02/03/2025
ROLI I MEDIEVE DHE RRJETEVE SOCIALE NË ZHVILLIMIN E AFTËSIVE PSIKOLOGJIKE TEK FËMIJËT
Dr. Shaban A. Mecinaj, mr. sci
Psikiatër
Në epokën e sotme dixhitale, rrjetet sociale janë bërë pjesë e jetës së përditshme, duke përfshirë jetën e fëmijëve dhe adoleshentëve. Derisa media sociale ofron një mundësi për të lidhur dhe ndarë informacion, ndikimi i saj në trurin e fëmijëve dhe zhvillimin psikologjik mund të jetë ndjeshëm i dëmshëm. Rrjetet sociale ndikojnë në zhvillimin e trurit të fëmijës, por edhe në dëmet potenciale si dhe rreziqet që lidhen me përdorimin e tepërt të tyre.
- Zhvillimi i trurit të fëmijëve dhe ndikimi i rrjeteve sociale
Truri i një fëmije kalon nëpër faza kritike të zhvillimit që janë vendimtare për formimin e aftësive emocionale, njohëse dhe sociale. Gjatë adoleshencës, truri ndryshon me një ritëm të shpejtë, veçanërisht zonën e korteksit paraballor, i cili është përgjegjës për marrjen e vendimeve, vetëkontrollin dhe sjelljen sociale. Përdorimi i rrjeteve sociale mund të ndikojë negativisht në këto procese.
Një nga karakteristikat kryesore të rrjeteve sociale është stimulimi i vazhdueshëm, i cili nxitë prodhimin e dopaminës – një neurotransmetues i lidhur me ndjenjën e kënaqësisë. Saherë që një fëmijë merr një "like" ose koment në një rrjet social, ka një rritje të papritur të dopaminës. Një ndjenjë e tillë shpërblimi mund të çojë në formimin e varësisë, të ngjashme me atë të konsumit të alkoolit ose drogës. Truri mësohet me kënaqësi të shpejtë dhe mëson të kërkojë gjithnjë e më shumë stimulim, gjë që mund të zvogëlojë aftësinë për të vonuar shpërblimet dhe për t'u përqendruar.
- Dëmet e rrjeteve sociale për fëmijët
1. Ndikimi në zhvillimin emocional: fëmijët që përdorin mediat sociale në mënyrë të tepruar mund të zhvillojnë çrregullime të disponimit (humorit), të tilla si ankthi dhe depresioni. Krahasimet e vazhdueshme me përdoruesit e tjerë mund të krijojnë vetëvlerësim të ulët dhe ndjenjën e pamjaftueshmërisë. Fëmijët shpesh shohin përshkrime të idealizuara të jetës së bashkëmoshatarëve të tyre, të cilat mund të krijojnë presion dhe të çojnë në ndjenja “se mos nuk janë mjaft të mirë”.
2. Çrregullimet e vëmendjes dhe përqendrimit: ekspozimi i vazhdueshëm ndaj informacioneve të shkurtëra, njoftimeve dhe videove mund të ndikojë negativisht në aftësinë për t'u përqendruar. Truri përshtatet me ndryshimin e përmbajtjes shpejt, duke e bërë të vështirë mbajtjen e fokusit në një detyrë për periudha të gjata kohore. Kjo mund të ndikojë negativisht në performancën e mësimeve në shkollë dhe në zhvillimin e mendimit kritik.
3. Çrregullimet e gjumit: përdorimi i mediave sociale para gjumit mund të çojë në çrregullime të gjumit. Drita blu e emetuar nga ekranet ndërhyn në prodhimin e melatoninës, një hormon përgjegjës për rregullimin e gjumit. Mos fjetja e mjaftueshme mund të ketë pasoja serioze në funksionin kognitiv të fëmijës, stabilitetin emocional dhe shëndetin e përgjithshëm.
- Rreziqet e rrjeteve sociale
1.Cyberbullying (bullizimi kibernetik): ku rrjetet sociale lejojnë anonimitetin dhe lidhjen e vazhdueshme, gjë që rrit rrezikun për bullizim. Përmes kësaj fëmijët mund t'i nënshtrohen sulmeve verbale, kërcënimeve ose poshtërimit, të cilat mund të lënë pasoja psikologjike afatgjata.
2. Ekspozimi ndaj përmbajtjeve të papërshtatshme: fëmijët mund të ekspozohen lehtësisht ndaj përmbajtjeve që nuk janë të përshtatshme për moshën e tyre, si video të dhunshme, komente të papërshtatshme ose përmbajtje seksuale. Kjo mund të ketë një ndikim serioz në zhvillimin psikologjik dhe sistemin e tyre të vlerave.
3. Humbja e privatësisë: fëmijët shpesh nuk janë në dijeni të rreziqeve të ndarjes së informacionit personal në rrjetet sociale. Ata mund të ndajnë informacione që mund t'i ekspozojnë ndaj rreziqeve, si vjedhja e identitetit ose kontakti me të panjohurit me qëllime të këqija.
- Si t'i mbrojmë fëmijët nga efektet e dëmshme të rrjeteve sociale?
Kufizimi i kohës së përdorimit: prindërit duhet të kufizojnë kohën që fëmijët mund të kalojnë në rrjetet sociale, veçanërisht gjatë orëve të mbrëmjes. Rekomandohet që fëmijët nën moshën 14 vjeç të kenë qasje shumë të kufizuar ose aspak në rrjetet sociale.
Komunikimi i hapur: prindërit duhet të flasin me fëmijët e tyre për rreziqet e mediave sociale, t'i inkurajojnë të jenë të ndershëm dhe të shpjegojnë rëndësinë e privatësisë. Fëmijët duhet të dinë se mund të flasin me prindërit për çdo situatë në të cilën ndihen të parehatshëm.
Monitorimi i aktivitetit: është e dobishme të përdoren aplikacione që lejojnë kontrollin dhe monitorimin prindëror të aktiviteteve online të fëmijëve. Kjo nuk do të thotë të dëmtosh besimin, por të mbrosh fëmijët nga kërcënimet e mundshme.
Inkurajimi për aktivitete tjera: është e rëndësishme t'i inkurajojmë fëmijët të angazhohen në aktivitete fizike, hobi, lojëra në grup dhe për të kaluar kohë me miqtë në botën reale. Një sërë aktivitetesh ndihmojnë në zhvillimin e zakoneve të shëndetshme dhe reduktojnë varësinë ndaj rrjeteve sociale.
Rrjetet sociale mund të kenë pasoja të rënda në zhvillimin psikologjik dhe emocional të fëmijës. Masat radikale të tilla si ndalimi i aksesit ndaj të miturve mund të tingëllojnë të ashpra, por ato bëhen të kuptueshme kur shqyrtoni rreziqet e mundshme që këto platforma paraqesin për fëmijët. Prindërit, shkollat dhe shoqëria në tërësi duhet të punojnë së bashku për të zvogëluar ndikimin negativ të rrjeteve sociale, dhe për të siguruar një mjedis të sigurt për brezat e ardhshëm.
