Psikologe Blerina Leka

16/11/2025

🔸Pse fëmijët stresohen nga ndryshimet e papritura?

Fëmijët nuk e kanë ende të zhvilluar pjesën e trurit që i ndihmon të kalojnë shpejt nga një aktivitet në tjetrin. Kur po luajnë, ata janë shumë të përqendruar dhe nuk e kuptojnë pse duhet të ndalen menjëherë. Ndryshimi i papritur i bën të ndihen të kontrolluar, të pasigurt dhe emocionalisht të mbingarkuar — prandaj reagojnë me inat, të qara ose refuzim.

Si ta menaxhosh këtë në mënyrë të shëndetshme?

-1. Jep paralajmërim

Thuaji 5 minuta paraprakisht:
“Pas pak do të ndalojmë lojën.”
Kjo i jep trurit kohë të përgatitet.

-2. Afroju fizikisht

Mos fol nga larg.
Ulu në nivelin e tij, prekja e butë në shpatull e rikthen vëmendjen.

-3. Përdor të njëjtën frazë çdo ditë

P.sh.:
“Koha për të ndryshuar aktivitet.”
Truri e njeh sinjalin dhe reagon më qetë.

-4. Jep zgjedhje të vogla

E ul menjëherë rezistencën.
“A don të vishesh këtu apo në dhomë?”

-5. Mbylle lojën gradualisht

Mund t’i thuash:
“Mbaro edhe këtë gjë dhe pastaj ikim.”
E bën kalimin më të lehtë.

-6. Lavdëro bashkëpunimin

“Shumë bukur që u ndale kur të thashë.”
Fëmija mëson të përsërisë sjelljen e mirë.

09/11/2025

📌Pse fëmijët largojnë shikimin kur u flasim?

Nuk është mungesë respekti — është mbrojtje emocionale.
1.Shikimi i drejtpërdrejtë i mbingarkon trurin.
Kur i rrituri e shikon me intensitet, trupi i fëmijës aktivizon stresin (zemra rreh më shpejt, trupi tensionohet). Ai nuk ndjehet i sigurt, por i ekspozuar.
2.Fëmija që sheh në dysheme nuk është “sfidues”.
Ai po përpiqet të ruajë qetësinë, të mos shpërthejë apo qajë.
3.Kontakti me sy gjatë emocioneve të forta e shpërndan vëmendjen.
Gjysma e trurit përpiqet të lexojë fytyrën e prindit, gjysma tjetër të kuptojë fjalët — prandaj fëmija largon shikimin për të dëgjuar më mirë.
4.Shmangia e shikimit ndihmon trupin të qetësohet.
Studiuesit e Kembrixhit zbuluan se fëmijët nën dhjetë vjeç tregojnë 60% më shumë aktivitet të amigdales kur një i rritur i sheh gjatë një korrigjimi.
Ata nuk po të injorojnë — po mbrojnë veten.

📍Mesazhi për prindërit:

“Mos kërko sytë e fëmijës – fito ndjenjën e sigurisë së tij.”
Ulu pranë, ul zërin, shfaq qetësi. Kur fëmija ndihet i sigurt, ai do të të dëgjojë vetë.
-Thelbësisht-
Fëmijët nuk kanë nevojë për më shumë “disiplinë” gjatë emocioneve, por për më shumë ndjenjë sigurie.
Lidhja vjen para korrigjimit.

03/11/2025

🔸Çrregullimi i paspecifikuar tek fëmijët

-Do të thotë që fëmija ka vonesa ose vështirësi në zhvillim – si në të folur, të kuptuar, sjellje ose aftësi sociale.
por nuk përshtatet plotësisht me ndonjë diagnozë të caktuar (si autizëm apo çrregullim i gjuhës).

Kjo diagnozë përdoret përkohësisht, derisa të shihet më qartë se si po zhvillohet fëmija.
Ajo nuk tregon një problem të saktë, por tregon që fëmija ka nevojë për ndihmë dhe mbështetje në zhvillim.

🔸Mjekët, psikologët ose terapistët e përdorin këtë diagnozë:
1. Kur simptomat janë të përziera, p.sh. pak nga një lloj çrregullimi e pak nga një tjetër.
2. Kur informacioni nuk është i plotë për të bërë diagnozë të qartë.
3. Kur fëmija është shumë i vogël dhe zhvillimi mund të ndryshojë me kohën.
4. Kur ka vështirësi reale, por asnjë nga diagnozat ekzistuese nuk përputhet plotësisht.

🔸Fushat ku mund të ketë vështirësi

Fëmija mund të ketë vështirësi në një ose më shumë nga fushat e mëposhtme:
1. Gjuha dhe komunikimi
• Fillon të flasë më vonë se moshatarët
• Kupton pak ose nuk ndjek udhëzime të thjeshta
• Përdor pak fjalë ose përsërit ato që dëgjon (ekolali)
• Ka vështirësi të shprehë nevojat
2. Zhvillimi njohës (kognitiv)
• Kupton më ngadalë konceptet (ngjyrat, format, numrat)
• Ka vështirësi në ndjekjen e lojërave ose historive
3. Zhvillimi motorik
• Vonesë në ecje, koordinim, kapje ose aftësi të holla me duar
4. Ndërveprimi social dhe emocional
• Nuk kërkon shumë kontakt me fëmijë të tjerë
• Ka vështirësi të ndajë lodrat, të kërkojë ndihmë ose të shprehë emocione
🔸 Fëmijët me çrregullim të paspecifikuar kanë potencial të madh për të përmirësuar aftësitë e tyre, veçanërisht nëse marrin mbështetje dhe stimulim të hershëm.
• Çdo fjalë, gjest apo përpjekje për komunikim është një hap drejt pavarësisë dhe suksesit.
• Terapia dhe puna me lojë, figura, pyetje dhe ndërveprim të përditshëm ndihmon fëmijën të ndërtojë fjalorin, komunikimin dhe marrëdhëniet sociale.
• Mbështetja e prindit dhe e familjes është po aq e rëndësishme sa çdo terapi profesioniste.

26/10/2025

26/10/2025

🔸Jo çdo fëmijë që ka shumë energji duhet të quhet hiperaktiv.
Ka një ndryshim të qartë midis fëmijës energjik dhe fëmijës me hiperaktivitet (ADHD), dhe ky ndryshim qëndron te mënyra se si energjia shfaqet, kontrollohet dhe ndikon në jetën e përditshme të fëmijës.

🔸 Një fëmijë energjik është i gjallë, kureshtar dhe plot lëvizje. Ai mund të ketë momente kur është shumë aktiv – vrapon, flet shumë, kërkon vëmendje – por në të njëjtën kohë arrin të përqendrohet për disa minuta në diçka që e pëlqen, si vizatimi, ndërtimi me lego apo ndonjë lojë. Ai dëgjon kur i flitet, edhe nëse duhet t’i përsëritet, dhe e kupton pse ekzistojnë rregullat, edhe pse ndonjëherë i teston. Energjia e tij ndryshon sipas situatës – është shumë aktiv gjatë lojës, por më i qetë në shkollë apo gjatë një filmi. Këta fëmijë lodhen normalisht dhe kanë momente pushimi e qetësie. Sjellja e tyre nuk pengon marrëdhëniet me shokët, as mësimin.

🔸Ndryshe ndodh me një fëmijë hiperaktiv. Ai është vazhdimisht në lëvizje, sikur nuk arrin të qëndrojë ulur as për pak sekonda, madje edhe kur situata e kërkon. Ka vështirësi të mëdha në përqendrim, shpesh harron çfarë po bënte ose kalon menjëherë nga një aktivitet në tjetrin. Këta fëmijë nuk arrijnë të vetëkontrollohen, edhe kur përpiqen, dhe shpesh ndërhyjnë në fjalën e të tjerëve, flasin shumë ose sillen në mënyrë impulsive. Sjellja e tyre është e njëjtë në çdo mjedis – në shkollë, në shtëpi dhe në lojë . Për më tepër, këto sjellje vazhdojnë për më shumë se gjashtë muaj dhe nuk varen nga lodhja apo gjendja emocionale. Fëmija duket sikur nuk lodhet kurrë dhe reagimi i tij ndaj shpërblimit apo ndëshkimit është i dobët.

21/10/2025

Bullizmi dhe Roli i Bystander-it

🔸Çfarë është një bystander?

“Bystander” quhet çdo person që sheh ose është dëshmitar i bullizmit, por nuk është as viktimë, as autor.
Në shkolla, shumica e fëmijëve janë bystanders ata shohin, dëgjojnë ose dinë për bullizmin, por shpesh heshtin.

Llojet e bystander-ëve

🔸Sipas studimeve (Salmivalli, 2010; Pozzoli & Gini, 2020), ekzistojnë disa lloje të ndryshme:
1.Pasiv – sheh bullizmin dhe nuk bën asgjë.
•Mendojnë: “Nuk është puna ime” ose “S’dua të bëhem edhe unë viktimë.”
2.Mbështetës i bullizuesit – qesh, nxit apo inkurajon pa e bërë vetë dhunën.
•Me qëllim apo pa qëllim, forcon bullizuesin.
3.Neutrali – përpiqet të mos përfshihet, ndryshon temë, largohet.
•Edhe pse duket “neutral”, heshtja e tij e bën bullizmin të vazhdojë.
4.Mbrojtësi (defender) – ndërhyn për të ndihmuar viktimën, qoftë duke folur, duke raportuar, apo duke e mbështetur më vonë.
•Ky është roli më i shëndetshëm dhe i dëshiruar në shkolla.

-Pse bystander-i ka kaq shumë ndikim?
•Bullizmi ndodh përpara audiencës. Në shumicën e rasteve, autori kërkon vëmendje.
Nëse askush nuk qesh, nuk mbështet, ose dikush ndërhyn, bullizimi humb “forcën sociale”.
•Fëmijët janë më të ndikuar nga bashkëmoshatarët sesa nga të rriturit — kështu që një shok që thotë “ndalo, s’është e drejtë” shpesh ka më shumë efekt se mësuesi.
•Kur bystander-at heshtin, viktima ndien se askush nuk e mbron dhe mund të mbyllet më shumë në vetvete.

-Si ta shndërrojmë bystander-in në mbrojtës

Studimet tregojnë se trajnimi i fëmijëve për ndërhyrje rrit ndjeshëm raportimin dhe redukton bullizmin (Polanin et al., 2023).
🔸Hapat praktikë:
-Edukimi për empatinë – të kuptojnë se çfarë ndjen viktima.
-Role-play / simulime – fëmijët luajnë situata ku mësojnë si të reagojnë.
-Mësime për guximin moral – kur diçka është e padrejtë, “nuk e heshtim”.
-Përkrahje nga mësuesit – fëmijët duhet të dinë që nëse tregojnë, nuk do të ndëshkohen apo tallën.
-Grupet mbështetëse – nxënësit mund të krijojnë “ambasadorë kundër bullizmit” që ndihmojnë të tjerët.

📈 Nga studimet
🔸Sipas kërkimeve të OJP (Meta-analysis, 2023), trajnimi i bystander-ëve në shkolla ul bullizmin deri në 23–30%.
🔸Fëmijët që ndihen të mbështetur nga mësuesit janë shumë më të prirur të ndërhyjnë.
🔸Edukimi për “empatinë” dhe rolet e dëshmitarëve është më efektiv në moshat 8–13 vjeç (fillore e mesme e ulët).

13/10/2025

Shumica e prindërve mendojnë se nëse fëmija do të “sillej mirë”ne do të mund të ruanim qetësinë si prindër. Por e vërteta është se menaxhimi i emocioneve dhe veprimeve tona është ajo që na lejon të ndjehemi të qetë në prindërim. Në fund të fundit, ne nuk mund t’i kontrollojmë gjithmonë fëmijët tanë apo atë që jeta u sjell, por gjithmonë mund të kontrollojmë reagimin tonë.
Prindërimi nuk ka të bëjë me atë që bën fëmija, por me mënyrën se si ne përgjigjemi.

Laura Markham

03/10/2025

🔸Zhvillimi i gjuhës dhe të folurit te fëmijët

🔸0–12 muaj
0–3 muaj: Qan, bën tinguj të paqartë (cooing).
4–6 muaj: Belbëzon (“ba-ba”, “da-da”).
7–12 muaj: Kupton “jo”, kthen kokën kur thirret me emër, fillon të thotë disa fjalë të thjeshta.

🔸12–24 muaj
Përdor 10–50 fjalë.
Kupton dhe ndjek komanda të thjeshta (“ma jep topin”).
Fillon të bashkojë 2 fjalë (“dua ujë”).

🔸2–3 vjeç
Flet në fraza me 2–3 fjalë.
Kuptohet nga familjarët.
Bën pyetje (“çfarë është kjo?”), njeh emrat e disa objekteve.

🔸3–5 vjeç
Flet me fjali të plota.
Kuptohet nga të tjerët (jo vetëm nga familja).
Tregon tregime të shkurtra, përdor kohë foljore, pyetje dhe lidhë fjalitë.

📍Shenjat e vonesës në të folur
• Nuk belbëzon deri në 6 muaj.
• Nuk thotë fjalë deri në 15 muaj.
• Nuk formon fraza me 2 fjalë deri në 2 vjeç.
• Nuk kuptohet nga të tjerët deri në 3 vjeç.

27/09/2025

🔸Kur Fëmija Arrin Pjekurinë?

Pjekuria e një fëmije nuk ndodh në një moment të vetëm – ajo është një proces i vazhdueshëm që përfshin zhvillimin fizik, mendor, emocional dhe social. Kuptimi i këtyre fazave ndihmon prindërit dhe edukatorët të mbështesin fëmijën në çdo hap të rrugëtimit të tij drejt rritjes.

🔸Pjekuria Fizike (Puberteti)

-Pjekuria fizike lidhet me ndryshimet që ndodhin në trupin e fëmijës gjatë pubertetit.
Te vajzat: zakonisht fillon midis moshës 8–13 vjeç dhe përfshin rritjen e gjoksit, shfaqjen e qimeve pubike dhe ardhjen e menstruacioneve.
Te djemtë: fillon midis 9–14 vjeç, me zmadhimin e testikujve, ndryshimin e zërit dhe rritjen e qimeve trupore.
Ky proces zakonisht përfundon deri në moshën 16–18 vjeç, kur trupi ka arritur formën e tij të plotë.

🔸Pjekuria Mendore

-Truri i fëmijës vazhdon të zhvillohet edhe pas pubertetit. Pjesa e trurit që kontrollon arsyetimin, planifikimin dhe marrjen e vendimeve – korteksi prefrontal – përfundon zhvillimin rreth moshës 25 vjeç. Kjo shpjegon pse adoleshentët shpesh janë më impulsivë dhe kanë nevojë për udhëzim në vendimmarrje.

🔸Pjekuria Emocionale dhe Sociale

Pjekuria emocionale përfshin aftësinë për të njohur, kuptuar dhe menaxhuar ndjenjat. Kjo fillon gjatë adoleshencës, por vazhdon të zhvillohet në moshën e rritur të hershme.
Fëmija mëson të ndërtojë marrëdhënie të shëndetshme.
Mëson të marrë përgjegjësi dhe të përballojë pasojat e veprimeve të tij.
Fiton aftësinë për të parë gjërat nga këndvështrimi i të tjerëve.

20/09/2025

🔸Tantrumet dhe meltdowns duken të ngjashme sepse të dyja përfshijnë qarje, bërtitje dhe sjellje të forta emocionale, por ato kanë shkaqe dhe mënyra trajtimi krejt të ndryshme.

-Një tantrum zakonisht ndodh kur fëmija dëshiron diçka – si një lodër, ëmbëlsirë apo vëmendjen e prindit – dhe nuk e merr. Është një reagim për të arritur një qëllim. Fëmija shpesh kontrollon disi sjelljen e tij dhe mund të ndalet kur merr atë që dëshiron ose kur shpërqendrohet. Tantrumet janë pjesë normale e zhvillimit tek fëmijët e vegjël dhe janë një mënyrë për të mësuar të shprehin emocionet dhe kufijtë.

-Një meltdown, në anën tjetër, nuk është për të marrë diçka, por për shkak se fëmija (apo edhe i rrituri) është i mbingarkuar emocionalisht ose shqisor. Mund të shkaktohet nga zhurma e madhe, dritat e forta, turmat, stresi apo lodhja. Gjatë një meltdown-i, personi nuk ka kontroll mbi reagimin e tij – trupi dhe mendja thjesht po shpërthejnë. Nuk ndalet lehtësisht, edhe nëse ambienti ndryshon, dhe shpesh kërkon kohë që personi të qetësohet.

Pra, në thelb:
• Tantrumi është “dua diçka dhe po e tregoj me forcë”.
• Meltdown-i është “është shumë për mua dhe nuk mund ta përballoj më”.