơ sở 2: Phòng 04.49, Block B - Lầu 4, tòa nhà River Gate - 155 Bến Vân Đồn, Phường 6, Quận 4, TP HCM (Chân cầu ông Lãnh).
