28/08/2025
Tại sao "Nhiễm độc corticoid" là cách gọi không chính xác?
Bạn hay nghe người ta nói về cụm từ "da nhiễm độc corticoid", nhưng thực ra cách gọi này xuất hiện là do bị hiểu nhầm. Lý do là bản thân Corticoid không phải là một chất độc. Đó thậm chí là một nhóm thuốc có hiệu quả cao trong điều trị khi được sử dụng đúng chỉ định, liều lượng và dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.
Thiện Mỹ từng tư vấn cho nhiều bệnh nhân gặp vấn đề này, đặc biệt là những khách hàng từng sử dụng các loại kem trộn, mỹ phẩm không rõ nguồn gốc. Ban đầu da sẽ trắng, mịn rất nhanh. Nhưng sau đó, các tổn thương bắt đầu xuất hiện do hậu quả của việc lạm dụng corticoid: teo da, giãn mạch máu li ti (đỏ da), da dễ kích ứng và nổi ban đỏ.
Hiện tượng này không phải là "nhiễm độc" mà thực chất là hội chứng phụ thuộc corticoid (corticoid-dependent syndrome) và tình trạng viêm da do corticoid (corticoid-induced dermatitis). Khi ngừng thuốc đột ngột, da mất đi sự ức chế miễn dịch nhân tạo trước đó, dẫn đến một phản ứng "bật ngược" (rebound), gây viêm đỏ nặng hơn, khiến nhiều người lầm tưởng rằng da đang "thải độc".
Corticoid: Công Dụng Trị Liệu và Hệ Lụy từ Việc Lạm Dụng
1. Công dụng trị liệu và cơ chế hoạt động Corticoid(hay corticosteroid) là một nhóm thuốc có hoạt tính chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch mạnh. Trong chuyên ngành Da liễu, chúng là một phần không thể thiếu trong phác đồ điều trị nhiều bệnh lý như chàm, vẩy nến, lupus... khi được chỉ định bởi bác sĩ chuyên khoa, với liều lượng và thời gian sử dụng phù hợp.
Hiệu quả "thần tốc" mà corticoid mang lại trên da (như giảm đỏ, giảm sưng viêm và làm trắng da nhanh chóng) là do cơ chế ức chế phản ứng viêm và ức chế hoạt động của tế bào melanocyte - tế bào sản xuất sắc tố da. Tuy nhiên, đây chỉ là những hiệu quả tạm thời.
2. Hậu quả của việc lạm dụng corticoid ngoài chỉ định Việc các sản phẩm mỹ phẩm không rõ nguồn gốc,kem trộn tự pha chế lén lút bổ sung corticoid là hành động vô cùng nguy hiểm. Khi ngừng thuốc đột ngột sau một thời gian dài lạm dụng, da sẽ xuất hiện hàng loạt tổn thương điển hình, bao gồm:
- Đỏ da, rát bỏng: Da trở nên cực kỳ nhạy cảm, dễ bị kích ứng với các tác nhân bên ngoài như nắng, nóng.
- Giãn mạch máu (telangiectasia): Xuất hiện các mạch máu li ti như mạng nhện do da bị teo mỏng.
- Teo da: Làn da mỏng manh, dễ b**g tróc, dễ tổn thương và tăng nguy cơ nhiễm trùng.
- Bùng phát mụn viêm, mụn mủ: Đây là hệ quả của phản ứng "bật ngược" (rebound) khi ngưng thuốc đột ngột, khiến tình trạng viêm trở nên trầm trọng hơn bao giờ hết.
3. Thuật ngữ y khoa chính xác Trong y văn,tình trạng này được mô tả chính xác là "Viêm da do corticoid" (Corticoid-induced dermatitis) hoặc "Hội chứng phụ thuộc corticoid" (Corticoid-dependent syndrome), chứ không phải là "nhiễm độc". Việc dùng sai thuật ngữ "nhiễm độc" dễ gây hiểu lầm rằng corticoid là chất độc, dẫn đến tâm lý sợ hãi và từ chối sử dụng thuốc ngay cả khi thật sự cần thiết theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
Vậy chúng ta cần phải làm gì khi gặp tình trạng như vậy ?
Khi gặp phải các tổn thương nghi ngờ do lạm dụng corticoid,việc đầu tiên và quan trọng nhất là đến khám bác sĩ Da liễu để được chẩn đoán chính xác và có phác đồ điều trị phù hợp. Trong trường hợp chưa thể gặp bác sĩ ngay, có thể áp dụng một số biện pháp tạm thời sau:
- Không ngưng thuốc đột ngột: Việc ngừng sử dụng sản phẩm đột ngột sẽ kích hoạt phản ứng "bật ngược" rất mạnh. Thay vào đó, cần giảm liều từ từ (giảm dần tần suất sử dụng) dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.
- Bảo vệ da tối đa: Tránh nắng tuyệt đối bằng cách sử dụng kem chống nắng phổ rộng, đội mũ, đeo khẩu trang và hạn chế ra ngoài khi trời nắng gắt.
- Làm sạch và dưỡng ẩm dịu nhẹ: Sử dụng các sản phẩm rửa mặt và dưỡng ẩm không chứa hương liệu, chất tẩy rửa mạnh, có thành phần lành tính, giúp phục hồi hàng rào bảo vệ da (ví dụ: các sản phẩm dành cho da cực kỳ nhạy cảm).
Hãy cùng Thiện Mỹ tìm hiểu về một trong những phương pháp được áp dụng trong hỗ trợ điều trị và phục hồi làn da tổn thương do corticoid là Liệu pháp Huyết tương giàu Tiểu cầu (Platelet-Rich Plasma - PRP).
Cơ chế hoạt động: PRP là một chế phẩm được chiết tách từ chính máu của bệnh nhân, có chứa nồng độ tiểu cầu cao gấp nhiều lần bình thường. Khi được tiêm vào vùng da tổn thương, các tiểu cầu này sẽ được hoạt hóa để giải phóng một lượng lớn các yếu tố tăng trưởng (Growth Factors).
Vai trò của các yếu tố tăng trưởng: Đây là các protein tự nhiên, đóng vai trò như tín hiệu sinh học, giúp:
- Tái tạo và củng cố cấu trúc da: Kích thích tăng sinh tế bào sợi nguyên bào (fibroblast), thúc đẩy sản sinh collagen và elastin, từ đó giúp phục hồi độ dày và độ săn chắc cho lớp da đã bị teo do corticoid.
- Phục hồi vi mạch máu: Hỗ trợ tái tạo mạch máu mới (angiogenesis) và cải thiện tình trạng giãn mao mạch.
- Điều tiết phản ứng viêm: Góp phần làm dịu da, giảm thiểu tình trạng đỏ rát và kích ứng.
Về bản chất, PRP là một phương pháp tận dụng khả năng tự chữa lành của chính cơ thể để khắc phục các tổn thương. Thay vì hoang mang với thuật ngữ không chính xác "nhiễm độc", việc hiểu rõ bản chất của tổn thương là viêm da do corticoid sẽ giúp người bệnh có cái nhìn đúng đắn và lựa chọn các phương pháp điều trị an toàn, dựa trên bằng chứng khoa học. Với một phác đồ điều trị toàn diện và can thiệp kịp thời tại Thiện Mỹ, làn da hoàn toàn có cơ hội phục hồi một cách tối ưu.
Tác giả: BS. Da liễu Nguyễn Thuỳ Quỳnh Như, công tác tại Thẩm Mỹ Thiện Mỹ.
