06/01/2024
👶Tổng hợp 90 HOẠT ĐỘNG giúp trẻ bình tĩnh và học cách quản lý cảm xúc - hành vi
Khi một đứa trẻ quấy khóc, gắt gỏng, buồn bã, mất bình tĩnh, bạn sẽ làm gì? Bạn biết rằng việc la mắng, trừng phạt các con là không nên nhưng dù bạn đã cố gắng hết sức để hít thở thật sâu, giữ bình tĩnh để trò chuyện, giải thích nhưng không phải lúc nào chiến lược này cũng có tác dụng.
Các con có thể đang quá cảm xúc và mất bình tĩnh để có thể lắng nghe một cách lý trí tất cả những gì bạn cố giải thích. Hoặc ngay cả khi có thể đã hiểu những gì bạn nói nhưng sự khó chịu và năng lượng tiêu cực còn quá lớn thì trẻ cũng vẫn chưa thể trở lại trạng thái bình thường và vẫn tỏ ra không hợp tác.
Bạn càng diễn giải, “lý luận” nhiều, trẻ càng tỏ ra khó chịu và tức giận hơn. Tình trạng này có thể làm rất nhiều Phụ huynh và Giáo viên dù đã cố gắng để trở thành “những người lớn dịu dàng” cũng khó có thể giữ bình tĩnh thêm. Dạng tình huống này lại đặc biệt thường xảy ra với các con có nhu cầu đặc biệt, gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội.
---------
🧠 Ba trạng thái của não bộ
Tiến sĩ Becky Bailey, một trong những nhà giáo dục hàng đầu nghiên cứu về tâm lý trẻ em đã giới thiệu một mô hình rất đơn giản và thú vị để giải thích trạng thái này của trẻ em với tên gọi The Conscious Discipline Brain State Model (Mô hình Trạng Thái Não Bộ - Kỷ luật Ý Thức). Mình xin tóm tắt một cách đơn giản là theo mô hình này, não bộ có 3 khu vực ứng với 3 trạng thái: TRẠNG THÁI SINH TỒN, TRẠNG THÁI CẢM XÚC, TRẠNG THÁI ĐIỀU HÀNH.
Khi một sự việc ngoài mong muốn, đặc biệt gây khó chịu với trẻ xảy ra, trẻ có thể rơi vào TRẠNG THÁI SINH TỒN. Tất cả những gì trẻ muốn làm lúc này một là chống cự (chiến đấu) hoặc thu mình lại, sợ hãi (trốn tránh). Trẻ có thể đấm, đá, cắn, xé, quăng đồ đạc hoặc khóc, đông cứng người, chạy trốn. Trong trường hợp này, trẻ cảm thấy sự an toàn, bình an của mình đang bị đe dọa.
Nếu TRẠNG THÁI CẢM XÚC được kích hoạt, trẻ có thể nói ra những lời nói gây tổn thương, đổ lỗi, gào thét, thậm chí nói “Con ghét Ba/Mẹ/Thầy Cô”. Khi đó, trẻ đang rơi vào trạng thái mất kết nối với người lớn.
Khi hai trạng thái trên được kích hoạt, trẻ gần như phản ứng theo bản năng và không thể tiếp nhận, xử lý thông tin một cách lý trí như người lớn mong muốn. Trẻ chỉ có thể làm được điều này khi đã chuyển sang TRẠNG THÁI ĐIỀU HÀNH. Hay Tiến sĩ Becky Bailey gọi đây là “Trạng thái CEO” của bộ não khi trẻ có thể giải quyết vấn đề một cách hiệu quả hơn.
---------
👪Ba Mẹ và Thầy Cô nên làm gì?
Vậy thì lời khuyên của Tiến sĩ Becky dành cho Phụ huynh và Thầy Cô là khi nhận thấy trẻ có những biểu hiện của sự chiến đấu, trốn tránh hoặc nói ra những điều quá tiêu cực thì chúng ta nên giúp trẻ vượt qua giai đoạn này bằng cách mang lại cho trẻ cảm giác AN TOÀN VÀ KẾT NỐI trước rồi mới trò chuyện, yêu cầu trẻ giải quyết vấn đề bằng lý trí.
Nhân đây mình cũng xin gửi đến Ba Mẹ và các Thầy Cô Danh sách Tổng hợp 90 hoạt động đơn giản để giúp trẻ sớm lấy lại bình tĩnh, cảm thấy an toàn, thư giãn, được xoa diệu, và bớt quá tải về mặt cảm xúc để dễ dàng đạt được Trạng Thái Điều Hành hơn.
---------
🗒️Sử dụng Danh sách Tổng hợp này như thế nào?
Những hoạt động này mình gợi ý thêm cho Ba Mẹ và Thầy Cô là mọi người có thể vẽ hình, hoặc tìm hình ảnh tương ứng để in ra tạo thành một Bảng hoặc Bộ Thẻ Chăm Sóc Cảm Xúc để trẻ có thể lựa chọn những hoạt động nào mình thấy thích và hiệu quả để thực hiện khi trẻ cảm thấy khó chịu và bất an.
Có thể kết hợp Bảng/Bộ Thẻ này với Bảng Check-in Cảm xúc để hỏi trẻ con đang cảm thấy như thế nào và gợi ý: “Con muốn thực hiện hoạt động nào để cảm thấy tốt hơn?”
Tại nhà hoặc trong lớp học mình có thể dành một góc nhỏ cho việc Chăm Sóc Cảm Xúc này. Trong lớp học Montessori mọi người có hay gọi là "GÓC BÌNH YÊN" là một tên gọi cũng khá hay. Tại đây, Ba Mẹ và Thầy Cô có thể bố trí sẵn một số vật dụng tương ứng với các hoạt động trên Bảng/Bộ Thẻ Chăm Sóc Cảm Xúc để trẻ có thể chủ động chọn lựa và thực hiện. Nếu trẻ còn nhỏ hoặc trong thời gian đầu, người lớn có thể hỗ trợ đặt câu hỏi và hướng dẫn trẻ thực hiện hoạt động.
Một điều thú vị mình thấy từ danh sách này là có nhiều hoạt động gắn với những đồ chơi mà mọi người hay mua cho các con chơi nhưng thường chỉ chơi một vài lần rồi vứt bỏ nhưng nếu sử dụng cho mục đích “chăm sóc cảm xúc” như thế này thì lại mang ý nghĩa khác sâu sắc và tận dụng được nhiều lần hơn.
---------
🌞Giáo dục trẻ Tự Quản lý Cảm xúc
Mục tiêu của quá trình này là trẻ có thể dần tự biết cách nhận diện và chăm sóc cảm xúc của mình, biết chuyển hóa năng lượng, cảm xúc tiêu cực vào những hoạt động thay thế phù hợp hơn. Như vậy khi lớn lên, trẻ sẽ trở thành một người lớn bình an và có khả năng tự giúp mình vượt qua những khó khăn về mặt cảm xúc.
Hôm trước mình có đọc được một câu nói mình khá tâm đắc trên Facebook của chị Phan Hồ Điệp: “Mẹ không phải là người để chúng ta dựa vào. Mà là người khiến cho việc dựa vào trở nên không cần thiết”.
Mình thật sự mong các em bé khi lớn dần lên đều có được sự độc lập và vững vàng này. Nhưng những điều này không tự nhiên mà có mà ngay từ khi còn nhỏ, các em cần được hướng dẫn và thực hành thường xuyên để biết mình cần phải làm gì. Mình tin rằng có nhiều người đã lớn vẫn chưa thật sự biết cách ứng xử với cảm xúc của bản thân và điều này thật sự rất đáng buồn.
Mong rằng những hoạt động này sẽ là những gợi ý hữu ích cho mọi người. Một lưu ý nhỏ là mỗi em bé sẽ có những sở thích, đặc điểm khác nhau nên Ba Mẹ/ Thầy Cô có thể chọn lọc lại và thử với con để xem bé phù hợp với hoạt động nào hơn.
-----
Bài viết của Cô Linh Hồ - Tiến sĩ Giáo dục học tại Vương Quốc Anh, và là Cố vấn chuyên môn của Ôm Con Vào Lòng
