05/02/2021
TĂNG HUYẾT ÁP VÀ ĐIỀU TRỊ KHÔNG DÙNG THUỐC
Mở đầu
Tăng huyết áp là tình trạng tăng liên tục của huyết áp tâm thu lúc nghỉ (≥ 130 mmHg) hoặc huyết áp tâm trương lúc nghỉ (≥ 80 mm Hg), hoặc cả hai. Tăng huyết áp có thể do: Tiên phát (không rõ nguyên nhân, chiếm 85% số các trường hợp) và thứ phát do các bệnh lý như: hội chứng cường aldosterol tiên phát, bệnh nhu mô thận (ví dụ, viêm thận cầu thận mạn, viêm thận, bệnh thận đa nang, bệnh mô liên kết, tắc nghẽn đường niệu), bệnh mạch máu thận, chứng ngưng thở khi ngủ…
Việc điều trị không dùng thuốc chính là biện pháp thay đổi lối sống đã được chứng minh làm giảm các biến chứng và tăng hiệu quả kiểm soát huyết áp mục tiêu. Bên cạnh việc dùng thuốc thì thay đổi lối sống là biện pháp bắt buộc cần thiết để cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân tăng huyết áp.
Phân độ tăng huyết áp
Phân loại các mức huyết áp (HA) dựa trên số đo tại phòng khám
Phân loại HA tâm thu (mmHg) HA tâm trương (mmHg)
Tối ưu < 120 và < 80
Bình thường 120-129 và/hoặc 80-84
Bình thường cao 130-139 và/hoặc 85-89
Tăng HA độ 1 140-159 và/hoặc 90-99
Tăng HA độ 2 160-179 và/hoặc 100-109
Tăng HA độ 3 ≥ 180 và/hoặc ≥ 110
Triệu chứng lâm sàng
Cao huyết áp thường không có triệu chứng cho đến khi có biến chứng ở các cơ quan đích. Tăng huyết áp chưa có biến chứng sẽ không gây ra các triệu chứng chóng mặt, đỏ mặt, nhức đầu, mệt mỏi, chảy máu cam, và hồi hộp đánh trống ngực. Tăng huyết áp nghiêm trọng (tăng huyết áp cấp cứu) có thể gây ra các triệu chứng tim mạch, thần kinh, thận và võng mạc trầm trọng (ví dụ: hội chứng vành cấp, suy tim, xuất huyết não, suy thận).
Bệnh lý và biến chứng
Trong tăng huyết áp, những thay đổi bệnh lý không xuất hiện sớm. Tăng huyết áp nghiêm trọng hoặc kéo dài gây tổn thương các cơ quan đích (chủ yếu là hệ tim mạch, não và thận), tăng nguy cơ của
• Xơ vữa động mạch
• Bệnh động mạch vành (CAD) và nhồi máu cơ tim
• Suy tim
• Đột quỵ, tai biến mạch máu não (đặc biệt là xuất huyết não)
• Suy thận
• Tử vong
Điều trị
Mục tiêu điều trị: đối với dân số nói chung, bao gồm tất cả những người có bệnh thận hoặc bệnh tiểu đường:
• Huyết áp < 130/80 mm Hg từ bất kì độ tuổi nào đến 80 tuổi
Duy trì huyết áp dưới 130/80 mm Hg tiếp tục làm giảm nguy cơ các biến chứng mạch máu. Tuy nhiên, nó cũng làm tăng nguy cơ xuất hiện tác dụng phụ. Do đó, lợi ích của việc hạ huyết áp tâm thu xuống đến gần 120mmHg nên được cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ các tác dụng phụ như hoa mắt chóng mặt, và có thể làm giảm chức năng thận. Đặc biệt cẩn trọng với các bệnh nhân bị đái tháo đường, việc hạ huyết áp tâm thu xuống < 120mmHg và huyết áp tâm trương < 60mmHg làm tăng nguy cơ các tác dụng ngoài ý muốn này.
Ngay cả những bệnh nhân lớn tuổi và già yếu cũng có thể dung nạp tốt với huyết áp tâm trương thấp khoảng 60 đến 65 mm Hg và không có sự gia tăng các biến cố tim mạch. Lý tưởng nhất là bệnh nhân hoặc thành viên trong gia đình có thể đo huyết áp ở nhà (với điều kiện là họ đã được đào tạo về đo huyết áp), bệnh nhân được theo dõi chặt chẽ và máy đo huyết áp được hiệu chuẩn định kì.
Thay đổi lối sống
Ảnh: Curves.
Thay đổi lối sống được khuyến cáo cho tất cả các bệnh nhân có huyết áp bình thường cao hoặc bất kỳ giai đoạn nào của tăng huyết.
Các biện pháp điều trị không dùng thuốc tốt nhất đã được chứng minh để phòng ngừa và điều trị tăng huyết áp bao gồm:
• Tăng cường hoạt động thể lực với các bài tập được xây dựng phù hợp
• Giảm cân nếu thừa cân hoặc béo phì
• Chế độ ăn uống lành mạnh có nhiều trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt, và các sản phẩm sữa ít béo, giảm hàm lượng chất béo no và tổng lượng chất béo.
• Chế độ ăn giảm muối còn < 1500 mg / ngày (< 3,75 g natri clorua) là tối ưu, nhưng ít nhất là giảm được 1000 mg / ngày.
• Chế độ ăn nhiều kali, trừ khi có chống chỉ định vì bệnh thận mạn tính hoặc sử dụng thuốc làm giảm bài tiết kali.
• Sử dụng đồ uống có cồn điều độ, với ≤ 2 ly hàng ngày cho nam giới và ≤ 1 ly hàng ngày cho phụ nữ (một ly là khoảng 340ml bia, 140ml rượu vang hoặc 40ml rượu chưng cất)
• Bỏ thuốc lá
Sự thay đổi chế độ ăn cũng giúp kiểm soát đái tháo đường, béo phì và rối loạn lipid máu. Bệnh nhân tăng huyết áp không biến chứng không cần phải hạn chế các hoạt động hằng ngày miễn là huyết áp được kiểm soát.
Tài liệu tham khảo
1. Whelton, 2017 ACC/AHA Guideline for the Prevention, Detection, Evaluation, and Management of High Blood Pressure in Adults.
2. Bộ Y tế, 2010 “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp”.
