26/09/2025
KỶ NIỆM 85 NĂM NGÀY KHỞI NGHĨA BẮC SƠN
(27/9/1940 - 27/9/2025)
Ngày 27 tháng 9 năm 1940, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ huyện Bắc Sơn (Lạng Sơn), nhân dân đã nổi dậy chặn đánh tân binh Pháp tháo chạy về Thái Nguyên qua Bắc Sơn, đánh chiếm đồn Mỏ Nhài. Xét về diện tích địa bàn có khởi nghĩa thì khởi nghĩa Bắc Sơn không rộng, nhưng xét về độ ảnh hưởng tích cực cho cuộc vận động cách mạng năm 1945 thì phải thừa nhận sức lan tỏa lớn của cuộc khởi nghĩa. Hội nghị Trung ương lần thứ bảy (tháng 11 năm 1940) đã nhận định rằng “khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra đúng lúc”. Lời nhận xét đó có ý nghĩa rằng sau khi Nhật bắt đầu vào Đông Dương, quân Pháp tháo chạy ở Lạng Sơn thì ở Bắc Sơn đã có điều kiện khởi nghĩa từng phần trong điều kiện có thể tránh khỏi bị tiêu diệt bởi Pháp quay trở lại hay Nhật đang vào.
I. Khởi nghĩa Bắc Sơn - Niềm tự hào của quê hương Lạng Sơn
Ngày 22/9/1940, Nhật kéo quân từ Quảng Tây (Trung Quốc) vượt biên giới tấn công Pháp ở Lạng Sơn. Sau vài trận chống cự yếu ớt, quân Pháp rút chạy qua Điềm He, Bình Gia, Bắc Sơn về Thái Nguyên. Chính quyền địch ở những vùng này tan rã, các viên tri châu Điềm He, Tràng Định, Na Sầm chạy trốn. Đại lý Pháp đồn trưởng Bình Gia vứt súng bỏ chạy, trên đường rút chạy, tàn quân Pháp đã cướp bóc nhiều tài sản, gây căm phẫn trong nhân dân. Sự hoảng loạn của thực dân Pháp và chính quyền tay sai đã tạo thời cơ thuận lợi cho Đảng bộ và quần chúng cách mạng ở Bắc Sơn nổi dậy tiến hành cuộc khởi nghĩa.
Ngày 25/9/1940, một số đồng chí đảng viên vừa thoát khỏi nhà tù Lạng Sơn về tới châu Bắc Sơn, trong đó có đồng chí Nông Văn Cún (tức Nông Thái Long), Hoàng Đình Ruệ, Đường Văn Thức. Tối ngày 26/9/1940, các đồng chí Nông Văn Cún, Hoàng Đình Ruệ, Đường Văn Thức đã họp cùng các đồng chí Dương Công Bình, Hoàng Văn Hán tại thôn Nông Lục, xã Hưng Vũ để nhận định tình hình và thời cơ cách mạng, thảo luận phương án phát động quần chúng nổi dậy khởi nghĩa vũ trang.
Sáng 27/9/1940, Ban Cán sự Châu ủy Bắc Sơn đã triệu tập, tổ chức cuộc họp quan trọng tại đình Nông Lục, xã Hưng Vũ quyết định phát động khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ngay trong ngày 27/9/1940. Giờ khởi nghĩa được chọn vào khoảng từ 19 giờ 30 phút đến 20 giờ. Ban Chỉ huy cuộc khởi nghĩa được thành lập gồm các đồng chí: Hoàng Văn Hán, Dương Công Bình, Hoàng Đình Ruệ, Đường Văn Thức và Nông Văn Cún do đồng chí Hoàng Văn Hán làm Chỉ huy trưởng. Mục tiêu tấn công đầu tiên là đánh chiếm đồn Mỏ Nhài, châu lỵ Bắc Sơn.
Khoảng 20 giờ ngày 27/9/1940, dưới sự chỉ huy của các đồng chí đảng viên, nhân dân các xã Bắc Sơn, Hưng Vũ, Chiêu Vũ, Trấn Yên, Ngư Viễn với vũ khí gồm gươm, giáo, dao, gậy gộc, 20 súng trường, 8 súng kíp và 30 hòm đạn. đã đồng loạt nổ súng tấn công đồn Mỏ Nhài. Hưởng ứng cuộc khởi nghĩa ngoài quần chúng cách mạng còn có một số người nguyên là tổng đoàn, xã đoàn, lính dõng và lĩnh khố đỏ. Ban Chỉ huy khởi nghĩa chia đoàn quân khởi nghĩa làm 03 bộ phận, theo 3 hướng tấn công. Trước khí thế của quân khởi nghĩa, Tri châu Hoàng Văn Sỹ và binh lính đã bỏ chạy qua đèo Canh Giàn (xã Trấn Yên) sang châu Bằng Mạc. Quân khởi nghĩa thu được 17 súng, 1 máy chữ và toàn bộ giấy tờ, triện đồng.
Sau khi chiếm được đồn Mỏ Nhài, quân khởi nghĩa giải phóng hoàn toàn châu lỵ Bắc Sơn, cuộc khởi nghĩa vũ trang đầu tiên dưới sự lãnh đạo của Đảng giành được thắng lợi. Ban Chỉ huy cuộc khởi nghĩa tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân và tay sai.
Cũng trong ngày 27 và ngày 28/9/1940, quân khởi nghĩa đón đánh và tiêu diệt được 07 tên lính Pháp ở đèo Canh Tiếm (nay thuộc xã Chiến Thắng), phục kích bắn chết 01 sĩ quan và 04 lính Pháp ở đèo Dập Dị (xã Vũ Lăng).
Trước tình thế đó, Pháp, Nhật thỏa hiệp với nhau để tập trung đàn áp cuộc khởi nghĩa. Thực dân Pháp đưa quân lên chiếm lại đồn Mỏ Nhài, châu lỵ Bắc Sơn và đàn áp nhân dân dữ dội. Tuy nhiên, địch vẫn không dập tắt được tinh thần chiến đấu của nhân dân, phong trào cách mạng, tổ chức quần chúng và khí thế khởi nghĩa ở Bắc Sơn vẫn được duy trì.
Đầu tháng 10/1940, Xứ uỷ Bắc Kỳ đã cử đồng chí Trần Đăng Ninh, Ủy viên Xứ ủy Bắc Kỳ đến Bắc Sơn trực tiếp chỉ đạo cuộc khởi nghĩa. Ngày 14/10/1940, đồng chí Trần Đăng Ninh triệu tập một cuộc họp với các đảng viên ở Sa Khao, xã Vũ Lăng (nay là xã Tân Hương) để bàn về các biện pháp xây dựng phong trào cách mạng Bắc Sơn. Qua thảo luận, hội nghị quyết định:
1– Tập trung đảng viên và một số quần chúng tích cực, thu thập vũ khí để thành lập Đội du kích Bắc Sơn.
2– Xây dựng vùng Nà Tấu (xã Ngư Viễn), Sa Khao, Mỏ Tát, Bản Ne, Nam Nhi, xã Vũ Lăng (nay là xã Tân Hương) thành khu căn cứ du kích Bắc Sơn.
3-Giải tán chính quyền địch, thu bằng triện của kỳ hào, tiễu trừ mật thám, tịch thu tài sản của bọn phản động chia cho nhân dân.
4-Tích trữ lương thực để chuẩn bị đối phó lâu dài với địch, tổ chức mít tinh, kêu gọi quần chúng nhân dân ủng hộ cách mạng.
5-Thành lập Ban Chỉ huy tiếp tục đẩy mạnh cuộc khởi nghĩa
Thực hiện quyết định của Hội nghị ngày 14/10/1940, Ban Chỉ huy khởi nghĩa tổ chức cuộc mít tinh, diễn thuyết tại Đon Úy, xã Vũ Lăng với hơn 1000 người là đảng viên và quần chúng cách mạng tham gia. Thay mặt Ban Chỉ huy, đồng chí Trần Đăng Ninh tuyên bố thành lập Đội du kích Bắc Sơn. Sau thời gian ngắn được củng cố, đến cuối tháng 10/1940, Đội du kích Bắc Sơn đã có 200 đội viên, tổ chức thành các tiểu đội du kích (mỗi tiểu đội 10 người), trang bị vũ khí toàn đội có 20 khẩu súng trường và 200 súng kíp. Đội du kích Bắc Sơn là đội du kích đầu tiên do Đảng ta thành lập và trực tiếp chỉ huy. Với sự hoạt động tích cực của Đội du kích, chỉ sau thời gian ngắn, phong trào đấu tranh bảo vệ căn cứ, tiễu trừ Việt gian, phản động đã phát triển ra hầu hết các xã Hữu Vĩnh, Ngư Viễn, Vũ Lăng, Vũ Lễ, Hưng Vũ, Chiêu Vũ, Trấn Yên, Bắc Sơn, Nhất Hòa.
Trước khí thế đấu tranh sôi nổi của quần chúng, Ban Chỉ huy Đội du kích quyết định tập trung lực lượng đánh chiếm đồn Mỏ Nhài. Trước khi tiến công, ngày 28/10/1940, Ban Chỉ huy tổ chức một cuộc mít tinh lớn với sự tham gia của hơn 1.000 quần chúng tại trường Vũ Lăng để vận động quần chúng và biểu dương lực lượng. Giữa lúc quần chúng cách mạng đang dự mít tinh, quân Pháp và tay sai đã huy động lực lượng tập kích bất ngờ, làm cho lực lượng của ta bị phân tán. Cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn bị kẻ thù khủng bố và đàn áp khốc liệt.
Sau cuộc tập kích của địch, ngày 29/10/1940, đồng chí Trần Đăng Ninh đã triệu tập một cuộc họp gồm các đồng chí đảng viên trung kiên của Đảng bộ Bắc Sơn tại thôn Nà Pán, xã Vũ Lăng (nay thuộc xã Tân Hương). Sau khi thảo luận, nhận định tình hình, Ban Chỉ huy quyết định:
1- Rút toàn bộ cán bộ, đảng viên đã bị lộ cùng du kích vào rừng sâu để tiến hành hoạt động bí mật.
2- Đối với cán bộ, đảng viên chưa bị lộ thì kiên quyết bám lấy quần chúng để củng cố và giữ vững cơ sở cách mạng ở các xã thuộc châu lỵ Bắc Sơn.
3- Gấp rút chuẩn bị để có thể chủ động chống cuộc khủng bố lớn của địch.
Từ ngày 30/11/1940, khi được phát xít Nhật đem quân trở lại đóng ở các doanh trại Lạng Sơn, Đồng Đăng là những điểm gần Bắc Sơn, thực dân Pháp đã tăng cường khủng bố Bắc Sơn. Nhiều làng bản bị đốt phá, nhiều quần chúng cách mạng bị bắt, giết.
Sau khi phân tích tình hình cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn, Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 7 họp từ ngày 6 đến ngày 8/11/1940 tại làng Đình Bảng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Dự hội nghị có các đồng chí: Trường Chinh, Phan Đăng Lưu, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Trần Đăng Ninh… Hội nghị đã quyết định duy trì Đội du kích Bắc Sơn làm cơ sở cho xây dựng lực lượng cách mạng, thành lập căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai. Nhiệm vụ và phương hướng hoạt động của Đội du kích Bắc Sơn là kết hợp hình thức vũ trang tuyên truyền, vừa chiến đấu chống khủng bố, vừa bảo vệ và xây dựng cơ sở quần chúng. Trước sự lớn mạnh của Đội du kích, địch tiến hành khủng bố ác liệt phong trào, nhiều quần chúng cách mạng và chiến sĩ du kích bị bắt, sát hại.
Trước tình thế khó khăn của du kích và đồng bào Bắc Sơn, Trung ương Đảng phát động nhân dân cả nước ủng hộ vật chất cho du kích Bắc Sơn, tiêu biểu là quần chúng các tỉnh Thái Bình, Nam Định, Bắc Ninh, Hà Nội. Đồng thời, thay mặt Xứ ủy Bắc kỳ, đồng chí Hoàng Văn Thụ giao nhiệm vụ cho các đồng chí Lương Văn Tri, Hoàng Văn Thái, Bùi Thống, Bình Tiến, Ái… lên chỉ đạo, tăng cường củng cố lực lượng du kích và xây dựng căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai (Thái Nguyên).
Thực hiện quyết định của Xứ ủy Bắc Kỳ, tháng 01/1941, đồng chí Lương Văn Tri và tổ cán bộ tăng cường đến Võ Nhai và Bắc Sơn. Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Lương Văn Tri, chỉ trong một thời gian ngắn các tiểu đội du kích đã tập hợp về Bắc Sơn và một phần của Võ Nhai. Đội du kích được bổ sung thêm vũ khí, lương thực và tiến hành huấn luyện chiến tranh du kích.
II. Tiếp nối truyền thống anh hùng
Hòa chung không khí kỷ niệm 85 năm Khởi nghĩa Bắc Sơn, Lạng Sơn (27/9/1945-27/9/2025), tập thể viên chức, bác sĩ, nhân viên Bệnh viện Phục hồi chức năng tỉnh Lạng Sơn càng thêm tự hào và quyết tâm rèn luyện, nêu cao tinh thần trách nhiệm, hết lòng vì sức khỏe nhân dân.
Nếu các chiến sĩ Bắc Sơn năm xưa sẵn sàng hy sinh để bảo vệ quê hương, thì ngày nay mỗi cán bộ, nhân viên y tế chúng tôi cũng đang miệt mài cống hiến, kiên trì chăm sóc, chữa trị, phục hồi chức năng cho người bệnh với tinh thần “Tất cả vì sức khỏe nhân dân”.
Đoàn kết, sáng tạo, tận tụy chính là cách chúng ta thể hiện lòng tri ân với lịch sử và viết tiếp truyền thống cách mạng của quê hương.
Nhân dịp trọng đại này, Bệnh viện Phục hồi chức năng tỉnh Lạng Sơn gửi lời tri ân sâu sắc đến các thế hệ anh hùng liệt sĩ, đồng bào Bắc Sơn năm xưa đã ngã xuống vì độc lập dân tộc. Đồng thời, bệnh viện cũng cam kết tiếp tục nỗ lực không ngừng, xây dựng tập thể y đức - y thuật vững vàng, góp phần chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, xứng đáng với truyền thống anh hùng của quê hương cách mạng.
Khởi nghĩa Bắc Sơn bất diệt - Niềm tin, ý chí, trách nhiệm hôm nay và mai sau!
http://bvphuchoichucnanglangson.vn/hoi-dap/ky-niem-85-nam-ngay-khoi-nghia-bac-son-27-9-1940-27-9-2025-.html
Tác giả: Trần Thị Ngọc Mai - Phòng TCHC, Bệnh viện PHCN.
