09/07/2024
Spektri i autizmit gjithashtu i njohur si çrregullimi i spektrit të autizmit janë çrregullim neurozhvillimore që përfshin autizmin dhe kushtet e lidhura me to. Individët e diagnostikuar me çrregullim të spektrit të autizmit, të pranishëm me dy lloje të simptomave: problemet në komunikimin shoqëror dhe bashkëveprimin shoqëror, dhe modelet e përsëritura të sjelljes, interesave ose aktiviteteve. Simptomat zakonisht njihen midis një dhe dy vjet.[1] Çështjet afatgjata mund të përfshijnë vështirësi në krijimin dhe ruajtjen e marrëdhënieve, mbajtjen e një pune dhe kryerjen e detyrave të përditshme.[10]
Shkaqet e spektrit të autizmit janë të paqarta.[6] Faktorët e rrezikut përfshijnë të paturit e një prindi më të vjetër, historinë familjare të gjendjes dhe kushteve të caktuara gjenetike.[6]
Përpjekjet e trajtimit zakonisht individualizohen në gjendjen e personit. Medikamente mund të përdoren për të ndihmuar në përmirësimin e problemeve të lidhura me to. Megjithatë, dëshmitë për të mbështetur përdorimin e medikamenteve nuk janë shumë të forta. Spektri i autizmit vlerësohet të prekë rreth 1% të njerëzve (62.2 milionë globalisht në vitin 2015).[1][9] Meshkujt diagnostikohen më shpesh se femrat.[10]
Historia
Kontradiktat kanë rrethuar disa pretendime lidhur me etiologjinë e çrregullimeve të spektrit të autizmit. Në vitet 1950, "teoria e nënës së frigoriferit" doli si një shpjegim për autizmin. Hipoteza u bazua në idenë se sjelljet autistike rrjedhin nga frigiditeti emocional, mungesa e ngrohtësisë dhe e ftohtë, largësia, sjellja e refuzimit të nënës së fëmijës.[11] Natyrisht, prindërit e fëmijëve me një çrregullim të spektrit të autizmit vuajtën nga fajësia, fajësia dhe vetë dyshimi, sidomos kur teoria u përqafua nga institucioni mjekësor dhe shkoi në masë të madhe të papërkulur në mesin e viteve 1960. Teoria e "nënës së frigoriferit" që nga ajo kohë vazhdon të hetohet në literaturën shkencore, duke përfshirë një rishikim sistematik të vitit 2015 që nuk tregoi lidhje midis bashkëveprimit të caregiver dhe rezultateve gjuhësore në ASD.[12]
Një pretendim i diskutueshëm sugjeron që shikimi i shumtë të televizionit mund të shkaktojë autizëm. Kjo hipotezë u bazua kryesisht në hulumtimet që sugjeronin se normat në rritje të autizmit në vitet 1970 dhe 1980 ishin të lidhura me rritjen e televizionit kabllor në këtë kohë.[13]
Simptomat
Simptomat kryesore të çrregullimit të spektrit të autizmit janë problemet me komunikimi shoqëror dhe bashkëveprimi.[14]
Shenjat e autizmit
Vonimi i të folurit (p.sh folin më pak se 50 fjalë në moshën 2 vjeç) ose nuk folin asgjë.
Nuk përgjigjen duke thirrur në emrat e tyre, edhe pse kanë dëgjimin e mirë.
Reagojnë jashtëzakonisht negativisht kur u kërkohet të bëjnë diçka nga dikush tjetër.
Kanë pak interes të bashkëveprojnë me njerëzit, përfshirë fëmijët e njëjtit moshë.
Preferojnë të luajnë vetëm sesa të pyes dikënd të luaj me të.
Rrallë përdorë gjeste ose shprehje të fytyrës gjatë komunikimit.
Pësërit fjalët ose shprehjet, por nuk i kupton se si të përdorë.
Shkaqet
Çrregullimi i spektrit të autizmit nuk ka ndonjë shkaqe të njohur.[15] Duke pasur parasysh kompleksitetin e çrregullimit dhe faktin që simptomat dhe ashpërsia ndryshojnë, ka shumë shkaqe. Të dy gjenetika dhe mjedisi mund të luajnë një rol.
Gjenetikët - Disa gjene të ndryshëm duket se janë të përfshirë në çrregullimet e spektrit të autizmit. Për disa fëmijë, çrregullimi i spektrit të autizmit mund të shoqërohet me një çrregullim gjenetik, siç është Sindroma Rett ose Sindroma e brishtë X; sidoqoftë 2% të njerëzve me ASD kanë sindromën e brishtë X. Për fëmijët e tjerë, ndryshimet gjenetike (mutacionet) mund të rrisin rrezikun e çrregullimit të spektrit të autizmit. Gjenet e tjera mund të ndikojnë në zhvillimin e trurit ose mënyrën se si komunikojnë qelizat e trurit, ose mund të përcaktojnë ashpërsinë e simptomave. Disa mutacione gjenetike duket se janë të trashëguara, ndërsa të tjerat ndodhin spontanisht.
Faktorët e mjedisit - Hulumtuesit po studiojnë nëse faktorë të tillë si infeksionet virale, medikamentet ose komplikimet gjatë shtatëzanisë ose ndotësit e ajrit luajnë një rol në nxitjen e çrregullimit të spektrit të autizmit.
Parandalimi
Nuk ka asnjë mënyrë për të parandaluar çrregullimin e spektrit të autizmit, por ka mundësi të trajtimit. Diagnoza dhe ndërhyrja e hershme është më e dobishme dhe mund të përmirësojë sjelljen, aftësitë dhe zhvillimin e gjuhës. Megjithatë, ndërhyrja është e dobishme në çdo moshë. Megjithëse fëmijët zakonisht nuk i kalojnë simptomat e çrregullimeve të spektrit të autizmit, ata mund të mësojnë të funksionojnë mirë.[15]
