28/05/2025
KHÓ TIÊU CHỨC NĂNG: LÀM THẾ NÀO ĐỂ CẢI THIỆN TRIỆU CHỨNG
BS. Võ Hồng Lan Phương; TS. BS. Võ Hồng Minh Công
Bệnh viện Nhân dân Gia Định
Khó tiêu chức năng (Functional Dyspepsia - FD) là một rối loạn tiêu hóa phổ biến, ảnh hưởng đến hơn 20% dân số toàn cầu, với tỷ lệ cao hơn ở các nước phương Tây (10-40%) và châu Á (5-30%) [1]. Đặc trưng bởi các triệu chứng như đau hoặc nóng rát vùng thượng vị, cảm giác no sớm hoặc đầy bụng sau ăn, FD không liên quan đến tổn thương cấu trúc trong đường tiêu hóa, khiến việc chẩn đoán và điều trị trở nên thách thức. Tuy nhiên, với các chiến lược quản lý phù hợp, người bệnh có thể cải thiện triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Dựa trên những nghiên cứu gần đây, bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về cách tiếp cận hiệu quả để kiểm soát FD.
FD được chẩn đoán dựa trên tiêu chuẩn Rome IV, yêu cầu ít nhất một trong các triệu chứng sau tồn tại ít nhất 3 tháng, khởi phát từ 6 tháng trước: đau thượng vị, nóng rát, no sớm hoặc đầy bụng sau ăn, mà không có bằng chứng về bệnh lý cấu trúc qua nội soi hoặc xét nghiệm hình ảnh [2]. FD được chia thành hai phân nhóm chính:
Hội chứng đau thượng vị (EPS): Đặc trưng bởi đau hoặc nóng rát thượng vị, thường xảy ra độc lập với bữa ăn.
Hội chứng khó chịu sau ăn (PDS): Biểu hiện bằng cảm giác no sớm hoặc đầy bụng sau ăn, thường liên quan đến bữa ăn.
Nguyên nhân của FD rất phức tạp, bao gồm rối loạn vận động dạ dày, quá mẫn cảm nội tạng, viêm niêm mạc tá tràng mức độ thấp, rối loạn vi sinh vật đường ruột, và yếu tố tâm lý như căng thẳng hoặc lo âu [1, 3]. Những yếu tố này tương tác qua trục não-ruột, làm tăng cảm giác khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Dưới đây là các phương pháp được khuyến nghị dựa trên nghiên cứu gần đây:
1. Thay đổi chế độ ăn uống
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng. Các khuyến nghị bao gồm: Ăn bữa nhỏ, thường xuyên: Giảm khối lượng thức ăn mỗi bữa giúp hạn chế áp lực lên dạ dày, giảm triệu chứng no sớm và đầy bụng [1]. Tránh thực phẩm kích thích: Các thực phẩm giàu chất béo, cay, đồ uống có ga, rượu bia, hoặc chứa caffeine nên được hạn chế vì chúng có thể làm tăng tiết axit dạ dày hoặc kích thích niêm mạc [1]. Chế độ ăn low-FODMAP. Một số nghiên cứu cho thấy chế độ ăn ít FODMAP có thể cải thiện chức năng hàng rào niêm mạc tá tràng, đặc biệt ở những bệnh nhân có triệu chứng tương tự hội chứng ruột kích thích (IBS) [1].
2. Điều trị thuốc
Ức chế axit: Thuốc ức chế bơm proton (PPI) được khuyến nghị dùng trong 4-8 tuần cho bệnh nhân âm tính với Helicobacter pylori hoặc vẫn có triệu chứng sau khi điều trị H. pylori. PPI không chỉ giảm tiết axit mà còn cải thiện tính thấm niêm mạc tá tràng và giảm viêm nhẹ [2, 3].
Thuốc tăng vận động dạ dày (Prokinetics): Các thuốc như acotiamide hoặc itopride cải thiện vận động dạ dày và khả năng chứa thức ăn, đặc biệt hiệu quả với PDS. Ví dụ, acotiamide đã được chứng minh làm tăng khả năng thích nghi dạ dày trong các thử nghiệm lâm sàng ở Nhật Bản [1].
Thuốc điều hòa thần kinh: Các thuốc chống trầm cảm liều thấp như amitriptyline hoặc mirtazapine giúp điều chỉnh cảm giác đau nội tạng và cải thiện các triệu chứng như no sớm hoặc lo âu liên quan đến tiêu hóa [2]. Những thuốc này thường được dùng khi PPI không hiệu quả.
3. Can thiệp tâm lý
Yếu tố tâm lý như căng thẳng hoặc lo âu có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng FD thông qua tăng tính thấm niêm mạc tá tràng và kích hoạt viêm nhẹ [1]. Các liệu pháp hành vi như:
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp bệnh nhân quản lý căng thẳng và cải thiện nhận thức về triệu chứng.
Thôi miên trị liệu (Hypnotherapy): Đã cho thấy hiệu quả trong việc giảm triệu chứng ở những bệnh nhân không đáp ứng với điều trị thông thường [1].
4. Xây dựng mối quan hệ bác sĩ - bệnh nhân
Việc thiết lập mối quan hệ tin cậy giữa bác sĩ và bệnh nhân là yếu tố then chốt. Giáo dục bệnh nhân về tính chất lành tính của FD, đặt kỳ vọng thực tế về điều trị, và khuyến khích báo cáo các dấu hiệu cảnh báo như sụt cân không chủ ý, khó nuốt hoặc nôn mửa là rất quan trọng [2].
Tăng chất lượng cuộc sống
Tăng cường nhận thức: Hiểu rõ về tình trạng của mình giúp bệnh nhân giảm lo âu và tuân thủ điều trị tốt hơn.
Hỗ trợ đa ngành: Sự phối hợp giữa bác sĩ tiêu hóa, chuyên gia dinh dưỡng và nhà tâm lý học có thể mang lại kết quả vượt trội so với chỉ điều trị đơn lẻ [1].
Theo dõi lâu dài: Vì FD có tính chất tái phát và thuyên giảm, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ để điều chỉnh chiến lược điều trị, đặc biệt khi xuất hiện các triệu chứng mới hoặc nặng hơn.
Kết Luận
Khó tiêu chức năng là một rối loạn phức tạp, đòi hỏi cách tiếp cận cá nhân hóa và đa chiều để kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Thay đổi chế độ ăn, sử dụng thuốc phù hợp, can thiệp tâm lý, và xây dựng mối quan hệ bác sĩ-bệnh nhân mạnh mẽ là những bước quan trọng. Các nghiên cứu gần đây nhấn mạnh vai trò của tá tràng trong cơ chế bệnh sinh, mở ra triển vọng cho các liệu pháp nhắm mục tiêu mới, chẳng hạn như điều chỉnh vi sinh vật hoặc giảm viêm nhẹ. Nếu bạn hoặc người thân đang đối mặt với FD, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để được đánh giá và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.
Tài Liệu Tham Khảo
1. Oshima T. Functional Dyspepsia: Current Understanding and Future Perspective. Digestion. 2023;105:26-33.
2. Francis P, Zavala SR. Functional Dyspepsia. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan.
3. Wauters L, Ceulemans M, Frings D, et al. Proton Pump Inhibitors Reduce Duodenal Eosinophilia, Mast Cells, and Permeability in Patients With Functional Dyspepsia. Gastroenterology. 2021;160(5):1521-1531.e9.