05/09/2023
中医如何理解肾
中医学中的肾就人五脏六腑整体功能系统而言，是脏腑中尤其重要的一个“脏”。肾的最主要的功能是“藏精”，那“精”分为“先天之精”与“后天之精”，都是人体至关重要的精华，作用也十分广泛，而那成熟男人的精液也是此“精”之一。人的生长发育与生殖皆由肾主管，尤其生殖是由肾专管。由此可见，中医的肾比西医的肾脏要管得宽，宽多了。肾脏只管尿素的生产，肾还要管娃儿的生产，既要管你，还要管你的后代，既要管你的成长，还要管你传宗接代——而这一点可是中医与西医的最大分歧之一了。
肾，位于腰部脊柱两侧，左右各一，右微下，左微上，外形椭圆弯曲，状如豇豆。与膀胱、骨髓、脑、发、耳等构成肾系统。主藏精，主水液，主纳气，为人体脏腑阴阳之本，生命之源，故称为先天之本；在五行属水，为阴中之阳。在四时与冬季相应。
（一）肾的解剖形态
1．肾的解剖位置：肾位于腰部脊柱两侧，左右各一，右微下，左微上。“肾两枚，附脊第十四椎”（《类证治裁?卷之首》）。
2．肾的形态结构：肾有两枚，外形椭圆弯曲，状如豇豆。“肾有二，精之居也，生于脊齐十四椎下，两旁各一寸五分，形如豇豆，相并而曲附于脊外，有黄脂包裹，里白外黑”（《医贯》）。
（二）肾的生理功能
1．肾藏精：肾藏精是指肾具有贮存、封藏人身精气的作用。
（1）精的概念与分类
①精的概念：精，又称精气，是中国古代哲学气一元论的重要范畴。在中国气一元论发展史上，精气论者以精、精气释气，即精、精气就是气。引入中医学领域，形成了中医学气和精或精气的概念：在中医学中，气与精虽同属于生命物质系统范畴，但精是除气之外的精微物质的总称，是一个极其重要的具有多层含义的概念。一般而言，精的含义有广义和狭义之分。
广义之精是构成人体的维持人体生长发育、生殖和脏腑功能活动的有形的精微物质的统称。故曰：“精有四：曰精也，血也，津也，液也”（《读医随笔?气血精神论》）。前一个“精”字即指广义而言。广义之精包括禀受于父母的生命物质，即先天之精，以及后天获得的水谷之精，即后天之精。
狭义之精是禀受于父母而贮藏于肾的具生殖繁衍作用的精微物质，又称生殖之精。
②精的分类：就精的来源而言，可分为先天之精和后天之精两类。
先天之精：先天之精又称肾本脏之精。先天之精，禀受于父母，与生俱来，是生育繁殖，构成人体的原始物质。“人始生，先成精”（《灵枢?经脉》），“两神相搏，合而成形，常毛身生，是谓精”（《灵枢?决气》），“精合而形始成，此形即精也，精即形也”（《景岳全书?小儿补肾论》）。在胚胎发育过程中，精是构成胚胎的原始物质，为生命的基础，所以称为‘先天之精”。先天之精藏于肾中，出生之后，得到后天之精的不断充实，成为人体生育繁殖的基本物质，故又称为“生殖之精”。
后天之精：后天之精又称五脏六腑之精。后天之精，来源于水谷精微，由脾胃化生并灌既五脏六腑。人出生以后，水谷入胃，经过胃的腐熟、脾的运化而生成水谷之精气，并转输到五脏六腑，使之成为脏腑之精。脏腑之精充盛，除供给本身生理活动所需要的以外，其剩余部分则贮藏于肾，以备不时之需。当五脏六腑需要这些精微物质给养的时候，肾脏又把所藏之精气，重新供给五脏六腑。一方面不断贮藏，另一方面又不断供给，循环往复，生生不已。这就是肾藏五脏六腑之精的过程和作用。由此可见，后天之精是维持人体生命活动、促进机体生长发育的基本物质。故曰：“肾者受五脏六腑之精而藏之，故五脏盛乃能泄，是精藏于肾而非生于肾也。五脏六腑之精，肾实藏而司其输泄，输泄以时，则五脏六腑之精相续不绝，所以成其坎而位乎北，上交于心，满而后溢，生生之道也”（《怡堂散记》）。
先天之精和后天之精的关系：先天之精和后天之精，其来源虽然不同，但却同藏于肾，二者相互依存，相互为用。先天之精为后天之精准备了物质基础，后天之精不断地供养先天之精。先天之精只有得到后天之精的补充滋养，才能充分发挥其生理效应；后天之精也只有得到先天之精的活力资助，才能源源不断地化生。即所谓“先天生后天，后天养先天”，二者相辅相成，在肾中密切结合而组成肾中所藏的精气。肾为先天之本，接受其他脏腑的精气而贮藏起来。脏腑的精气充盛。肾精的生成、贮藏和排泄才能正常。故曰：“精者，一身之至宝，原于先 天而成于后天者也，五脏俱有而属于肾”（《医碥?遗精》）。
（2）精的生理功能：肾中精气不仅能促进机体的生长、发育和繁殖，而且还能参与血液的生成，提高机体的抗病能力。
①促进生殖繁衍：肾精是胚胎发育的原始物质，又能促进生殖机能的成熟c肾精的生成、贮藏和排泄，对繁衍后代起着重要的作用。人的生殖器官的发育及其生殖能力，均有赖于肾。人出生以后，由于先天之精和后天之精的相互滋养，从幼年开始，肾的精气逐渐充盛，发育到青春时期，随着肾精的不断充盛，便产生了一种促进生殖功能成熟的物质，称作天癸。于是，男子就能产生精液，女性则月经按时来潮，性功能逐渐成熟，具备了生殖能力。以后，随着人从中年进入老年，肾精也由充盛而逐渐趋向亏虚，天癸的生成亦随之而减少，甚至逐渐耗竭，生殖能力亦随之而下降，以至消失。这充分说明肾精对生殖功能起着决定性的作用，为生殖繁衍之本。如果肾藏精功能失常就会导致性功能异常，生殖功能下降。
所以说，男子“二八，肾气盛，天癸至，精气溢泻，阴阳和，故能有子”，“七八……天癸竭，精少，形体皆极”。女子“二七而天癸至，任脉通，太冲脉盛，月事以时下，故有子”，“七七，任脉虚，太冲脉衰少，天癸竭，地道不通，故形坏而无子”（《素问?上古天真论》）。
总之，男女生殖器官的发育成熟及其生殖能力，均有赖于肾精的充盛，而精气的生成、贮藏和排泄均由肾所主，故有肾主生殖”之说。根据这一理论，固肾保精便成为治疗性与生殖机能异常的重要方法之一。
②促进生长发育：生、长、壮、老、已是人类生命的自然规律。人从出生经过发育、成长、成熟、衰老以至死亡前机体生存的时间，称之为寿命，通常以年龄作为衡量寿命长短的尺度。中医学称寿命为天年、天寿，即先天赋予的寿命限度。健康长寿是人类有史以来一直为之奋斗的目标。“健康是身体上、精神上和社会适应上的完好状态，而不仅是没有疾病和虚弱。”这是WHO对健康的最新定义。中医学远在秦汉时期（大约2000年前）便明确指出：“阴阳匀平，以充其形，九候若一，命曰平人”（《素问?调经论》），“平人者不病，不病者脉口、人迎应四时也，上下相应而俱来也，六经之脉不结动也，本末之寒温之相守也，形肉血气必相称也，是谓平人”（《灵枢?终始》），平人即健康者。健康意味着机体内部以及机体与外界环境的阴阳平衡，脏腑经络功能正常，气血和调，精神内守，形神合一。人的脏腑气血盛衰，直接关系着人的强弱寿天。人以五脏为本，而肾为五脏之根。肾所藏之精气为生命的基础，在人的生长壮老已的过程中起主导作用。故曰：“天寿过度，气脉常通而肾气有余也”（《灵枢?天年》）。生长壮老已的过程称之为生命的历程。一般根据年龄把生命的历程分为少年、青年、中年和老年四个阶段。据最新资料，从出生至15或16岁统称为少年时期，17岁至44岁为青年时期，45岁至59岁为中年时期，60岁以上为老年时期，其中60岁至74岁为老年前期，75岁至89岁为老年时期，90岁以上为长寿。据《黄帝内经》所载，中医学关于人生命历程的划分方法有二：其一，《灵枢?天年》篇以10岁为单位划分之，即从10岁至40岁为人体由幼年至壮年生长发育和脏腑气血隆盛时期；人到40岁，即为脏腑气血由盛而衰的开端；自50岁始，直至百岁乃至终寿，是人体由中年步入老年，脏腑气血逐渐衰弱，日趋衰老直至死亡。人体脏腑气血随着年龄的增长呈现出由盛而衰的规律性变化。其二，《素问?上古天真论》以男八女七为计，将生命历程分为三个阶段，一为生命发育阶段：男子8岁至16岁，女子7岁至14岁。“丈夫八岁，肾气实，发长齿更；二八肾气盛，天癸至，精气溢泻，阴阳和，故能有子。”“女子七岁，肾气盛，齿更发长；二七而天癸至，任脉通，太冲脉盛，月事以时下，故有子。”二为身体壮盛阶段：男子“三八肾气平均，筋骨劲强，故真牙生而长极；四八筋骨隆盛，肌肉满壮。”女子“三七肾气平均，故真牙生而长极；四七筋骨坚，发长极，身体盛壮。”三为身体渐衰阶段：男子“五八肾气衰，发堕齿槁；六八阳气衰竭于上，面焦鬓颁白；七八肝气衰，筋不能动，天癸竭，精少，肾脏衰，形体皆极；八八则齿发去。”女子“五七阳明脉衰，面始焦，发始堕；六七三阳脉衰于上，面皆焦，发始白；七七任脉虚，太冲脉衰少，天癸竭，地道不通，故形坏而无子。”人体脏腑和精气的盛衰，随着年龄的增长呈现出由盛而衰而竭的规律性变化。总之，在整个生命过程中，由于肾中精气的盛衰变化，而呈现出生、长、壮、老、已的不同生理状态。人从幼年开始，肾精逐渐充盛，则有齿更发长等生理现象。到了青壮年，肾精进一步充盛，乃至达到极点，机体也随之发育到壮盛期，则真牙生，体壮实，筋骨强健。待到老年，肾精衰退，形体也逐渐衰老，全身筋骨运动不灵活，齿摇发脱，呈现出老态龙钟之象。由此可见，肾精决定着机体的生长发育，为人体生长发育之根。如果肾精亏少，影响到人体的生长发育，会出现生长发育障碍，如发育迟缓、筋骨痿软等；成年则现未老先衰，齿摇发落等。故曰：“元气（肾气——作者注）是生来便有，此气渐长渐消，为一生盛衰之本。元精（肾精——作者注），与气俱来，亦渐长渐消，而为元气之偶”（《医学读书记?卷下》）。肾精对促进人体生长发育具有重要作用，为性命之根，“肾气绝则不尽其天命而死也”（《中藏经》）。所以，对生长发育障碍，如“五软”、“五迟”等病，补肾是其重要治疗方法之一。补肾填精又是延缓衰老和治疗老年性疾病的重要手段。在中医学历代文献中延缓衰老的方剂，以补肾者为多。藏惜肾精为养生之重要原则，固精学派，是中医养生学中一个重要的学术流派。
③参与血液生成：肾藏精，精能生髓，精髓可以化而为血。“血即精之属也，但精藏于肾，所蕴不多，而血富于冲，所至皆是”（《景岳全书，血证》），“夫血者，水谷之精微，得命门真火蒸化”（《读医随笔?气血精神论》）。故有血之源头在于肾之说。所以，在临床上治疗血虚常用补益精髓之法。
④抵御外邪侵袭：肾精具有抵御外邪而使人免于疾病的作用。“足于精者，百病不生，穷于精者，万邪蜂起”（《冯氏锦囊秘录》）。精充则生命力强，卫外固密，适应力强，邪不易侵。反之，精亏则生命力弱，卫外不固，适应力弱，邪侵而病。故有“藏于精者，春不病温”（《素问?金匮真言论》）之说。冬不藏精，春必病温，肾精这种抵御外邪的能力属正气范畴，与“正气存内，邪不可干”，“邪之所凑，其气必虚”的意义相同。
2．肾主水液：水液是体内正常液体的总称。肾主水液，从广义来讲，是指肾为水脏，泛指肾具有藏精和调节水液的作用。从狭义而言，是指肾主持和调节人体水液代谢的功能。本节所及，属于后者。肾主水的功能是靠肾阳对水液的气化来实现的。肾脏主持和调节水液代谢的作用，称作肾的“气化”作用。
人体的水液代谢包括两个方面：一是将水谷精微中具有濡养滋润脏腑组织作用的津液输布周身；二是将各脏腑组织代谢利用后的浊液排出体外。这两方面，均赖肾的气化作用才能完成。
在正常情况下，水饮人胃，由脾的运化和转输而上输于肺，肺的宣发和肃降而通调水道，使清者（有用的津液）以三焦为通道而输送到全身，发挥其生理作用；浊者（代谢后的津液）则化为汗液、尿液和气等分别从皮肤汗孔、呼吸道、尿道排出体外，从而维持体内水液代谢的相对平衡。在这一代谢过程中，肾的蒸腾气化使肺、脾、膀胱等脏腑在水液代谢中发挥各自的生理作用。被脏腑组织利用后的水液（清中之浊者）从三焦下行而归于肾，经肾的气化作用分为清浊两部分。清者，再通过三焦上升，归于肺而布散于周身；浊者变成尿液，下输膀胱，从尿道排出体外，如此循环往复，以维持人体水液代谢的平衡。
肾的开阖作用对人体水液代谢的平衡有一定的影响。“开”就是输出和排出，“阖”，就是关闭，以保持体液相对稳定的贮存量。在正常生理状态下，由于人的肾阴、肾阳是相对平衡的，肾的开阖作用也是协调的，因而尿液排泄也就正常。：综上所述，人体的水液代谢与肺、脾胃、小肠、大肠、膀胱、三焦等脏腑有密切关系，而肺的宣肃，脾的运化和转输，肾的气化则是调节水液代谢平衡的中心环节。其中，以肺为标，以肾为本，以脾为中流砥柱。肾的气化作用贯穿于水液代谢的始终，居于极其重要的地位，所以有“肾者主水”、“肾为水脏”之说。
在病理上，肾主水功能失调，气化失职，开阖失度，就会引起水液代谢障碍。气化失常，关门不利，阖多开少，小便的生成和排泄发生障碍可引起尿少、水肿等病理现象；若开多阖少，又可见尿多、尿频等症。
3．肾主纳气：纳，固摄、受纳的意思。肾主纳气，是指肾有摄纳肺吸入之气而调节呼吸的作用。人体的呼吸运动，虽为肺所主，但吸人之气，必须下归于肾，由肾气为之摄纳，呼吸才能通畅、调匀。“气根于肾，亦归于肾，故曰肾纳气，其息深深”（《医碥?气》）。正常的呼吸运动是肺肾之间相互协调的结果。所以说：“肺为气之主，肾为气之根，肺主出气，肾主纳气，阴阳相交，呼吸乃和”（《类证治裁?卷之二》）。
肾主纳气，对人体的呼吸运动具有重要意义。只有肾气充沛，摄纳正常，才能使肺的呼吸均匀，气道通畅。如果肾的纳气功能减退，摄纳无权，吸人之气不能归纳于肾，就会出现呼多吸少、吸气困难、动则喘甚等肾不纳气的病理变化。所以，咳喘之病，“在肺为实，在肾为虚”（《，临证指南医案?卷四》），初病治肺，久病治肾。
肾主纳气，是肾的封藏作用在呼吸运动中的体现。故曰化精，为封藏之本”（《医学入门?脏腑》）。
4．主一身阴阳
（1）肾精、肾气、肾阴、肾阳的关系：五脏皆有阴阳，就物质与功能言，则物质属阴，功能属阳。功能产生于物质，而物质表现功能。
肾精，即肾所藏之精气。其来源于先天之精，赖后天之精的不断充养，为肾功能活动的物质基础，是机体生命活动之本，对机体各种生理活动起着极其重要的作用。
肾气，肾精所化生之气，实指肾脏精气所产生的生理功能。气在中医学中，指构成人体和维持人体生命活动的最基本物质，是脏腑经络功能活动的物质基础。气有运动的属?性，气的运动表现为人体脏腑经络的功能活动。脏腑经络是结构与功能辩证统一的综合概念，它虽有解剖意义，而更重要的是一个人体功能模型，标志着人体脏腑经络的生理功能。精化为气，故肾气是由肾精而产生的，肾精与肾气的关系，实际上就是物质与功能的关系。为了在理论上、实际上全面阐明肾精的生理效应，又将肾气，即肾脏的生理功能，概括为肾阴和肾阳两个方面。
肾阴，又称元阴、真阴、真水，为人体阴液的根本，对机体各脏腑组织起着滋养、濡润作用。
肾阳，又称元阳、真阳、真水，为人体阳气的根本，对机体各脏腑组织起着推动、温煦作用。
肾阴和肾阳，二者之间，相互制约、相互依存、相互为用，维持着人体生理上的动态平衡。从阴阳属性来说，精属阴，气属阳，所以有时也称肾精为“肾阴”，肾气为“肾阳”。这里的“阴”和“阳”，是指物质和功能的属性而言的。
（2）肾阴肾阳为脏腑阴阳之本：肾为五脏六腑之本，为水火之宅，寓真阴（即命门之水）而涵真阳（命门之火L五脏六腑之阴，非肾阴不能滋助；五脏六腑之阳，非肾阳不能温养。故曰：“命门（即肾——作者注）为元气之根，为水火之宅。五脏之阴气，非此不能滋；五脏之阳气，非此不能发”（《景岳全书?传忠录?命门余义》）。“命门水火，即十二脏之化源。故心赖之，则君主以明；肺赖之，则治节以行；脾胃赖之，济仓廪之富；肝胆赖之，资谋虑之本；膀胱赖之，则三焦气化；大小肠赖之，则传导自分”（《类经附翼?求正录》）。肾阴充则全身诸脏之阴亦充，肾阳旺则全身诸脏之阳亦旺盛。所以说，肾阴为全身诸阴之本，肾阳为全身诸阳之根。
在病理情况下，由于某些原因，肾阴和肾阳的动态平衡遭到破坏而又不能自行恢复时，即能形成肾阴虚和肾阳虚的病理变化。肾阴虚，则表现为五心烦热、眩晕耳鸣、腰膝酸软、男子遗精、女子梦交等症状；肾阳虚，则表现为精神疲惫、腰膝冷痛、形寒肢冷、小便不利或遗尿失禁，以及男子阳痿、女子宫寒不孕等性功能减退和水肿等症状。
由于肾阴与肾阳之间的内在联系，在病变过程中，常互相影响，肾阴虚发展到一定程度的时候，可以累及肾阳，发展为阴阳两虚，称作“阴损及阳”；肾阳虚到一定程度的时候，也可累及肾阴，发展为阴阳两虚，称作阳损及阴。
（三）肾的生理特性
1．肾主闭藏：封藏，亦曰闭藏，固密储藏，封固闭藏之谓。肾主封藏是指肾贮藏五脏六腑之精的作用。封藏是肾的重要生理特性。肾为先天之本，生命之根，藏真阴而寓元阳，为水火之脏。肾藏精，精宜藏而不宜泄；肾主命火，命火宜潜不宜露，故曰：“肾者主蛰，封藏之本，精之处也”（《素问，六节脏象论》）。人之生身源于肾，生长发育基于肾，生命活动赖于肾。肾是人体阴精之所聚，肾精充则化源足。肾又是生命活动之本原，肾火旺则生命力强，精充火旺，阴阳相济，则生化无穷，机体强健。肾为封藏之本，是对肾脏生理功能的高度概括，体现了’肾脏各种生理功能的共同特点。如精藏于肾，气纳于肾，以及月经的应时而下，胎儿的孕育，二便的正常排泄等等，均为肾封藏之职的功能所及。肾精不可泻，肾火不可伐，犹如木之根、水之源，木根不可断，水源不可竭，灌其根枝叶茂，澄其源流自清。因此，肾脏只宜闭藏而不宜耗泻。肾主闭藏的生理特性体现在藏精、纳气、主水、固胎等各方面。基于这一生理特性，前人提出了“肾无实不可泻”的学术观点，故治肾多言其补，不论其泻，或以补为泻。但是，肾病并非绝对无实而不可泻，确有实邪亦当用泻。然而，肾脏具有主蛰伏闭藏的特性，故其病虚多实少，纵然有实邪存在，也是本虚标实，所以治肾还是以多补少泻为宜。肾主闭藏的理论对养生具有重要指导意义，养生学非常强调收心神、节情欲、调七情、省操劳以保养阴精，使肾精充盈固秘而延年益寿。
2．肾气与冬气相应：肾与冬季、北方、寒、水、咸味等有着内在联系。如冬季寒水当令，气候比较寒冷。水在天为寒，在脏为肾。冬季的岁运，正常为“静顺”，万物归藏。在人应肾，阴平阳秘，封藏有节。不及为“涸流”，太过为“流衍”。不及与太过，四时阴阳异常，在人则肾之阴阳失调，封藏失职。在人体以肾气变化为著，故冬季以肾病、关节疾病较多为其特点。
总之，五脏与自然界的收受关系旨在说明人体生命活动的节律变化，是与自然密切相关的。
[附]命门
命门一词，始见于《内经》，谓“命门者，目也”（《灵枢?根结》）。自《难经》始，命门被赋予“生命之门”的含义，它是先天之气蕴藏之所在，人体生化的来源，生命的根本。于是命门就成了脏象学说的内容之一，遂为历代医家所重视。
Mệnh môn
Mệnh môn là 1 từ, bắt đầu thấy trong < Nội Kinh>, từ | thì hàm ý giao phó Mệnh môn là của của sinh mệnh ( 生命之门), nó là nơi khí tiên thiên ẩn tàng, nguồn hóa sinh của cơ thể, gốc của sinh mệnh.
I. Vị trí của Mệnh môn :
Liên qua đến vị trí của Mệnh môn, đã trải qua rất nhiều tranh luận, quy nạp lại có mấy quan điểm dưới đây
1. Thuyết Thận trái Mệnh môn phải : Thận có 2 quả, thuyết này cho rằng Thận ở bên trái, Mệnh môn ở bên phải, khởi đầu từ < Nạn Kinh - Điều 36 > viết " Thận có 2, bên trái là Thận, bên phải là Mệnh Môn. Từ sau đó trở đi Vương Thúc Hòa trong < Mạch Kinh>, Đời Tống Trần Vô Trạch < Tam nguyên phương >, Nghiêm Dụng Hòa < Tế Sinh Phương >, Đời Minh Lý Đình < Y học nhập môn> đều dùng theo cách nói này.
2. Thuyết gọi chung hai Thận là Mệnh môn : Đời Minh - Ngu Đoàn phủ nhận trái là Thận phải là Mệnh môn, chứng minh đề xuất " Hai thận gọi chung là Mệnh môn", ông nói " Hai thận là nơi cư ngụ căn bản của nguyên dương, cửa sinh mệnh, tuy là Thủy tạng, mà thực là tương hỏa cu ngụ bên trong, ngụ ý hai thận gọi chung là Mệnh môn < Y học chính truyền>. Trương Cảnh Nhạc cho rằng " hai thận 2 vạch chẵn bên ngoài của quẻ Khảm, Mệnh môn 1 vạch đứt bên trong, đó quả Khảm, lấy 1 thống 2, hai bao lấy 1 ( xem tượng hình quẻ Khảm). Mệnh môn là cách gọi chung 2 thận, mà hai thận đều thuộc Mệnh môn, cho nên nói Mệnh môn, phủ của thủy hỏa, là nhà của âm dương, là bể của tinh khí, là động của tử sinh ( loại kinh phụ dực cầu chính lục). đây là các học thuyết gọi 2 thận đều là Mệnh môn, đồng thời nói ngoài 2 thận không có Mệnh môn khác.
3. Thuyết khoảng giữa 2 Thận là Mệnh môn : lấy Mệnh môn là độc lập với 2 thận, vị trí ở giữa 2 thận, Triệu Hiến Khả đời Minh đề xướng. ông ta căn cứ < Tố Vấn Thích Cấm luận> nói " "七节之旁，中有小心”, cho rằng, chỗ 2 thận ký sinh, bên trái có 1 Thận thuộc âm thủy, bên phải có 1 Thận thuộc Dương thủy, mỗi bên mở ra 1 thốn 5 phân, ở giữa là Mệnh môn, trong đó bên phải là tướng hỏa, bên trái Chân thủy thiên nhất < Y Quán>. đây là luận điểm ảnh hưởng đến tận đời Thanh, như Trần Tu Viên < Y học tâm tự kinh>, Lâm Bội Cầm < Loại chứng trị tài>, Trương Lộ Ngọc < Bản kinh phùng nguyên>, Hoàng Cung Tú < Bản Thảo Cầu Chân> đều theo tôn chỉ này.
4. Thuyết Mệnh môn là Động khí giữa 2 thận : Cách nói này tuy cho rằng khoảng giữa 2 thận là Mệnh môn, nhưng khoảng đó không có thủy không có hỏa, mà chỉ là tồn tại 1 điểm phát động nguyên khí, đồng thời lại cho rằng Mệnh môn là 1 cơ quan hữu hình, người đầu tiên đề xướng thuyết này là Tôn Nhất Khuê đời Minh, ông ta cho rằng " Mệnh môn là động khí giữa 2 thận, không thủy, không hỏa, là mấu chốt của tạo hóa, là nền tảng của âm dương, tức là tiên thiên Thái cực, ngũ hành từ chỗ này mà sinh, tạng phủ kế đó mà sinh, nếu nói thuộc Mộc, thuộc hỏa, thuộc tạng, phủ vẫn là vật hữu hình, ra bên ngoài cũng trên động mạch kinh lạc có hình để căn cứ chẩn bệnh, sách Linh khu, Tố vấn cũng nói rõ ở kinh này < Y chỉ tự dư> .
II. Chức năng của Mệnh Môn :
Trước đời Minh, trong điều 39 của nam Kinh viết " Mệnh môn.... khí của nó thông với Thận " đã mang chức năng của Mệnh môn khái quát tất cả bao hàm trong khái niệm Thận khí, cho răng công năng của Thận có chỗ giống nhau. đến đời Minh, học thuyết Mệnh môn được phát triển lên 1 bước. tổng hợp lại chức năng của Mệnh môn có mấy chức năng sau :
Mệnh môn là nơi của Nguyên khí
Mệnh môn tàng tinh, ở của thần, có liên quan mật thiết đến chức năng sinh dục
Mệnh môn là nhà của Thủy hỏa
Trong Mệnh môn là nơi cư ngụ của chân hỏa, là căn bản dương khí của cơ thể
Kết luận :
Từ nhận thức của các Y gia đối với Mệnh môn : từ hình thái mà nói, còn tranh luận hữu hình và vô hình; từ bộ vị mà nói, biện nó ở khoảng giữa 2 thận; từ công năng mà nói còn tranh luận có chủ hỏa cùng không có hỏa. nhưng nhận thức mối quan hệ khăng khít chức năng sinh lý chủ yếu của Mệnh môn và chức năng sinh lý của Thận là một. Chúng tối cho rằng Thận dương cũng tức là hỏa của Mệnh môn, Thận âm cũng là thủy của Mệnh môn theo nhận thức của Trương Cảnh Nhạc. Thận âm cũng là Chân âm, nguyên âm; Thận dương cũng là Chân dương, nguyên dương. Cổ nhân nói Mệnh môn là muốn nhấn mạnh tính trọng yếu của âm dương trong Thận.
（一）命门的位置
关于命门的位置，历来有不少争论，归纳起来有以下几种。
1．左肾右命门说：肾有二枚，左肾为肾，右肾为命门之说，始自《难经》。“肾两者，非皆肾也，其左者为肾，右者为命门”（《难经?三十六难》）。自此以后，晋?王叔和《脉经》，宋?陈无择《三因方》、严用和《济生方》，明?李梃《医学人门》等均遵此说。
2．两肾总号命门说：明虞抟否定左为肾右为命门之说，明确指出“两肾总号为命门”，谓：“夫两肾固为真元之根本，性命之所关，虽为水脏，而实为相火寓乎其中，愚意当以两肾总号命门”（《医学正传》）。明?张景岳认为：“肾两者，坎外之偶也；命门一者，坎中之奇也。以一统两，两而包一。是命门总乎两肾，而两肾皆属于命门。故命门者，为水火之府，为阴阳之宅，为精气之海，为死生之窦”（《类经附翼?求正录》）。这一学说认为两肾俱为命门，并非在肾之外另有一个命门。
3．两肾之间为命门说：以命门独立于两肾之外，位于两肾之间，实以明?赵献可为首倡。他根据《素问?刺禁论》“七节之旁，中有小心”，认为“此处两肾所寄，左边一肾属阴水，右边一肾属阳水，各开一寸五分，中间是命门所居之官，其右旁即相火也，其左旁即天一之真水也”（《医贯》）。这种论点一直影响到清代，如陈修园《医学三字经》、林佩琴《类证治裁》、张路玉《本经逢原》、黄宫绣《本草求真》等均宗此说。
4．命门为肾间动气说：此说虽然认为两肾中间为命门，但其间非水非火，而只是存在一种原气发动之机，同时又认为命门并不是具有形质的脏器。倡此说者首推明?孙一奎，他认为：“命门乃两肾中间之动气，非水非火，乃造化之枢纽，阴阳之根蒂，即先天之太极，五行以此而生，脏腑以继而生。若谓属水、属火、属脏、属腑，乃是有形之物，则外当有经络动脉而形于诊，《灵》《素》亦必著之于经也”（《医旨绪余》）。
（二）命门的功能
明代以前，在《难经?三十九难》“命门者……其气与肾通”之说的影响下，把命门的功能笼统地包括在“肾气”概念之中，认为命门的功能与肾的功能有相同之处。直到明代，命门学说得到进一步发展。综合前人的论述，对命门的功能有以下几种认识。
1．命门为原气所系，是人体生命活动的原动力：“命门者，精神之所含，原气之所系也”（《难经?八难》）。
2．命门藏精舍神，与生殖功能有密切关系：“命门者，精神之所舍也；男子以藏精，女子以系胞”（《难经?三十九难》）。说明命门是人体藏精舍神之处，男子以贮藏精气，女子以联系子宫。命门藏精舍神的功能，实为肾主生殖的一部分功能。陈修园则明确指出：“凡称之曰门，皆指出入之处而言也。况身形未生之初，父母交会之际，男子施由此门出，女子受由此门人，及胎元既定，复由此门而生。故于八门即飞门、户门、吸门、贲门、幽门、阑门、魄门等七冲门（加上溺窍空门）之外，重之曰命门也”（《医学实在易》）。认为命门在女为产门，在男为精关。
3．命门为水火之宅，包括肾阴、肾阳的功能：“命门为元气之根，水火之宅，五脏之阴非此不能滋，五脏之阳气，非此不能发”（《景岳全书?传忠录?命门余义》）。“命门之火，谓之元气，命门之水，谓之元精”（《类经附翼?求正录》）。可见，张景岳认为命门的功能包括了肾阴、肾阳两方面的作用。
4．命门内寓真火，为人身阳气之根本：“命门者，先天之火也……心得命门而神明有主。如可以应物：肝得命门而谋虑，胆得命门而决断，胃得命门而受纳，脾得命门而转输，肺得命门而治节，大肠得命门而传导，小肠得命门而布化，肾得命门而作强，三焦得命门而决渎，膀胱得命门而收藏，无不借命门之火而温养也”（《石室秘录》）。这种观点把命门的功能，称为命门真火，或命火，也就是肾阳，是各脏腑功能活动的根本。所以周省吾则进一步强调：“命门者，人身之真阳，肾中之元阳是已，非另是一物”（《吴医汇讲》）。
纵观历代医家对命门的认识：从形态言，有有形与无形之争；从部位言，有右肾与两肾之间之辨；从功能言，有主火与非火之争。但对命门的主要生理功能，以及命门的生理功能与肾息息相通的认识是一致的。我们认为肾阳，亦即命门之火，肾阴，亦即张景岳所谓“命门之水”。肾阴，亦即真阴、元阴；肾阳，亦即真阳、元阳。古人言命门，无非是强调肾中阴阳的重要性。
