16/11/2023
Sự “nổi loạn tuổi dậy thì”, tại sao giai đoạn dậy thì lại dễ “nổi loạn” và các giải pháp giúp các bậc cha mẹ vẫn có thể hòa thuận, đồng hành cùng con ở tuổi dậy thì (phần 3)
· Làm thế nào để cha mẹ có thể giúp con mình vượt qua tuổi dậy thì một cách suôn sẻ?
- Hãy chuẩn bị tinh thần cho con cái trước khi bước vào tuổi dậy thì (phương châm phòng bệnh hơn chữa bệnh)
Từ khoảng thập niên 90 đổ về trước, tại Việt Nam chúng ta lúc đó còn rất thiếu thốn, phần lớn chúng ta ngày ấy đi làm hàng ngày đều chỉ với một mục đích là để có cái ăn. Cũng vì mục tiêu số một là cần phải có cái ăn mà tâm lý chung của con người ngày ấy chỉ có phản ứng để duy trì sự tồn tại của cơ thể. Thứ tự của phản ứng tâm lý để duy trì sự tồn tại là:
1- Phản ứng để cơ thể không bị chết vì khát
2- Phản ứng để cơ thể không bị chết vì đói
3- Phản ứng để cơ thể không bị chết vì đau (cả đau thực thể và đau trong tâm)
4- Phản ứng để được đáp ứng nhu cầu tình dục
Cũng vì nguyên tắc sắp đặt trong tâm lý này mà không ai còn muốn ăn khi đang khát, hoặc không ai còn đòi hỏi nhu cầu tình dục khi đang khát, đang đói hoặc đang đau… Và cũng chính vì vậy mà quá trình dậy thì ở thời điểm đó thường diễn ra rất ngắn, không để lại những biến cố và cũng không để lại những sang chấn tâm lý.
Ngày nay vì cuộc sống đã được nâng lên một mức cao hơn, phần lớn chúng ta đã không còn phải lo đến miếng cơm manh áo dời thường, vì vậy tâm lý con người, đặc biệt là lớp trẻ đã phản ứng với đau (kể cả những nỗi đau trong tâm như: thất vọng, chán nản, thù hận, buồn bã, đau khổ…), chính vì vậy nếu chúng ta muốn cho con em của chúng ta không bị rối loạn tâm lý, không bị các bệnh như trầm cảm thì cần phải hết sức tránh để không làm cho các em bị đau trong tâm, đặc biệt là khi các em đang trong giai đoạn tuổi dậy thì
- Khi các bé ở độ tuổi khoảng từ 9 - 10 tuổi, trước khi trẻ bắt đầu dậy thì, cha mẹ nên phân tích cho trẻ hiểu về cấu trúc của nội tiết tố, cần phải làm cho trẻ hiểu được mối liên quan giữa việc thay đổi nội tiết với những thay đổi về cảm xúc và cơ thể vật lý.
Các bậc cha mẹ nên nói rõ với các con rằng, trong giai đoạn dậy thì nội tiết tố sẽ có thể dao động liên tục trong ngày và cứ mỗi khi trạng thái cảm xúc bất ổn dịu xuống thì trạng tinh thần thoái thoải mái lại sẽ quay lại. Từ sự hiểu biết cơ bản này, trẻ sẽ có những sự chuẩn bị tâm lý nhất định, giúp cho các bé sau đó có thể nhận biết và quản lý tốt hơn được cảm xúc, không còn bị hoảng sợ mà sẽ bình tĩnh chờ đợi và đón nhận những cung bậc thay đổi cảm xúc khi bước vào tuổi dậy thì.
- Hãy tạo cho các con cảm giác những gì các con sắp hoặc đang trải qua là một quy trình của sự phát triển và nằm trong những quy luật tự nhiên, không có gì phải quá bận tâm, bằng cách chia sẻ cho các con những kinh nghiệm của bản thân và những lo lắng mà bố mẹ chúng ta đã từng trải qua khi bản thân chúng ta ở tuổi dậy thì.
- Để có thể duy trì được sợi dây kết nối tâm lý đối với các bạn trẻ ở tuổi dậy thì, chúng ta, các bậc phụ huynh cũng cần phải thay đổi, đó là tôn trọng sự hiểu biết và tôn trọng những quyết định của các bạn trẻ.
Sự thay đổi này được thể hiện bằng cách các bậc cha mẹ hãy hỏi ý kiến, thậm chí nhờ tới sự trợ giúp của chính các con của mình trong việc giải quyết nhiều vấn đề khác nhau trong cuộc sống. Điều này, một mặt giúp cho các bạn trẻ nhận ra được sự tôn trọng, sự đánh giá cao bản thân từ phía cha mẹ, đồng thời nhận ra được giá trị của bản thân, mặt khác, giúp cho các bạn trẻ bắt đầu tập với việc có trách nhiệm trong việc chung tay giải quyết các vấn đề của người khác và tập làm những việc mà tới đây người trưởng thành phải làm.
- Ngoài ra, nếu chúng ta muốn cho con của chúng ta tôn trọng lời khuyên của chúng ta trong giai đoạn này, thì bất kể đó có là những trò chơi điện tử, hay là những thông tin nóng sốt trên mạng YouTube hoặc TikTok, nếu con chúng ta cho đó là đặc biệt, thì trước hết chúng ta hãy dành thời gian để cùng tham gia với cac con của chúng ta.
Nếu chúng ta không hề cùng tham gia mà chỉ có đưa ra lời khuyên nhủ, thậm chí cấm đoán các con, thì chắc chắn chúng ta sẽ nhận được kết quả ngược lại. Lý do để dẫn đến sự phản kháng trong tâm lý của các em lúc này sẽ rất đơn giản là, tại sao con phải xem trọng ý kiến hoặc lời khuyên và những thiện chí của cha mẹ, khi những sở thích, những lợi ích của bản thân lại không hề được cha mẹ quan tâm, coi trọng?
- Với tâm lý của tuổi dậy thì, các bạn trẻ không thể học được cách tư duy trừu tượng trong một sớm một chiều. Nó cần phải được tập luyện như luyện tập cơ bắp và phải cần có một khoảng thời gian nhất định. Vì vậy, ngay cả khi chúng ta thực sự muốn giúp đỡ các con của chúng ta, chúng ta cũng tuyệt đối không được đưa ra lời khuyên cho những người trẻ tuổi khi các em chưa cần và chưa hỏi. Trong giai đoạn này, trong tâm lý các em luôn cần có những cơ hội để có thể phát triển và thực hiện những giải pháp của riêng họ.
Nếu chúng ta đã thực sự luôn đồng hành cùng với con em chủa chúng ta, trong những tình huống phải cần phải có những giải pháp cụ thể để giải quyết, chúng ta có thể nói với các em những câu như: "Con cứ suy nghĩ thật kỹ đi, nếu cần tới sự góp ý của mẹ thì con cứ hỏi mẹ bất cứ lúc nào còn muốn, còn nếu không, thì cứ khi nào con nghĩ xong thì hãy cho mẹ biết là con quyết định làm thế nào và tại sao con lại làm như vậy nha con”.
Trong trường hợp này, câu nói của chúng ta không mang tính giáo điều, không áp đặt mà nó cho các bạn trẻ một cảm giác được cha mẹ tôn trọng, đồng thời các em sẽ cảm thấy chúng ta luôn bên họ, lắng nghe và đồng hành cùng họ.
- Các bạn trẻ cần phải học được cách suy nghĩ và lập kế hoạch độc lập, đồng thời phải học cách chịu trách nhiệm với quyết định của mình. Vì vậy, tuổi trẻ cần phải có được những cơ hội để bày tỏ suy nghĩ và thảo luận về những kế hoạch của họ một cách thật nghiêm túc với chúng ta.
- Mỗi khi trong gia đình có những công việc cần phải thay đổi, hoặc cần phải đưa ra một quyết định, chúng ta hãy luôn nhớ rằng chúng ta cần phải hỏi và tham khảo ý kiến của chính các con của chúng ta. Hãy lắng nghe và xem xét một cách thực sự nghiêm túc, ngay cả khi những ý kiến của các con trái ngược với quan điểm của chúng ta.
- Hãy cho phép con chúng ta ngày càng có nhiều quyền tự quyết định cho bản thân hơn, chúng ta chỉ là người được con hỏi ý kiến tham khảo. Ví dụ, các con được phép tự quyết định cho việc xếp đặt và trang trí cho căn phòng riêng, hoặc việc lựa chọn mẫu mã quần áo cũng như việc lựa chọn sở thích và bạn bè của các con.
- Bất cứ khi nào nếu nói về những chủ đề được cho là đề tài “nhạy cảm” hoặc những chuyện mang tính riêng tư, tốt nhất cha mẹ nên ngồi cạnh con, có thể cầm tay, khoác vai con, không ngồi đối diện và tuyệt đối không được nhìn vào mắt. Khi không phải ngồi đối diện các em sẽ có cảm giác không bị soi mói, cảm thấy an toàn và dễ dàng chia sẻ hơn.
· Lưu ý: Mọi vấn đề sẽ được giải quyết đơn giản hơn nhiều lần, nếu nó được dưa ra giải quyết khi hai người đang cùng đi dạo….
- Để trẻ tuổi dây thì không mắc phải những sai lầm hay có những hành động tiêu cực gây ra hậu quả lớn, việc cha mẹ sát sao theo dõi và kiểm soát các con là rất cần thiết. Tuy nhiên sự kiểm soát ở đây là kiểm soát hành vi, hành động chứ không phải kiểm soát cảm xúc, kiểm soát niềm tin, tâm lý và sự tự nhận thức của các con (không kiểm soát tinh thần).
Trên thực tế, phần lớn những bạn trẻ nổi loạn, hoặc bị các vấn đề về tâm lý trong giai đoạn dậy thì đều có các cha mẹ muốn kiểm soát tâm lý của các em. Ví dụ:
- Các bậc làm cha mẹ luôn cố gắng can thiệp và tìm cách thay đổi những suy nghĩ, cảm nhận và cảm xúc của các em trong phần lớn mọi lĩnh vực
- Không thực sự tôn trọng và lắng nghe những ý kiến của các em, luôn cho trẻ cảm giác các em là trẻ con chưa biết gì bằng cách áp đặt và thường xuyên cắt ngang lời trẻ nói
- Hay đổ lỗi, đẩy trách nhiệm cho trẻ mỗi khi có những điều không như ý xảy ra
- Điều đặc biệt nguy hiểm là luôn tỏ ra không quan tâm, không thèm nghe, không thèm nhìn và không thèm nói với trẻ mỗi khi các em mắc lỗi hoặc làm cho cha mẹ tức giận. Nhiều phụ huynh còn đay nghiến, nhắc đi nhắc lại nhiều lần những sai lầm của con cái trước mặt người khác. Đây là bạo lực tinh thần, những điều này sẽ làm tổn thương con trẻ hơn nhiều lần so với việc chúng bị bạo lực thân thể (bị đánh)… Hãy dừng lại!
· Tuyệt đối tránh dạy con theo kiểu giáo dục đàn áp
- Ví dụ:
- Luôn chê bai, chế giễu, tỏ ra thờ ơ, không coi trọng thậm chí bác bỏ những ý tưởng mới lạ hoặc những niềm vui của trẻ
Hoặc luôn trì triết, trách móc theo kiểu:
- “Ba mẹ bỏ ra cả đống tiền cho con học thêm mà học hành như thế này à, con thử nghĩ xem con có xứng đáng không”.
- “Bao nhiêu tiền của, công sức bố mẹ đều tập trung dành hết cho con, còn con, chỉ có mỗi một việc học thôi mà cũng không nên hồn thế này à”
- … … …
(Còn tiếp)
Phần 4: Những dấu hiệu khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì & Một số giải pháp tâm lý (kỹ thuật tháo gỡ cảm xúc ách tắc) để giúp cho các bậc cha mẹ, đặc biệt là cho các con tuổi dậy thì.
Nhà Huấn luyện (Coach) & Chuyên gia Tâm lý trị liệu
Tạ Thiên Lâm
