Blerim Myftiu, neurolog

13/08/2025

VAKSINIMI I QASSHËM SHPËTON 154 MILIONË JETË PËR 50 VITE

Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), sipas kërkesës së shteteve anëtare, nisi Programin e Zgjeruar të Imunizimit (EPI) në vitin 1974 për të bërë të mundur shpërndarjen globale të vaksinave shpëtuese të jetës. Për të shënuar 50-vjetorin e EPI-së, përmes analizës së publikuar në Lancet u synua të vlerësohet ndikimi në shëndetin publik që ka pasur vaksinimi në nivel global që nga fillimi i këtij programi.

Në këtë studim modelues, u përdorën një sërë modelesh matematikore dhe statistikore për të vlerësuar ndikimin global dhe rajonal të vaksinimit kundër 14 patogjenëve të përfshirë në EPI gjatë 50 viteve të fundit. Për patogjenët e modeluar, janë marrë parasysh mbulimi i të gjitha vaksinave rutinë dhe atyre shtesë të ofruara që nga viti 1974 dhe janë vlerësuar vdekshmëria dhe sëmundshmëria e shmangur për secilën grupmoshë në krahasim me një skenar hipotetik pa vaksinim. Më pas, janë përdorur këto të dhëna për të vlerësuar kontributin e vaksinimit në uljen globale të vdekshmërisë foshnjore dhe të fëmijëve gjatë kësaj periudhe.

Që nga viti 1974, vaksinimi ka shmangur 154 milionë vdekje, përfshirë 146 milionë mes fëmijëve nën moshën 5 vjeç, nga të cilët 101 milionë ishin foshnja nën 1 vjeç. Për çdo vdekje të shmangur, janë fituar mesatarisht 66 vite shëndet të plotë, që përkthehet në gjithsej 10.2 miliardë vite shëndet të plotë të fituara. Vlerësohet se vaksinimi ka ndikuar në uljen e vdekshmërisë globale foshnjore për 40%, ku 52% e kësaj uljeje ka qenë në rajonin e Afrikës. Në vitin 2024, një fëmijë nën 10 vjeç ka pasur 40% më shumë gjasa për të mbijetuar deri në ditëlindjen e radhës krahasuar me një skenar hipotetik pa vaksinim. Rritja e probabilitetit të mbijetesës vihet re edhe në moshat e avancuara të jetës.

Që nga viti 1974, janë bërë përmirësime të mëdha në mbijetesën e fëmijëve në çdo rajon të botës. Vlerësohet se EPI ka dhënë kontributin më të madh individual në përmirësimin e mbijetesës foshnjore gjatë 50 viteve të fundit. Në kontekstin e forcimit të kujdesit parësor shëndetësor, rezultatet tregojnë se qasja e barabartë dhe universale në imunizim mbetet thelbësor për të ruajtur përfitimet shëndetësore dhe për të vazhduar shpëtimin e jetëve nga vdekjet e parandalueshme infektive në të ardhmen.

hashtag hashtag hashtag hashtag hashtag hashtag hashtag hashtag

13/08/2025

Gjatë ditëve të nxehta, mbajeni shtëpinë tuaj të freskët dhe të sigurt duke ndjekur këto këshilla të thjeshta!

12/08/2025

GODITJA E NXEHTËSISË – SI ZHVILLOHET DHE SI PARANDALOHET

Trupi i njeriut gjatë pushimit emeton pothuajse të njëjtën sasi nxehtësie si një llambë prej 100 vatësh. Kjo nxehtësi emetohet përmes sipërfaqes së lëkurës. Kjo është në rregull kur temperatura e ambientit është nën temperaturën e trupit tonë, do të thotë 37°C. Megjithatë, kur temperatura e jashtme i afrohet ose e tejkalon këtë vlerë dhe përveç emetimit në të njëjtën kohë edhe e absorbojmë nxehtësinë e lartë, parandalimi i mbinxehjes sigurohet vetëm nga djersitja, përkatësisht me ftohjen përmes avullimit.

Hipotalamusi në tru është qendra nga e cila dërgohet sinjali në gjëndrat e djersës së lëkurës që të sekretojnë më shumë djersë, sepse vetëm 5 për qind e gjithsej 2.5 milionë gjëndrave janë aktive në kushte optimale. Enët e vogla sipërfaqësore të gjakut zgjerohen dhe çojnë më shumë gjak në kapilarët e lëkurës, në përpjekje për ta përdorur ftohtësinë dhe për ta liruar trupin nga nxehtësia e tepërt. Prandaj, skuqja është një nga të parat shenja që tregojnë se trupi ka reaguar ndaj nxehtësisë duke kaluar në modalitetin e ftohjes. Gjithçka që është në kontakt me lëkurën, duke i përfshirë veshjet dhe ajrin, pranon një pjesë të nxehtësisë së liruar.

Megjithatë, temperatura e ajrit nuk është i vetmi element kritik që e alarmon organizmin. Temperatura e lartë por me lagështi të ulët të ajrit mund të jetë e tolerueshme. Por, kur lagështia e ajrit është e lartë, ftohja e përshkruar më parë nga djersitja bëhet më pak efektive. Ajri është thjesht i ngopur me lagështi. Gjaku nuk ftohet, temperatura e trupit rritet dhe iniciohen procedurat urgjente për mbrojtjen e funksioneve vitale.

Me rritjen e rrjedhjes së gjakut në lëkurë, zemra tendoset gjithnjë e më shumë. Për çdo rritje prej 0,5°C të temperaturës së trupit, të rrahurat e zemrës shtohen për 10 në minutë. Megjithatë, tendosja e zemrës nuk është vetëm pasojë e sfidës që imponohet nga rritja qarkullimit të gjakut në lëkurë, por edhe e nevojës së mbajtjes së njëkohshme të fluksit të gjakut në organet vitale të trupit. Kjo bëhet kërkesë gjithnjë e më serioze, të rrahurat e zemrës përshpejtohen dhe shfaqet marramendja. Truri u dërgon sinjale muskujve që të ngadalësohen dhe shkaktohet kësisoj lodhja. Qelizat nervore bëhen gjithnjë e më pasive. Djersitja e tepërt shkakton humbjen e elektroliteve të rëndësishme. Një rënie kaq e papritur e natriumit, kaliumit dhe kalciumit shkaktojnë kontraktime të pavullnetshme. Muskujt të cilët përdoren më së shumti kontrahohen më së shumti dhe në to manifestohen ngërçe. Nëse një person vrapon, spazmat do t’i prekin këmbët; nëse për ndonjë arsye duart janë më aktive, atëherë spazmat do të lokalizohen në atë vend. Përveç spazmave të dhimbshme, edhe për shkak të humbjes së elektroliteve, shfaqet edhe dhimbja e kokës, mundimi, marramendja dhe vjelljet.

Nëse kjo nxehtësi e tepërt nuk trajtohet me ftohje, pushim dhe zëvendësimi të elektroliteve të humbura, gjendja e organizmit shumë shpejt mund të rrezikohet më tepër. Në temperaturat e trupit mbi 40°C, funksione të shumta të organeve fillojnë të dobësohen dhe qelizat të dëmtohen. Truri mund të fillojë të ënjtet. Për shkak të mbingarkesës së zemrës dhe rraskapitjes, mund të ndodhë infarkti në zemër. Të gjitha ose vetëm disa nga proceset e përmendura mund të çojnë në vdekje. Prandaj goditja e nxehtësisë është një gjendje me rrezik të lartë.

Halucinacionet, konvulsionet, lëkura e thatë e ngrohtë dhe përshpejtimi i procesit inflamator janë disa prej gjendjeve që e prekin viktimën e goditjes së nxehtësisë. Veshkat janë ndër organet e para që pësojnë. Trupi helmohet sepse toksinat vështirë lirohen përmes veshkave.

Camilo Mora, profesor i asociuar në në Universitetin e Hawait dhe autori kryesor i një studimi të vitit 2017 të botuar në Nature Climate Change, përshkruan deri në 27 mënyra të ndryshme në të cilat trupi i nënshtrohet mbinxehjes, nga dështimi lartpërmendur i veshkave deri te helmimi i gjakut kur mukoza e zorrëve shpërbëhet. Secila nga mënyrat mund të çojë deri në vdekje brenda pak orësh. Ai tmerr me të cilin përballet trupi i njeriut, nëse mbijeton, ndonjëherë i lë të përhershme pasojat. Veshkat mund të jenë përgjithmonë jofunksionale, zorrët të dëmtuara dhe pacienti i lidhur për dializë gjatë gjithë jetën. Studimi i Morës tregon se deri në vitin 2100, 75% e popullsisë në botë mund t’u ekspozohet valëve vdekjeprurëse të të nxehtit që zgjasin të paktën 20 ditë në vit.

Nëse e kuptojmë procesin e ekspozimit ndaj nxehtësisë ekstreme, a mund të njohim shenjat e hershme të mbinxehjes dhe të parandalojmë goditjen nga nxehtësia? Rrobat. Gjatë ditëve me lagështi, paraqitet e ashtuquajtura skuqje e nxehtësisë, e njohur edhe si “nxehtësia gjembore”. Këto janë flluska të vogla si puçrra që shpërthejnë kur djersa e bllokuar nën veshjet e ngushta nuk mund të avullohet, si pasojë e bllokimit të poreve të lëkurës. Skuqje zakonisht shfaqet në gjoks, qafë dhe/ose sqetullat, kur veshja është e ngjitur për lëkurë, ose rreth gjoksit dhe ijeve nëse veshja është e ngushtë. Skuqja e nxehtësisë është e ndryshme nga djegia prej diellit dhe flluskat zakonisht nuk janë të rrezikshme. Edhe nëse nuk ka skuqje, veshja joadekuate mund të parandalojë djersitjen efektive, pra ftohjen e lëkurës.

Konsumimi më i madh i lëngjeve siguron proces më efikas të djersitjes dhe e parandalon dehidratimin. Aktivitetet jashtë, si sporti dhe punët e rënda fizike, ose rasti i punëtorëve të cilët janë të detyruar të përdorin veshje mbrojtëse që e parandalojnë djersitjen, kanë rrezik të veçantë nga mbinxehja. Pushimi, rehidrimi, ftohja në mjedise me ajër të kondicionuar, njohja e shenjave të mbinxehjes siç janë skuqjet, ngërçet dhe të ngjashme, janë mekanizma të rëndësishëm të rikuperimit. Natriumi i humbur kompensohet më së miri duke konsumuar ushqim të kripur, kurse trupi i mbinxehur ftohet më së shpejti me një dush të ftohtë.

Marrë dhe përshtatur nga: Nedeljnik

11/08/2025

VAPA DHE SKLEROZA MULTIPLE

Eksperti, Profesori i Asociuar Davide Filingeri, na ndihmon të kuptojmë se çfarë ndodh në trup kur ndryshon temperatura

Si është e mundur që si i nxehti, ashtu edhe i ftohti, mund të ndikojnë në simptomat e sklerozës multiple (MS)? Çfarë funksionon për të qëndruar të freskët?

Shumë persona me MS vërejnë se simptomat përkeqësohen përkohësisht kur janë shumë të nxehtë ose shumë të ftohtë – ose të dyja. Profesori i Asociuar Davide Filingeri është ekspert në Fiziologjinë Termike në Universitetin e Southamptonit. Ai studion se si temperatura ndikon në trupin dhe mendjen e njeriut, përfshirë edhe ndikimin tek njerëzit me MS. Ai gjithashtu jep mësim në shkencat shëndetësore për infermierët dhe fizioterapistët në trajnim.

Ngrohja dhe MS

Faleminderit që po na flisni, Davide. Fillimisht, a mund të na shpjegoni pse kaq shumë njerëz me MS preken nga i nxehti?

Ka disa teori pse i nxehti ndikon te njerëzit me MS, dhe mendoj se janë disa faktorë të ndryshëm në lojë. Qasja klasike është kjo: kur qelizat nervore ngrohen shumë, ato nuk i përcjellin mirë sinjalet. Dhe MS i bën ato më të ndjeshme ndaj të nxehtit sepse humbasin shtresën mbrojtëse të quajtur mielinë. Kur sinjalet ndërpriten në tru dhe në palcën kurrizore, njerëzit vërejnë se simptomat e tyre përkeqësohen – derisa të ftohen sërish. Ky shpjegim ka kuptim sepse në hulumtime është vënë re se sinjalet lëvizin më ngadalë kur rritet temperatura në qelizat nervore pa mielinë. Eksperimentet në laborator simulojnë kushte të ngjashme me rritjen e temperaturës trupore, pra kur rritet temperatura bazë e trupit (core body temperature). Pra, kjo mund të jetë një pjesë e përgjigjes për disa njerëz me MS – i nxehti mund të ndikojë edhe në nervat jashtë trurit dhe palcës kurrizore. Një tjetër faktor mund të jetë psikologjik. Ish-studentja ime e doktoraturës, Dr. Aikaterini Christogianni, studioi efektin "nocebo" dhe të nxehtin. Nëse ke MS dhe e di që i nxehti nuk të bën mirë, mund të jesh më i ndjeshëm ndaj tij dhe më i shqetësuar – gjë që mund të ndikojë në mënyrën si i ndien simptomat. Lajmi i mirë është se të gjitha këto sugjerojnë se është e dobishme të ndihesh më i freskët dhe të ftohësh lëkurën – jo vetëm të ulësh temperaturën bazë të trupit. Dhe kjo shpesh është më e lehtë për t’u bërë.

A ndikon i nxehti edhe te njerëzit me sëmundje të tjera?

Po, disa sëmundje të tjera preken nga i nxehti në mënyrë të ngjashme me MS. Parkinsoni është njëra prej tyre, ashtu si edhe disa forma të Alzheimerit dhe demencës. Njerëzit që kanë më shumë se një gjendje të tillë shpesh janë më të ndjeshëm ndaj ndryshimeve të temperaturës. Parkinsoni shpesh ndikon në djersitje – dhe djersa që avullon është një nga mënyrat kryesore se si trupi ftohet. Nëse nuk djersin aq sa duhet, bëhet më e vështirë për të ruajtur freskinë. Djersitja kontrollohet nga sistemi autonom i trupit, i cili rregullon funksione që nuk i mendojmë, siç është ruajtja e temperaturës së trupit. Shumë sëmundje neurologjike, përfshirë MS-në, mund ta prekin këtë sistem.
Fatkeqësisht, nuk ka shumë evidencë shkencore rreth temperaturës dhe gjendjeve shëndetësore – por po mësojmë gjithnjë e më shumë.

Pse disa njerëz me MS janë më të ndjeshëm ndaj temperaturës se të tjerët?

Nuk është gjithmonë e lehtë të thuhet pse një person me MS ndikohet më shumë nga temperatura sesa një tjetër. Hulumtimet sugjerojnë se kjo shpesh varet nga vendndodhja e dëmtimeve në tru – veçanërisht nëse është prekur hipotalamusi. Një nga funksionet e tij është rregullimi i temperaturës trupore.
Edhe ilaçet që njerëzit marrin për simptomat e MS mund të kenë ndikim. Për shembull, barnat antikolinergjike që përdoren për problemet e fshikëzës mund të ulin sasinë e djersës – duke e bërë më të vështirë freskimin. Por është e vështirë të thuhet sa ndikojnë këto faktorë individualisht – ndoshta janë shumë faktorë që ndikojnë për çdo person të ndjeshëm ndaj temperaturës.

A ndikon temperatura në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme?

Në vitin 2022, publikuam një anketë ndërkombëtare me rreth 800 persona me MS. Shumica e përgjigjeve erdhën nga Mbretëria e Bashkuar, Australia, SHBA, Holanda dhe Greqia. Njerëzit raportuan efekte të ngjashme nga i nxehti ose i ftohti – por mënyra se si e menaxhojnë ndryshon.
Për shembull në Greqi, megjithëse është shumë nxehtë, njerëzit mund të qëndrojnë më shumë brenda, në ambiente të projektuara për freski, ose të kenë kondicioner. Kjo nuk është gjithmonë praktike në Britani, ku temperaturat ekstreme janë më të rralla.

Po për të ? Si është e mundur që të dy, i nxehti dhe i ftohti, ndikojnë te MS?

Është një pyetje interesante. Sepse ne mendojmë për të nxehtin dhe të ftohtin si dy gjëra të ndryshme, por në të vërtetë janë dy skaje të të njëjtës shkallë: temperatura. Qelizat tona funksionojnë më mirë brenda një diapazoni të ngushtë temperature – e quajtur homeostazë. Trupi bën përpjekje për ta mbajtur veten në këtë diapazon. Pra, si i nxehti ashtu edhe i ftohti mund të prishin funksionimin e qelizave.
Në anketën tonë zbuluam se rreth një e treta e njerëzve me MS janë të ndjeshëm ndaj të dyjave – të nxehtit dhe të ftohtit.
I ftohti mund të ndikojë në mënyrë mekanike – kur muskujt, ligamentet dhe nyjet ftohen, ata nuk funksionojnë aq mirë. Kjo ndikon më shumë te njerëzit me MS që mund të kenë probleme me ekuilibrin ose ngurtësinë. Dhe siç përmendëm më parë, nëse hipotalamusi është prekur nga MS, trupi nuk e rregullon mirë temperaturën. Pra në të nxehtë nuk ftohet mjaftueshëm, dhe në të ftohtë nuk ngrohet sa duhet.

Po metodat për t’u freskuar? A funksionojnë jelekët me pako akulli?

Po, funksionojnë për të mbajtur trupin të freskët. Por për disa njerëz janë më praktikë për ‘parafreskim’ – dmth t’i veshësh përpara aktivitetit fizik që të ulësh temperaturën që në fillim. Një tjetër metodë që ftoh bërthamën e trupit është uji i ftohtë ose pije me akull të grimcuar (ice slurry). Studimet tona me kolegët në Australi treguan se disa persona me MS mund të bënin më shumë ushtrime pasi kishin pirë ujë të ftohtë. Megjithatë, për njerëzit me probleme me fshikëzën, pirja e shumtë e lëngjeve mund të jetë shqetësuese. Në anketën tonë, tre strategjitë më të përdorura për të qëndruar të freskët ishin:
• Kondicioneri
• Ventilatorët elektrikë ose ventilimi
• Veshja me rroba të lehta

Provoni gjëra të ndryshme

Këto janë teknika të thjeshta dhe për shumë njerëz janë më praktiket. Mund të ketë përfitime reale nga ndjesia e freskët në lëkurë, jo vetëm nga ulja e temperaturës së brendshme. Një kombinim i metodave mund të jetë më i efektshëm: parafreskimi me jelek ftohës, pirja e pijeve të ftohta, ventilatorët e vegjël, rrobat e lehta. Rrobat e hapura në ngjyrë ndihmojnë sepse reflektojnë dritën e diellit. Kur jeni jashtë, mund të ndihmojnë shallët ftohës, kapelat ftohëse ose edhe kremi menthol në lëkurë.
Kini kujdes nëse keni ndjeshmëri të ndryshuar nga MS – akulli ose uji i nxehtë mund të dëmtojë lëkurën pa e ndjerë. Po ashtu kini kujdes me rrezikun e rrëzimeve – një dush i ftohtë mund të ngurtësojë muskujt dhe të ndikojë në ekuilibër. Dhe gjithmonë merrni masa sigurie kur notoni.

Si të qëndroni ngrohtë në të ftohtë?

Mënyrat më të njohura sipas anketës sonë ishin: veshja me shtresa, mbajtja e shtëpisë ngrohtë (me ngrohje ose duke mbyllur dyert e brendshme). Shumë njerëz përdorin batanije elektrike, shishe me ujë të nxehtë, ose jastëkë të ngrohjes. Ushqimi i ngrohtë dhe pijet e nxehta gjithashtu ndihmojnë. Fatkeqësisht, këto mund të rrisin faturat e energjisë. Prandaj kontrolloni nëse ka ndihmë financiare nga shteti për kostot e ngrohjes.

Nuk ka një zgjidhje të vetme për të qëndruar i freskët apo i ngrohtë – është çështje për të gjetur atë që funksionon më mirë për ju. Fatmirësisht, shumë nga këto janë metoda të thjeshta për t’u provuar.

09/08/2025

A MUND TË JEPET ALTEPLAZA PËRTEJ 4.5 ORËVE NGA FILLIMI I INFARKTIT TRUNOR AKUT?

Standardi i tanishëm është i qartë - terapia trombolitike intravenoze, përkatësisht alteplaza, mund të jepet brenda 4.5 orëve nga fillimi i përcaktueshëm i simptomave të infarktit akut trunor.

Studimi i kryer në 26 qendra të strokeut në Kinë ka synuar të japë përgjigje nëse aplikimi i alteplazës është i sigurt përtej 4.5 orëve, maksimalisht deri në 24 orë. Për këtë qëllim, përmes imazherisë perfuzive me rezonancë magnetike është dëshmuar që pacienti ka ind të shpëtueshëm të shëndoshë trunor dhe nuk ka qenë kandidat për trombektomi mekanike. Më pas, në mënyrë të rastësishme njëri grup i është nënshtruar trombolizës, kurse grupi tjetër ka marrë terapi standarde.

Synimi kryesor ka qenë që pas 90 ditësh pacienti të jetë pa ose me minimalisht simptoma, në mënyrë që funksionaliteti i tij të jetë i plotë (shkalla e modifikuar e Rankinit 0 apo 1).

Në grupin e trajtuar me alteplazë, 40% e pacientëve e kanë arritur këtë pikë karshi 26% në grupin e të patrajtuarve me alteplazë. Përqindja e gjakderdhjes trunore, si komplikim kryesor i trajtimit, ka qenë më i lartë në grupin e alteplazës (3.8% karshi 0.5%).

Porosia e gjetjeve është se alteplaza mund të jetë alternativë edhe përtej kohës së artë prej 4.5 orëve, në raste të zgjrdhura dhe kur trombektomia mekanike nuk është zgjidhje, si edhe nevojitet aplikimi i imazherisë së avancuar për të vërtetuar se ka ind të shëndoshë trunor që mund të shpëtohet.

08/08/2025

Një pjesë e pacientëve që pësojnë hematomë subdurale janë përdorues të rregullt të barnave antiagregues apo antikoagulues (p.sh. Aspirin, Klopidogrel, Varfërinë apo DOAC). Në ndonjë rast, ndërprerja e tyre rrezikon një sulm iskemik, por nga ana tjetër prania e hematomës ngre pikëpyetje për sigurinë e përdorimit të tyre.

Në analizën e dy studimeve daneze, u konstatua që terapia antitrombotike nuk e shtoi rrezikun e hematomës subdurale pas intervenimit "burr hole" për drenimin e saj. Nga ana tjetër, ndërprerja perioperative e terapisë antitrombotike nuk u shoqërua me rritjen e rrezikut për ndonjë ngjarje tromboembolike.

Këto gjetje e mbështesin sigurinë e praktikës së zbatueshme perioperative që përfshin ndërprerjen mesatare 4-8 ditëshe të terapisë antitrombotike në periudhën perioperative.

07/08/2025

Delandistrogjen mokseparvoveku është konstatuar të tregojë efekt mbrojtës për muskujt nga dëmtimi progresiv i tyre përmes pengimit të akumulimit të dhjamit në to, në pacientët me distrofi muskulore të Duchenneit (DMD).

DMD është një sëmundje gjenetike e cila rezulton nga mungesa e distrofinës - një proteinë strukturore e muskujve - dhe shkakton humbje progresive të indit të shëndoshë të muskujve duke u zëvendësuar me ind dhjamor, gjë që rezulton me humbjen graduale të funksionit muskulor.

Delandistrogjen mokseparvoveku është terapi gjenetike e bazuar në vektor i cili është miratuar për trajtimin e variantit të konfirmuar gjenetikisht të DMDsë. Njëri grup prej 125 pacientëve është trajtuar me barin, kurse grupi tjetër ka marrë placebo. Studimi ka qenë dyfish i verbër.

Pas 52 javësh përmes imazherisë me rezonancë magnetike është fraksioni dhjamor në soleus dhe vastus lateralis- muskuj të rëndësishëm për ecje.
Pacientët e krahut të trajtuar me barin treguan më pak progresion të sëmundjes. Në matjet e imazherisë me rezonancë magnetike u tregua akumulim më i paktë i indit dhjamor në muskujt përkatës të këmbëve.

06/08/2025

04/08/2025

1,542 Followers, 342 Following, 609 Posts

01/08/2025

KOMUNIKIMI I DIAGNOZËS SË ÇRREGULLIMIT TË LEHTË KOGNITIV DHE DEMENCËS

Diagnostikimi me dëmtim të lehtë kognitiv (DLK) ose demencë krijon nevojën që pacientët dhe kujdestarët e tyre të kenë qasje në kujdesin dhe mbështetjen e përshtatshme. Megjithatë, ky proces mund të jetë i vështirë, pjesërisht sepse diagnozat e DLK-së dhe të demencës shoqërohen me stigmatizim dhe frikë nga paaftësitë e ardhshme. Edhe pse DLK-ja dhe demenca janë pika përgjatë një spektri të dëmtimit kognitiv, të dyja mund të shkaktohen nga të njëjtat sëmundje—më së shpeshti sëmundja e Alzheimerit dhe shkaqe të tjera të rënies së funksionit kognitiv (p.sh., sëmundja vaskulare, degjenerimi frontotemporal dhe sëmundja e trupave të Lewyt).

Klinicistët mund ta kenë të vështirë të diskutojnë për DLK-në ose demencën për shkak të pasigurisë se si të qasen në këtë bisedë apo për shkak të frikës se këto diagnoza mund të shkaktojnë dëm. Dëshmitë tregojnë se shumica e të moshuarve duan të dinë nëse kanë demencë. Një metaanalizë e 23 studimeve me 9065 pjesëmarrës tregoi se 90.7% e individëve pa dëmtim kognitiv dhe 84.8% e pacientëve në një klinikë për kujtesë do të dëshironin të dinin nëse kishin demencë.
Që nga fillimi i procesit diagnostikues, komunikimi i diagnozës duhet të përfshijë tre komponentë: komunikim triadik (përfshirë pacientin, klinicistin dhe kujdestarin/ët), përmbajtje të personalizuar dhe njohje të ndikimit emocional të diagnozës.

1. PROMOVONI KOMUNIKIMI TRIADIK
Klinicistët duhet të përfshijnë të paktën një kujdestar – dikë që mund t’i përshkruajë simptomat kognitive të pacientit dhe të mbështesë mirëqenien e tij – në procesin diagnostik. Një përmbledhje e studimeve cilësore mbi komunikimin triadik në diagnozën dhe kujdesin për demencën ka nxjerrë në pah dy tema: krijimin e mundësive që pacientët dhe kujdestarët të flasin veçmas me klinicistin dhe promovimin e vendimmarrjes së përbashkët.

Grupet fokale me 78 kujdestarë të individëve me sëmundje të Alzheimerit dhe shkaqe të tjera të demencës dhe 15 individë me DLK të vetëraportuar identifikuan teknika për t’i përfshirë kujdestarët në takimet klinike. Analiza tematike e të dhënave të grupeve fokale prodhoi praktika më të mira të mundshme, si krijimi i hapësirës që kujdestarët të ndërveprojnë me klinicistin veçmas nga pacientët (p.sh., në një dhomë tjetër), ofrimi i burimeve për të adresuar nevojat e kujdestarëve (p.sh., këshillim dhe referime për pushim), dhe vendosja e një norme të vendimmarrjes së përbashkët që në fillim të procesit diagnostik. Intervistat me 30 klinicistë dhe staf të kujdesit parësor dhe 40 pacientë të moshuar (11 me demencë) dhe kujdestarët e tyre treguan se pacientët dhe kujdestarët e tyre preferonin një qasje bashkëpunuese, duke inkurajuar komunikimin e hapur dhe vendimmarrjen e përbashkët me pacientin dhe kujdestarin. Opinione të ndryshme u shfaqën për qasjen ndarëse, që theksonte konfidencialitetin dhe marrjen e informacionit të saktë përmes bisedave të ndara me pacientin dhe kujdestarin. Disa kujdestarë ndien se kjo qasje promovonte autonominë e pacientit duke u mundësuar atyre të ndajnë informacione që pacienti mund t’i gjente shqetësuese; të tjerë menduan se ishte e panevojshme nëse ata dhe pacienti ishin rehat të intervistoheshin së bashku. Të dy qasjet—bashkëpunuese dhe ndarëse—mund të përdoren në të njëjtin takim duke intervistuar pacientin dhe kujdestarin veçmas dhe pastaj duke diskutuar planin së bashku. Përfshirja e kujdestarit mund të ndodhë edhe jashtë një vizite (p.sh., përmes telefonit) ose në vizita të shumta.

2. PERSONALIZONI PËRMBAJTJEN
Para se të nisin vlerësimin kognitiv, klinicistët duhet të kuptojnë qëllimet dhe shqetësimet e pacientëve dhe kujdestarëve të tyre për të udhëhequr vlerësimin dhe diskutimin e rezultateve. Një studim konsensusi (Delphi) përfshiu 80 klinicistë, 66 pacientë (20% pa dëmtim kognitiv, 20% me DLK, 45% me demencë dhe 15% me diagnozë të panjohur) dhe 76 kujdestarë (5% për pacientë me DLK, 83% për pacientë me demencë, dhe 12% të panjohur) në tre raunde anketimi për të përzgjedhur temat e rëndësishme për diskutim gjatë procesit diagnostik. Ndër pacientët, kujdestarët dhe klinicistët, temat me konsensusin më të lartë përfshinin qëllimin e testimeve diagnostikuese, komunikimin e rezultateve të testeve kognitive, mënyrën se si rezultatet informonin për diagnozën dhe pasojat e marrjes së një diagnoze. Pacientët dhe/ose kujdestarët vlerësuan më shumë diskutimin mbi opsionet e testimit diagnostik, dallimin mes sëmundjes së Alzheimerit dhe demencës, si dhe informacionin mbi medikamentet, krahasuar me klinicistët që vlerësuan më shumë diskutimin për një menaxher rasti.

Në fillim të procesit diagnostik, klinicistët duhet të pyesin se si pacienti dhe kujdestari preferojnë të marrin informacionin diagnostik dhe çfarë përmbajtje duan të përfshijnë. Në një studim eksperimental të rastësishëm, individë të shëndetshëm u ftuan të imagjinonin veten si pacientë me DLK dhe panë video të mjekëve që komunikonin rezultate jonormale të PET-it për amiloid te pacientë me DLK duke përdorur një nga 7 qasje të ndryshme. Nga 1017 pjesëmarrës, 63% kërkuan më shumë informacion pas njoftimit, përfshirë informacion mbi parashikimin (34%), menaxhimin mjekësor (22%) dhe përballimin (20%). Vetëm 7% e pjesëmarrësve donin më pak informacion – nga këta, 58% dëshironin që informacioni të jepej në një mënyrë tjetër (p.sh., përmes një flete informuese ose në një takim tjetër), 16% donin më pak zhargon mjekësor, 10% më pak diskutim rreziku dhe 9% më pak informacion mbi sëmundjen. Në këtë studim, paraqitja neutrale e rrezikut – duke ofruar si rreziqet e zhvillimit ashtu edhe ato të moszhvillimit të gjendjes – e kombinuar me përdorimin e frekuencave natyrore.

3. OFRONI MBËSHTETJE EMOCIONALE GJATË KOMUNIKIMIT TË DIAGNOZËS
Ndërtimi i raportit me pacientët mund të jetë i dobishëm gjatë komunikimit të diagnozës së DLK-së ose demencës. Një studim vëzhgues i 84 sesioneve të komunikimit të diagnozës së demencës në një qendër kërkimore për sëmundjen e Alzheimerit tregoi lidhje statistikisht domethënëse mes ndërtimit pozitiv të raportit (p.sh., tregimi i pajtimit dhe kuptimit) dhe uljes së depresionit (P < .01) dhe ankthit (P < .05) te pacientët. Një rritje 3% në ndërtimin pozitiv të raportit u shoqërua me ulje të lehta por jo klinikisht domethënëse të depresionit dhe ankthit te pacientët pas komunikimit të diagnozës: një ulje prej 0.5 pikësh në shkallën e Depresionit Geriatrik (0–15; ndryshimi minimal i rëndësishëm klinikisht, 3.8) dhe një ulje prej 2 pikësh në shkallën e Ankthit Shtet-Gjendje (20–80; ndryshimi minimal i rëndësishëm klinikisht, 8–10).

Marrë nga:
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2837138?guestAccessKey=47e5f4fb-b9fc-45cc-b293-745fcf3d6802&utm_medium=email&utm_source=postup_jn&utm_campaign=article_alert-jama&utm_content=olf-tfl_&utm_term=073025