16/01/2023
SƠ LƯỢC VỀ RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG KÉM CHÚ Ý
Vũ* đã từng là một học sinh giỏi lớp 1, lớp 2 nhưng đến năm lớp 3 thì sức học đuối dần. Ba mẹ tưởng con lười, trốn học nên áp dụng đủ mọi hình phạt từ la hét cho đến phạt bằng roi. Song song đó, Vũ cũng được cho ăn uống những thức ăn và uống thuốc được cho là có tác dụng bổ não. Mặc dù vậy, tình trạng của em vẫn không cải thiện.
Đến năm lớp 5, tình cờ có người quen mách, Vũ được ba đưa đi khám và được chẩn đoán là Rối Loạn Tăng Động Kém Chú Ý – thể Kém Chú Ý chiếm ưu thế. Ba Vũ vừa bất ngờ vì lần đầu tiên biết về rối loạn này và cũng hối hận nhiều vì đã phạt con mình vì tưởng con lười học. Vũ được điều trị bằng thuốc, thành tích học cải thiện rõ rệt.
Rối loạn tăng động kém chú ý – RLTĐKCY (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder – ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh nằm trong những rối loạn tâm lý thường gặp nhất ở trẻ em độ tuổi đi học. Thống kê tại Mỹ cho thấy, cứ 100 trẻ em thì có khoảng 9 em mắc RLTĐKCY (1). Tại Việt Nam, một nghiên cứu trên nhiều tỉnh thành trong cả nước cho thấy trong 100 trẻ em từ 6 đến 16 tuổi có khoảng 4 trẻ mắc RLTĐKCY (2). Nam thường mắc rối loạn nhiều hơn nữ gấp 2 đến 3 lần (3,4). Rối loạn này cũng gặp ở người trưởng thành (5).
Những biểu hiện của RLTĐKCY được phân thành hai nhóm triệu chứng lớn (5). Nhóm đầu tiên là nhóm biểu hiện Kém Chú Ý. Trẻ có biểu hiện này thường không tỏ vẻ lắng nghe người khác, trẻ có thể quên làm bài tập về nhà, quên sách vở và dụng cụ học tập. Trẻ cũng thường không chú ý vào các chi tiết và hay phạm lỗi do không cẩn thận. Nhóm triệu chứng lớn còn lại là Tăng Động và Bốc Đồng. Những biểu hiện Tăng Động gồm nói nhiều, ngọ ngoạy tay chân liên tục, không thể ngồi yên được lâu và luôn ở trạng thái di động. Trẻ có biểu hiện Bốc Đồng thường trả lời trước khi câu hỏi được hỏi xong, khó chờ theo lượt và thường xen ngang vào chuyện người khác (3–5).
Trong thực tế, có thể gặp trẻ mắc RLTĐKCY ở 3 dạng. Dạng Kết Hợp: trẻ có nhiều biểu hiện trong cả hai nhóm triệu chứng lớn, vừa Kém Chú Ý vừa Tăng Động và Bốc Đồng. Dạng Kém Chú Ý chiếm ưu thế: trẻ có nhiều triệu chứng trong nhóm Kém Chú Ý, ít có những biểu hiện trong nhóm Tăng Động và Bốc Đồng. Dạng Tăng Động chiếm ưu thế: trẻ có nhiều triệu chứng trong nhóm Tăng Động và Bốc Đồng, ít có những biểu hiện trong nhóm Kém Chú Ý (3–5). Những biểu hiện này phải có ở ít nhất hai môi trường khác nhau (ví dụ như ở nhà và ở trường).
Việc đánh giá và chẩn đoán RLTĐKCY thường phức tạp và cần nhiều thời gian. Thứ nhất, lý do đến khám thường gặp là trẻ học yếu hoặc lăng xăng hơn so với các bạn cùng lớp. Những biểu hiện này trùng lắp với những rối loạn khác như chậm phát triển trí tuệ, rối loạn phổ tự kỷ hoặc khiếm khuyết những kỹ năng học tập. Đôi khi trẻ không mắc rối loạn thật sự mà do những tác động trong cuộc sống gây ra, ví dụ như trẻ chơi game quá nhiều. Thứ hai, RLTĐKCY cũng thường đi kèm những rối loạn khác như rối loạn hành vi, rối loạn lo âu, trầm cảm hoặc những rối loạn đề cập ở trên. Cuối cùng, việc đánh giá cần có sự tham gia của những người xung quanh trẻ (như phụ huynh, giáo viên) và nhiều chuyên gia (bác sĩ tâm thần nhi hoặc bác sĩ nhi khoa phát triển và hành vi, tâm lý gia) (3,4).
Việc can thiệp và điều trị RLTĐKCY thay đổi tùy theo độ tuổi của trẻ và mức độ của những biểu hiện. Ở độ tuổi nhỏ hơn 6, điều trị chủ yếu dựa vào can thiệp không dùng thuốc, trong đó phụ huynh (và người chăm sóc) trực tiếp đóng vai trò chủ lực. Phụ huynh học và áp dụng những kỹ năng điều chỉnh hành vi nhằm giúp trẻ giảm những hành vi tiêu cực và tăng những hành vi tích cực. Với trẻ lớn hơn, việc điều trị thường là sự kết hợp giữa thuốc và can thiệp tâm lý. Ở trẻ từ 12 tuổi trở lên, việc điều trị thuốc đóng vai trò chủ lực. Một số ít trẻ có biểu hiện ảnh hưởng nặng đến khả năng sinh hoạt và hòa nhập của bản thân có thể phải sử dụng thuốc sớm hơn, ngược lại cũng có những trẻ lớn có khả năng kiểm soát hành vi tốt không cần dùng thuốc (3,4).
Thuốc điều trị RLTĐKCY là thuốc tác động trực tiếp lên hệ thần kinh. Hiện tại, các thuốc điều trị này được chia thành hai nhóm chính: nhóm Kích thích Thần kinh và nhóm Không Kích thích Thần kinh. Cho dù là nhóm nào thì tác dụng của thuốc là cải thiện những triệu chứng ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt, học tập của trẻ, không phải là thuốc chữa khỏi rối loạn hoàn toàn. Vì vậy, trong phần lớn những trường hợp, việc điều trị thuốc được xem như là điều trị suốt đời (3,4). Việc điều trị thuốc cần có sự tư vấn và theo dõi của bác sĩ chuyên ngành.
Mặc dù xu hướng chung xem RLTĐKCY là một rối loạn cần can thiệp và điều trị, vẫn có những trường hợp mắc RLTĐKCY đạt được thành công trong cuộc sống (6). Một trong số đó là Michael Phelp, người đạt được 23 huy chương vàng môn bơi lội ở đẳng cấp thế giới (6). Và một trong những lý do chính đó là họ đã chọn con đường phát triển dựa theo thế mạnh của bản thân thay vì tập trung vào việc học.
, , , , .
BS. Phạm Minh Triết
(* Tên do người viết đặt để mô tả một trong nhiều trường hợp có thật)
Hình minh họa: một vài biểu hiện của RLTĐKCY.
Bài liên quan: https://vnexpress.net/quyen-duoc-roi-loan-4008510.html
Link trên trang web cá nhân: https://drphamminhtriet.com/so-luoc-ve-roi-loan-tang-dong-kem-chu-y/
Tài liệu tham khảo
1. Danielson ML, Bitsko RH, Ghandour RM, Holbrook JR, Kogan MD, Blumberg SJ. Prevalence of Parent-Reported ADHD Diagnosis and Associated Treatment Among U.S. Children and Adolescents, 2016. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology. 2018 Mar 4;47(2):199–212.
2. Weiss B, Dang M, Trung L, Nguyen MC, Thuy NTH, Pollack A. A Nationally-Representative Epidemiological and Risk Factor Assessment of Child Mental Health in Vietnam. Int Perspect Psychol. 2014;3(3):139–53.
3. American Academy of Pediatrics. AAP Developmental and Behavioral Pediatrics. 2nd ed. 2018.
4. Rey JM, Martin A, editors. M Rey’s IACAPAP e-Textbook of Child and Adolescent Mental Health. Geneva: International Association for Child and Adolescent Psychiatry and Allied Professions; 2019.
5. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub; 2013. 1519 p.
6. ADHD success stories [Internet]. [cited 2021 Nov 18]. Available from: https://www.understood.org/articles/en/adhd-success-stories
