18/05/2025
📚 TẠNG CAN TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN: HIỂU ĐỂ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TOÀN DIỆN 🌿
🌿ThS.BS. Nguyễn Trương Minh Thế🌿
🔍 1. Tạng Can là gì?
Trong Y học cổ truyền, cơ thể con người gồm 5 tạng chính: Can, Tâm, Tỳ, Phế, Thận. Các tạng này hoạt động chặt chẽ với nhau như một “hệ điều hành tự nhiên”.
👉 Tạng Can không chỉ là “gan” theo nghĩa sinh học trong y học hiện đại, mà còn là một hệ thống chức năng phức tạp, ảnh hưởng đến máu, cảm xúc, tiêu hóa, mắt, sinh lý…
🌳 2. Can – tạng thuộc hành Mộc
Theo học thuyết Ngũ hành, Can thuộc Mộc 🌳, gắn với:
Mùa xuân 🌱
Hướng Đông 🧭
Khí gió 🌬️
Màu xanh lá 🟢
Vị chua 🍋
Can có tính “cương cường”: chủ động, khí dễ thăng lên → dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc mạnh như giận dữ 😡.
🩸 3. Vai trò quan trọng của Tạng Can
🧠 3.1. Can tàng huyết – Giữ và điều hòa máu
Can giống như một “kho dự trữ máu”, giúp máu:
Lưu thông khi vận động 🏃
Quay về nuôi dưỡng cơ thể lúc nghỉ ngơi 😴
Phụ nữ: Can giữ vai trò điều hòa kinh nguyệt 🩸 và nuôi dưỡng tử cung.
Nuôi mắt 👁️, gân cốt 💪, da tóc ✨: Can huyết tốt thì mắt sáng, da mịn, tóc mượt, móng chắc.
🌬️ 3.2. Can chủ sơ tiết – Giữ dòng chảy năng lượng
Giúp khí huyết lưu thông mượt mà khắp cơ thể → tiêu hóa tốt, cảm xúc ổn định.
Khi Can bị "bế tắc", dễ gây:
Chán ăn, đầy bụng, ợ hơi 🍽️
Cáu gắt, tức giận 😠
Rối loạn kinh nguyệt, giảm ham muốn 👩❤️👨
Miệng đắng, khó tiêu, vàng da (mật kém) 🌕
Câu nói quen thuộc: "Can tốt thì khí huyết lưu thông, tâm trạng dễ chịu."
🌙 3.3. Can tàng hồn – Nuôi dưỡng tinh thần
Can quản lý “Hồn” – phần tinh thần liên quan đến tư duy, trí nhớ, sáng tạo, giấc ngủ.
Nếu Can huyết suy → dễ:
🌛 Mất ngủ, ngủ mộng mị
🧩 Lo âu, thiếu quyết đoán
👁️ 4. Can còn liên hệ đến những gì?
Liên hệ Biểu hiện nếu Can yếu
Gân cơ (cân) Co rút, tê, run, chuột rút 💥
Mắt Khô, mờ, đỏ, nhìn kém vào ban đêm 👀
Móng tay/chân Giòn, dễ gãy, khô, có sọc 🧤
Cảm xúc Hay giận, bức bối, trầm cảm 😤
Khứu – vị – khí hậu – âm thanh Thích vị chua 🍋, sợ gió 🌪️, dễ cáu kèm tiếng hét 😱
Mùi cơ thể Mùi ôi, khó chịu – đặc biệt ở nách 😬
🩺 5. Khi nào cần chú ý đến tạng Can?
Bạn thường xuyên:
Mệt mỏi khi hoạt động 🥱
Mất ngủ hoặc hay mộng mị 🌙
Rối loạn kinh nguyệt hoặc đau bụng kinh 🩸
Đầy bụng, ợ hơi, tiêu hóa chậm 😟
Dễ cáu, cảm xúc thất thường 🧠
Đau tức vùng mạn sườn 🫁
➡️ Đây có thể là dấu hiệu rối loạn Tạng Can cần điều chỉnh sớm.
🧘♀️ 6. Chăm sóc Tạng Can thế nào cho tốt?
✅ Lối sống
Hạn chế giận dữ – giữ tâm trạng ôn hòa
Ăn uống thanh đạm, tránh nhiều dầu mỡ, cay nóng
Vận động nhẹ nhàng, thư giãn, tránh căng thẳng kéo dài
🫖 Dùng thuốc theo Y học cổ truyền
Tùy từng biểu hiện cụ thể: sơ Can lý khí, dưỡng Can huyết, bình Can tiềm dương…
Một số bài thuốc/thuốc bổ Can: Thập toàn đại bổ, Tiêu dao tán, Bổ huyết, Thanh Can tả hỏa…
Lưu ý: dùng đúng theo chỉ định của thầy thuốc Y học cổ truyền.
🧩 7. Can có mối liên hệ gì với các cơ quan khác?
Tạng/phủ liên quan Vai trò liên kết với Can
Đởm (mật) Cùng nhau bài tiết dịch mật, điều hòa tiêu hóa
Tâm Can huyết phối hợp Tâm huyết nuôi dưỡng thần trí ❤️
Tỳ Can sơ tiết hỗ trợ Tỳ vận hóa tiêu hóa 🌾
Phế Can khí thăng, Phế khí giáng – cần cân bằng 🌬️
Thận Thận tinh sinh Can huyết, Thận âm dưỡng Can âm 💧
Não, mắt Can huyết nuôi mắt; Hồn (Can) ảnh hưởng đến não 🧠
Tử cung (phụ nữ) Can điều tiết kinh nguyệt, quan trọng với sinh sản 👩🍼
🧠 8. Ghi nhớ ngắn gọn
🔹 Can khỏe thì: khí huyết lưu thông – tinh thần sáng suốt – giấc ngủ sâu – tiêu hóa tốt – mắt sáng – gân xương linh hoạt – kinh nguyệt ổn định
🔹 Can yếu thì: dễ mệt – cáu gắt – mất ngủ – chán ăn – rối loạn tiêu hóa – rối loạn kinh nguyệt
---------------------
Nguồn: Lê Bảo Lưu, Tăng Khánh Huy. Lý Luận Cơ Bản Y Học Cổ Truyền. 2nd ed. ĐH Quốc Gia; 2023.