09/12/2021
ĐAU VAI SAU ĐỘT QUỴ
I. ĐẠI CƯƠNG
- Đau vai sau đột quỵ( post- stroke shoulder pain), hay còn gọi là đau vai ở bệnh nhân liệt nửa người( Hemiplegic shoulder pain, HSP) là một biến chứng rất thường gặp. Từ 16% đến 72% bệnh nhân đột quỵ, tai biến mạch máu não xuât hiện đau vai bên liệt. Khoảng 1/3 bệnh nhân bị đau vai bên liệt trong 6 tháng đầu và nhiều bệnh nhân tiếp tục đau vai kéo dài.
- Đau vai có thể gây ảnh hưởng xấu đến bệnh nhân đột quỵ, gây đau đớn và lo lắng, giảm vận động lâu dài có thể gây cứng khớp, teo cơ, giảm sử dụng chi trên, cản trở tập luyện phục hồi chức năng và giảm chất lượng cuộc sống.
- Mặc dù có nhiều nghiên cứu của nhiều tác giả về nguyên nhân, cách điều trị đau vai, song vẫn còn ít dữ liệu và chưa đầy đủ cần nhiều nghiên cứu bổ sung.
II. NGUYÊN NHÂN
- Nguyên nhân gây đau vai ở bệnh nhân liệt nửa người còn nhiều tranh cãi và có lẽ là do nhiều yếu tố.
1 . Yếu tố thần kinh
- Rối loan trương lực cơ và yếu cơ:
+ Mức độ liệt: bệnh nhân liệt nặng, kéo dài có tỷ lệ đau vai nhiều hơn, yếu cơ gây giảm ổn định khớp vai( yếu tố làm vững động), mất cân bằng cơ và thay đổi tư thế xương bả vai.
+ Giảm trương lực cơ( giai đoạn cấp) góp phần gây bán trật khớp vai và co cứng các cơ quanh vai ở giai đoạn sau.
- Rối loạn cảm giác
- Đau thần kinh sau đột quỵ
- Hội chứng vai- bàn tay và đau vùng phức tạp( CPRS)
- Chằng kéo đám rối cánh tay: cần xem xét nguyên nhân này nếu teo các cơ quanh vai rõ và liệt mềm kéo dài.
2. Các yếu tố cơ xương khớp
- Bệnh lý vùng vai trước đó như thoái hóa khớp
- Bán trật khớp vai( glenohumenral subluxation) liên quan đến tình trạng liệt và giảm trương lực cơ.
- Chấn thương mô mềm, xương khớp: nhất là trong tập luyện quá mức, chăm sóc không đúng cách như:
+ Hội chứng chạm ( impingement)
+ Viêm rách gân cơ chóp xoay
+ Viêm gân cơ nhị đầu
+ Viêm dính bao khớp ổ chảo- cánh tay
III. LƯỢNG GIÁ
- Hỏi bệnh
- Hỏi bệnh sử đột quỵ và quá trình chăm sóc tập luyện
- OPQRST về đau vai
- Thang điểm đau
1. Khám lâm sàng
Khám thần kinh chi trên, đánh giá mức độ liệt, tình trạng trương lực cơ, rối loạn cảm giác cũng như thần kinh trung ương( nhận thức, sự chú ý không gian bên liệt..)
Khám cơ xương khớp chi trên, bao gồm tư thế bả vai – cánh tay, đánh giá bán trật khớp vai, tình trạng co rút và đo tầm vận động khớp, các nghiệm pháp đặc biệt( test phát hiện sự đụng chạm như Neer hoặc bệnh lý khớp cùng vai đòn..)
Các thang đo lượng giá chức năng vùng vai, chi trên như DASH, Murley…
2. Cận lâm sàng
X-quang khớp vai: đo mức độ bán trật khớp vai, xác định các bất thường ở xương như gãy xương…
Siêu âm vùng vai có thể xác định các tổn thương mô mềm.
IV. PHÒNG NGỪA
- Xử trí lý tưởng đau vai ở bệnh nhân đột quỵ là phòng ngừa vì khi đau vai xuất hiện thì sẽ khiến cho bệnh nhân lo lắng và bảo vệ quá mức, không tham gia tập luyện phục hồi. Có nhiều biện pháp được đề xuất để dự phòng, để dự phòng có hiệu quả nhất thì việc phòng ngừa phải thực hiện ngay sau khi bị đột quỵ.
1. Tư thế
Đặt tay liệt ở tư thế không đúng góp phần gây đau vai.
Trong giai đoạn liệt mềm, khớp vai thường lỏng lẻo, thường bị tác dụng của trọng lực gây chằng kéo, vậy nên đặt vai ở tư thế được nâng đỡ tốt: tư thế nằm ngửa có gối nâng đỡ ở bả vai, cánh tay dạng trong giai đoạn này tránh nằm nghiêng bên liệt quá nhiều, tư thế ngồi cần có gối nâng đỡ ở cẳng tay để vai được nâng đỡ và khớp vai dạng.
2. Thao tác (Handling)
Khả năng hồi phục của bệnh nhân sau đột quỵ phục thuộc rất nhiều vào bác sĩ, điều dưỡng, kỹ thuật viên, người nhà chăm sóc người bệnh và chính bản thân nỗ lực, cố gắng của người bệnh. Thao tác tay bên liệt trong các hoạt động điều trị và sinh hoạt có thể gây tổn thương vai ở những bệnh nhân này đặc biệt trong giai đoạn liệt mềm và ở những bệnh nhân có giảm cảm giác hoặc/và giảm nhận thức.
Vậy nên việc thao tác tay bên liệt cần nhẹ nhàng tốt nhất nên theo tầm vận động , tốc độ thao tác chậm
Việc có nhận thức đúng về các chấn thương tiềm ẩn đối với các cấu trúc của khớp vai giúp làm giảm đáng kể tần suất đau vai.
3. Đai nâng đỡ vai
Bán trật khớp vai là nguyên nhân hàng đầu gây đau vai và làm chậm quá trình hồi phục ở bênh nhân liệt nửa người, do đó một số biện pháp nâng đỡ bên ngoài đã được đề xuất như đai nâng vai hoặc băng dán cố định( tapping)
V. ĐIỀU TRỊ
Có nhiều phương pháp để điều trị đau vai cho bênh nhân đột quỵ như dùng thuốc, vật lý trị liệu, các loại thủ thuật như tiêm corticoid, phong bế thần kinh
Các loại thuốc
Sử dụng các loại thuốc giảm đau, chống viêm, giảm co cứng
Đối với những bệnh nhân đau vai có đặc điểm đau do thần kinh như rối loạn cảm giác, loạn cảm đau, tăng nhạy cảm đau ở vùng vai có thể sử dụng một số thuốc giảm đau thần kinh như gabapentin, pregabalin.
Vật lý trị liệu và y học cổ truyền
Có thể sử dụng các phương pháp vật lý trị liệu như điện trị liệu (điện phân dẫn thuốc, điện xung giảm đau, từ trường toàn thân, sóng ngắn, siêu âm trị liệu), nhiệt trị liệu (nhiệt nóng như chườm nóng, chiếu hồng ngoại, đắp parafin, nhiệt lạnh như chườm lạnh) vận động trị liệu, xoa bóp trị liệu.
Về y học cổ truyền có thể sử dụng các phương pháp như điện châm, xoa bóp bấm huyệt….
Tổng hợp bởi Hoa Mai
Tài liệu tham khảo MinhdatReha
Bài sau mình sẽ chia sẽ về cách chăm sóc người bệnh sau đột quỵ trong những sinh hoạt hàng ngày nha. Chúc các bạn nhiều sức khỏe
